Fréttablaðið - 28.12.2010, Blaðsíða 12

12 28. desember 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Þegar litið er um öxl við lok árs
2010 er ýmislegt sem kemur upp
í hugann. Árið hefur í efnahags-
legum skilningi verið gríðarlega
erfitt, bæði fyrir einstaklinga og
fyrirtæki. Atvinnuleysi er mikið,
á íslenskan mælikvarða, og óvið-
unandi. Sum landsvæði koma verr
út en önnur, og má nefna Suðurnes
sem dæmi þar um. Þar er atvinnu-
leysi nú um 13%, það langmesta
hér á landi. Fjöldi fólks hefur flúið
land í leit að nýjum tækifærum og
fyrirtæki hafa lagt upp laupana.
Án þess að boða einhverja svart-
sýni má velta fyrir sér hvort árið
2010 sé upphaf að eins konar ragna-
rökum í íslensku athafnalífi, eða
hvort þar verði, þegar til framtíð-
ar er litið, horft til upphafs að löng-
um afturbata í íslensku atvinnulífi.
Ástæða þess að ég nefni lang-
an afturbata er sú að mikil hætta
er á því að hann verði langur þar
sem skortur er á framtíðarsýn og
stefnumörkun fyrir land og þjóð.
Stjórnvöld eru einfaldlega of upp-
tekin við björgunarstörf, og eng-
inn vill fara af brunastað fyrr en
eldur er slökktur. Það er von mín
að nú fari að gefast meiri tími til
líta til framtíðar, þar sem börn-
in okkar verða við stýrið. Það er
skylda okkar að láta þeim í té flot-
helda þjóðarskútu.
Einn atburður stendur að mínu
mati upp úr á árinu 2010 og kalla
mætti vendipunkt í íslensku
atvinnulífi og í íslensku samfélagi.
Sá vendipunktur varð þann 5.jan-
úar 2010, þegar forseti Íslands,
herra Ólafur Ragnar Grímsson,
neitaði að skrifa undir IceSave-
lögin og færði valdið til þjóðar-
innar, sem felldi svo samninginn
í mars sama ár. Segja má að sá
samningur sem nú liggur fyrir
sé mun hagstæðari en sá fyrri,
en gallinn á honum hins vegar sá
að kröfulýsingin er í íslenskum
krónum en eignirnar, sem eiga að
standa undir greiðslum, erlendar.
Endurheimtur gamla Landsbank-
ans hafa verið að aukast en gengi
íslensku krónunnar hefur einnig
verið að styrkjast. Því má segja
að gengisáhættan í þessum samn-
ingi sé mikil. Þetta er án efa vendi-
punktur fyrir íslenskt samfélag og
komandi kynslóðir.
Þótt synjun forsetans hafi verið
vendipunktur í íslensku samfélagi,
má nefna til viðbótar nokkur atriði
sem vakið hafa mikla athygli og
ættu að vekja fólk til umhugsunar
um hvert stefnir hér á landi.
Þjóðhagsspáin og horfur
Hagvaxtarspár Seðlabankans og
Hagstofunnar gera ráð fyrir að
einkaneysla muni standa undir
þeim 2% hagvexti sem spáð hefur
verið á árinu 2011. Það bendir
hins vegar allt til þess að framlag
einkaneyslunnar til hagvaxtar hér
á landi verði mun minna en gert er
ráð fyrir.
Erfitt er að sjá hvernig einka-
neyslan á að ýta undir hagvöxt hjá
jafn skuldsettu þjóðfélagi og því
íslenska. Skuldsetning takmark-
ar einfaldlega ríkisumsvif, allar
fjárfestingar sem og einkaneyslu
til hagvaxtar. Það gefur auga leið
að skuldsetning heimila gerir það
að verkum að þau hafa minna
aflögu og þurfa að auka sparnað á
kostnað neyslu. Margir hafa nefnt
að rýmkun heimilda varðandi
séreignarsparnað geti ýtt undir
einkaneysluna en hætta er á því að
margir hafi nú þegar nýtt sér þær
heimildir til þess að standa undir
skuldabyrðinni. Því getum við
varla búist við því að einkaneysl-
an standi undir miklum hluta hag-
vaxtar. Sé litið til fyrirtækjanna þá
sést að staða margra þeirra kemur
í veg fyrir nokkra fjárfestingu
af þeirra hálfu. Ríkissjóður þarf
einnig að draga saman seglin og
því ekki hægt að búast við miklu
þar. Hins vegar þurfa stjórnvöld
að fara í sértækar aðgerðir hvað
snertir atvinnulíf á Íslandi, og
fyrirhugaðar stórframkvæmdir í
vegamálum eru sannarlega lóð á þá
vogarskál.
Einnig má velta fyrir sér þeirri
hugsun sem býr að baki þeim for-
sendum sem eiga að drífa hagvöxt-
inn áfram, því gangi þessar spár
eftir og hagvöxturinn muni aukast
með einkaneyslu þá getur það haft
neikvæðar afleiðingar í för með
sér. Slíkt dregur úr sparnaði heim-
ila og möguleika þeirra til að draga
úr skuldsetningu og því gæti lengri
tími liðið þar til hagkerfið færist
nær einhvers konar jafnvægi.
