19. júní


19. júní - 19.06.1960, Blaðsíða 15

19. júní - 19.06.1960, Blaðsíða 15
Ekki verður mikið ráðið af fornsögunum um matarhæfi þjóðar vorrar yfirleitt. Þó má finna þar ýmis dæmi, sem benda til þess, að skyrgerð og skyrneyzla hafi tiðkazt með Islendingum, allt siðan land byggðist. Almennt mun talið, að skyr hafi verið einn af meginþáttunum i matarhæfi lands- manna á öllum öldum. Enn í dag er það dagleg fæða á flestum eða öllum sveitaheimilum og mun yfirleitt haft á borðum — oft eða sjaldan — á hverju heimili á landinu. Talið er, að með öllum þjóðum, sem kvikfjár- rækt stunda, tíðkist einhvers konar skyr- eða súr- mjólkurgerð, en ekki er vitað, að nokkur þjóð geri skyr á líkan hátt og Islendingar, nema ef vera kynnu Ungverjar. fslenzka skyrið er því í raun og veru þjóðarréttur fslendinga. Er gott til þess að vita, að læknar og heilsufræðingar telja það hina hollustu fæðu ungum og gömlum, enda fer það saman við reynslu þjóðarinnar. Litlar eða engar heimildir er að finna um það, hvernig skyr var gert hérlendis í upphafi eða fyrr á öldum. í íslenzkum þjóðháttum segir, að skyr- gerð hafi að öllu farið eins fram frá ómunatíð. Hins vegar telur Gísli Guðmundsson gerlafræð- ingur í bæklingi um íslenzka og erlenda skyr- gerð, að upphaflega muni hér hafa verið notað sjálfgert skyr, er hann svo nefnir. Yar það búið til á þann hátt, að lítið eitt af skyri var sett á botn ílátsins, sem gera átti skyrið í. Síðan var mjólk hellt í ílátdð, eftir því, sem hún féllst til. Þegar mjólkin súrnaði og hljóp, skildist mysan frá. Var henni rennt undan eða ausið ofan af, en eftir varð þá samfellt skyr. Þessi aðferð var kölluð uppsteypa. Hún mun alltaf hafa þekkzt hér, en einkum ver- ið notuð af þeim, sem litla höfðu mjólk, nytkuðu kannske aðeins örfáar ær að sumrinu. HólmfríSur Pétursdóttir Hér verður sagt frá skyrgerð, eins og hún fór fram á Norðausturlandi á síðari hluta 19. aldar eftir minni og samkvæmt eigin reynslu manna, sem nú eru á áttræðis- og níræðisaldri. Skyr var þá ekki gert á vetrum eða mjög óvíða. Bændur bjuggu aðallega við sauðfé, og þótti lítill búhnykkur að hafa margar kýr, því að af sauð- fénu fengust þær afurðir, sem markaður var fyrir, svo sem kjöt, skinn, ull og tólg. Og mjólk til skyr- gerðar og smjör lögðu ásauðirnir til með fráfær- unum, þegar lömbin voru tekin undan og rekin á fjall, en ærnar mjólkaðar heima. Fráfærur fóru fram 9 vikur af sumri eða í 10. vikunni. Þegar leið að þeim tíma, varð allt að vera vel undirbúið, svo að skyrgerðin gæti tekizt vel. Kom þar þrennt til greina: áS gera hleypi, sem þá var ætíð nefndur kœsir, aS búa til þétta og síð- ast, en ekki sízt, að hafa öll mjólkurilát í lagi, svo að aðskilin mjólk, undanrennan, fengist ósúr til skyrgerðarinnar. Hleypir var gerður af kálfsiðri (þ. e. kálfsmaga). Maginn var tekinn úr kálfi, sem líflátinn var, áður en hann hafði nærzt á öðru en mjólk. Var bundið fyrir bæði magaopin. Síðan var maginn þurrkaður úti eða, sem oftar var, hengdur í reyk í eldhúsi með öllu innihaldi og geymdur til sumars. (Kýr báru þá víðast að haustinu eða snemma vetrar). Nokkru fyrir fráfærur var maginn tekinn og þveginn vel, látinn í ask, en þó öllu fremur í leir- 19. JÚNl 13
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

19. júní

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: 19. júní
https://timarit.is/publication/671

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.