19. júní - 19.06.1960, Page 18

upp í þessum stóru ílátum annan hvorn dag. Und-
anrennan var flóuð fyrri daginn, kæld og geymd
og hlandað saman við heitt flóið næsta dag. Síðan
var mjólkinni ausið í tunnuna eða keraldið. Sama
hlutfall var haft af þétta og hleypi eins og í kollu-
skyr, en mjólkin höfð nokkru heitari, af því að
hún fyllti ekki nema nokkurn liluta ílátsins, sem
síðan var byrgt vel. Að tveim dögum liðnum var
aftur hægt að gera upp í sama ílátinu. Hreint lér-
eft var þá breitt yfir skyrið og diskur látinn ofan á.
Síðan var flóuðu mjólkinni ausið í ílátið á disk-
inn. Var þetta gert til að brjóta ekki upp skyrið,
sem fyrir var. Að því búnu var diskurinn og lér-
eftið tekið burt og þétta og hleypi blandað í. Þessi
aðferð var endurtekin, unz ílátið var fullt. Þá var
hlemmur látinn yfir og bráðnu floti eða tólg hellt
fram með börmum þess til að verjast myglu eða
slepju. Þannig var safnað í hvert ílátið af öðru,
meðan málnytan entist.
Þegar skyrið í ílátinu var orðið 8—10 vikna
gamalt, fór það að brjóta sig. Mysan kom upp og
ofan á, en kosturinn — skyrið — féll til botnsins.
Var þá mysunni ausið af í aðra tunnu, ílátið oft
fyllt með brotnu skyri úr öðru íláti, ef svo stóð á.
Síðan var hlemmurinn settur á og breitt yfir að
nýju. Gat innihaldið oft geymzt þannig fram á
vor. ÓbrotiS skyr eða ekki fullbrotiS þótti óhollt
og var ógjaman borðað, enda ekki fullgerður mat-
ur fremur en ófullgerjað vín væri til drykkjar.
Misfellur urðu stundum á mjólkurmeðferðinni
og skyrgerðinni. Ef mjólk, sem átti að flóa, hljóp í
pottinum, þegar hún hitnaði, var hún kölluð gellir.
Þótti það bæði skömm og skaði fyrir húsfreyju,
ef oft kom fyrir. Var hún ekki talin kunna til bú-
verka, ef hún gat ekki varið klápana súr. En hún
varði sig þá stundum með því, einkum áður fyrr,
að þetta væri óvinasending eða galdur. Oftast mátti
þó gera einhvern mat úr þessum gelli, svo sem
ysting og seyddan drafla, en aldrei góðan. Verri
óvinur var sÆo/Zagellirinn, sem einnig var nefndur
fluggellir. Hann varð til, ef súr komst í flóuðu
mjólkina, sem geymd var frá degi til dags. Þegar
svo gert var upp og saman komu skyrgerlarnir og
hinir ókunnu sníkjugerlar, virðist hafa slegið í bar-
daga með þeim. Varð orustan oft hörð og æsingin
svo mikil, að upp úr ílátinu flæddi, þegar verst
lét, og lauk ætið með fullum ósigri skyrgerlanna.
Er því ekki ótrúleg sagan um smalann, sem
reiðzt hafði húsmóður sinni og þóttist verða að
hefna sín á henni. (Hún hefur ef til vill svikið
hann um smalafroðuna!) Kom honum þá það ráð
í hug að kveða á hana og byrjaði af miklum móði:
Fjandinn gefi fluggellir,
svo fjúki af tunnulokið.
Eigi hann sjálfur allt það skyr,
sem upp af botni er rokið.
Reyndar getur ekki um, hvort smalinn reyndist
ákvæðaskáld.
Skyr, sem geymt var til vetrar, var jafnan kall-
að súrt skyr. Það var haft til málamatar í hrær-
ing og mjólk höfð út á eða eitt saman með mjólk
og án hennar, ef hún var ekki til. Súrt skyr var
oft borið með kjötsúpu, jafnvel baunum, og þótti
bæta hvort tveggja. Einnig var það hrært út með
vatni og haft sem svaladrykkur. Annars var skyr-
mysan höfð til drykkjar, einkanlega þegar hún
var orðin vel brotin. Bezt þótti hún ársgömul eða
eldri. Líktist hún þá léttu víni eða öli. Skyrmysa
var einnig höfð til að súrsa í slátur, lundabagga,
svið og bringukolla. En oftar var sá matur súrs-
aður í skyrinu sjálfu.
Súra skyrinu var safnað á þeim tima, er mjólk-
urfénaðurinn naut sumargróðursins í fyllstum
blóma — oft hins fjölbreyttasta heiðagróðurs. Það
hefur því verið auðugt af fjörefnum og ómetan-
legur þáttur í fábreyttum vetrarforða heimilanna
áður fyrr. Allflestum, sem ólust upp við súra skyr-
ið, fannst það auðmeltara og lystugra en nýtt skyr
og vildu ekki án þess vera, allra sízt í hitum á
sumrin. Gat það verið furðugott, þótt ársgamalt
væri eða eldra.
Þegar ég lít yfir þessa frásögn af mjólkurmeð-
ferðinni og skyrgerðinni áður fyrr og störfunum,
sem þeim fylgdu — störfum, sem aldrei verða
unnin framar a.m.k. ekki á líkan hátt — þá minn-
ist ég konunnar, sem í bernsku minni hafði á
hendi búverkin og eldhússtörfin á heimili föður
míns.
Hún var búin að ljúka miklu dagsverki í þann
mund, að ég var „klædd og komin á ról“ dag
hvern. Hún hefur að líkindum farið á fætur um
fimm- eða sexleytið. Þá tók hún upp eldinn, sem
falinn lá í fremstu hlóðunum í eldhúsinu, og
Lagði að sauðatað, setti pott á hlóðirnar og hlemm
yfir. Því næst tók hún stórar mjólkurfötur, sem
hvolfdu þar á bekk, og gekk út í skemmu, þar sem
16
19. JÚNl