19. júní - 19.06.1964, Qupperneq 12

Ákváðum við því að eyða tímanum til þess að
kynna okkur sögu Etnu og nánasta umhverfis.
Saga Etnu hófst fyrir tæpum milljón árum, í
upphafi kvartera tímabilsins. Þá var sjávarbotn,
þar sem hún rís nú, og urðu þar gos neðansjávar
í líkingu við Surtsgos. Einnig varð landris, og fyrir
samspil eldgosa og jarðhræringa reis landið úr sæ.
Gosin héldu áfram nú Sem landgos, og landið hélt
einnig áfram að rísa, og merki um hinn forna
sjávarbotn finnast í um það bil 800 metra hæð
yfir sjó. Nú getur að líta þessa mikilvirku sam-
vinnu náttúruaflanna, þar sem Etna rís 3290 metra
yfir sjávarmál. Hekla þolir engan samanburð hvað
hæð snertir. Hún er „ekki nema“ 1491 metri á
hæð, en báðar eru stöllur þessar gæddar í ríkum
mæli hinni síungu fegurð virkra eldfjalla. Báðar
hafa þjarmað að því lífi, sem dirfzt hefur að festa
rætur í námunda við þær, en við hljótum að fyrir-
gefa þeim misgerðir þeirra, þegar við lítum þær
augum. Svo sterkur er áhrifamáttur fegurðar þeirra.
Italir hafa ekki síður en íslendingar orðið fyrir
margs konar tjóni og óþægindum af völdum eld-
gosa. Frægasta og stórkostlegasta dæmið er eyðing
Pompeji árið 79 e. Kr. af völdum mikils ösku- og
vikurgoss úr Vesúvíusi. Gos í Etnu hafa einnig
gert mikinn usla á ýmsum tímum. Geigvænlegar
eldsprungur hafa opnazt í hlíðum fjallsins og hafa
runnið þaðan glóandi hraunflóð yfir þorp og akra.
Gosin verða ýmist í toppi fjallsins eða sprungum,
sem opnast í hlíðunum, og eru hlíðarnar þaktar
röðum smágíga, sem Italir kalla botteniera, og
merkir það hnapparöð á íslenzku. Mesta gos í Etnu,
sem sögur fara af, varð árið 1669, og hófst það á
jarðskjálfta, sem átti upptök sín í um það bil 600
metra hæð nálægt þorpinu Nicolosi í sunnanverð-
um Etnuhlíðum. Opnaðist þar 5—6 km löng
sprunga eftir endilangri fjallshlíðinni og hófst
mikið gos úr sprungu þessari. Vall þaðan glóandi
hraunstraumur, sem færði í kaf á skömmum tíma
8000 manna þorp, en íbúarnir flýðu. Hraunið vall
úr sprungunni á mörgum stöðum, og urðu úr þvi
þrjár hraunkvíslar, sem æddu áfram niður fjalls-
hliðina og kaffærðu á leið sinni tylft þorpa til
viðbótar. Hraunflóðið stefndi á Kataníu og náði
fljótt borgarmúrunum. Þar var það hindrað í fram-
rás sinni um skeið, en múrarnir brustu fyrr en
varði undan ofurþunganum, og hluti borgarinnar
grófst í hraunflóðinu, sem stöðvaðist ekki fyrr en
úti í hafi 300 metra frá ströndinni. Þegar ibúar
Kataníu sáu, að hraunflóðið stefndi á borgina, tóku
sig til nokkrir framtakssamir borgarar og reyndu
að breyta rennsli þess með því að grafa skurð og
veita því frá, en þegar íbúum nágrannaborgarinn-
ar Paternó varð ljós fyrirætlun Kataníumanna, ótt-
uðust þeir, að hraunflóðið myndi kaffæra þeirra
borg, ef áformið heppnaðist, og söfnuðu liði og
hröktu Kataníumenn á flótta frá skurðgreftinum.
Þessi tilraun Kataníubúa er sú fyrsta, sem vitað
er um, að gerð hafi verið til þess að hafa áhrif
á hraunrennsli, og er það leitt, að Paternóbúum
skyldi takast að eyðileggja hana, en hver er sjálf-
um sér næstur. Sikileyingar sýna mikla þraut-
seigju og þolinmæði í glímu sinni við Etnu. Enda
þótt hún eyði þorpum þeirra og ökrum og þeir
verði að láta undan síga um stundarsakir, koma
þeir alltaf aftur strax og þess er nokkur kostur og
hefja nýtt landnám, því að nýr og frjósamur jarð-
vegur myndast á skömmum tíma á Etnuhraunum.
Etna er ennþá í fullu fjöri, þrátt fyrir þau milljón
ár, sem hún hefur að baki, en það er jafnlangur
tími og talið er, að maðurinn hafi verið að þróast
sem vitsmunavera. Ef til vill á Etna eftir að „lifa“
það, að jafnaldri hennar, maðurinn, sem hún hef-
ur drottnað yfir í milljón ár og leikið sér að eins
og köttur að mús, nái það langt tæknilega og vits-
munalega, að honum takist að beizla krafta henn-
ar og neyði hana til að lúta vilja sínum. Hver veit.
Gos í Etnu hafa verið tíð og langvinn. T. d. hófst
gos í toppi hennar árið 1955, og stendur það enn.
Það var meðal annars erindi okkar að skoða þetta
gos.
Dagarnir liðu hver af öðrum, og á hverjum
morgni fengum við þær fréttir, að ekki blési byr-
lega þann daginn, og vorum við farin að gerast
vondauf um að komast á tindinn, en loksins, að
morgni hins fimmta dags dvalar okkar á Sikiley
komu boð um, að veður leyfði uppgöngu. Við tók-
um í skyndi fram peysumar og anorakana, sem
við höfðum verið að rogast með um Italíu þvera
og endilanga í steikjandi hitunum vegna þessarar
fyrirhuguðu ferðar, nestuðum okkur til tveggja
daga og héldum af stað. Ferðin hófst ósköp þægi-
lega í stórum og nýtízkulegum rútubíl, og fómm
við fljótlega að sækja á brattann. Vegurinn liðað-
ist upp fjallshlíðina af einum hraunstraumnum á
annan. Ekið var gegnum fjölmörg sveitaþorp og
sniglazt milli vínakranna, því að undirhlíðar Etnu
eru ræktaðar í allt að 1000 metra hæð. Við sáum
fjöldann allan af gígaröðum, sem myndazt hafa
við gos á ýmsum timum, þar á meðal gígana frá
10
19. J 0 N1