Auka þarf útflutning
Verðmæti útflutnings á hátækni-
vörum og þjónustu á árinu 2009
nam um 37 milljörðum íslenskra
króna, en það jafngilti um 5,5% af
heildarútflutningstekjum þjóðar-
innar. Íslendingar þurfa að auka
útflutning sinn til styrktar hag-
kerfinu. Við getum litið til Dan-
merkur í þessu samhengi en Danir
hafa náð að byggja upp hagkerfi
sem byggir nær eingöngu á útflutn-
ingi. Það getum við Íslendingar
tekið okkur til fyrirmyndar. Við
þurfum að hætta að vera fyrst og
fremst hráefnisframleiðendur og
finna leiðir til að byggja hagkerfið
upp á enn verðmætari útflutningi.
Við höfum til að mynda ekki unnið
nógu vel úr áli á Íslandi og ættum
að skoða vel næsta þrep í þeim
málum. Við höfum verið að byggja
álver og fyrir liggur að byggja eigi
fleiri slík á Íslandi, en við þurfum
að frumvinna álið betur og mynda
þannig auknar útflutningstekjur.
Einnig þarf að styðja við íslenska
hönnun enda margir mjög fram-
bærilegir hönnuðir á ýmsum svið-
um á Íslandi. Mikil gróska er um
þessar mundir í hinum ýmsu grein-
um, en það þarf að styðja vel við
bakið á íslenskri hönnun og við
frumkvöðla.
Stjórnarþingmenn
styðja ekki fjárlög
Það er líklega einsdæmi að stjórn-
arþingmenn styðji ekki fjárlög rík-
isstjórnar sinnar, eins og þrír þing-
menn gerðu nú fyrir skömmu. Slík
óeining í stjórnarflokki er ekki
til þess fallin að efla og sameina
þjóðina. Ég geri ekki ráð fyrir að
nokkur alþingismaður hafi sam-
þykkt niðurskurðarfjárlög með
bros á vör, en fleira þarf
að gera en gott þykir.
Ég get ekkert neitað því
að margt hefði ég vilj-
að sjá öðruvísi í fjárlög-
um næsta árs, en lík-
lega verður þessi hjáseta
þingmannanna þriggja á
sinn hátt einhvers konar
vendipunktur í íslensk-
um stjórnmálum þegar
til lengri tíma er litið.
Samþykkt fjárlaga í
desember 2010 og skort-
ur á framtíðarsýn
Fjárlögin fyrir 2011
hafa verið samþykkt og í
þeim er margt sem vekur
mann til umhugsunar um
hvert á að stefna í íslensku samfé-
lagi. Margt sem sést í fjárlögunum
er með ágætum en annað virðist
vera illa ígrundað og gjörsamlega
tilgangslaust þegar litið er fram á
veginn.
Eins og ég hef áður komið að
skortir að mínu mati framtíðarsýn
og skýra stefnumörkun fyrir land
og þjóð. Við erum rík af auðlindum,
mun ríkari en margar aðrar þjóð-
ir, en okkur skortir stefnumörkun
og framtíðarsýn um það á hverju
við viljum byggja til framtíðar.
Það vekur upp margar spurningar
þegar litið er um öxl til þess kerf-
ishruns sem varð hér á landi árið
2008. Hvað höfum við lært af þessu
hruni og hvernig munum við þróast
áfram og ná okkur upp úr þeirri
lægð sem hér hefur síðan legið eins
og mara á íslensku þjóðinni.
Mótuð skýr stefna fyrir samfé-
lagið þarf að koma til. Hvers konar
þjóð erum við og á hverju viljum
við byggja þegar til lengri tíma er
litið? Við veltum því fyrir okkur í
dag hvað komandi kynslóðir munu
þurfa að greiða fyrir IceSave samn-
ing þann sem nú verður gerður en
það heyrist ekkert um það á hverju
þær kynslóðir munu byggja.
Hvar er skýr stefna í skipulags-
málum á Íslandi? Hvers konar
starfsemi viljum við hafa á Íslandi
og hvar á sú starfsemi að vera
staðsett. Ljóst er að það er enginn
„Silicon Valley“ hér á landi ef svo
má segja, en við þurfum að móta
stefnu í skipulagsmálum um leið
og atvinnumál og menntamál eru
tekin enn fastari tökum en gert
hefur verið.
Hvernig starfsfólk mun Ísland
þurfa eftir 10 ár, eða 20 ár? Verð-
ur skortur á hæfileikaríku og vel
menntuðu fólki á Íslandi? Það virð-
ist engin fyrirliggjandi stefna vera
til um það hvaða atvinnugreinar
við viljum byggja upp á Íslandi og
þar af leiðandi vantar stóran hluta
inn í stefnu stjórnvalda í mennta-
málum. Það eru greinar hér á
landi, eins og hátækniiðnaðurinn,
þar sem skortur er á tölvunarfræð-
ingum og verkfræðingum. Sé litið
til flugmála á Íslandi þá væri auð-
veldlega hægt að auka starfsemi á
sviði flugsins, og þar skortir m.a.
flugvirkja.
Ef Íslendingar byggju yfir skýrri
sýn þess efnis hvert ætti að stefna
í framtíðinni væri hægt að vinna
markvisst að því að fjölga fólki
með ákveðna þekkingu og reynslu
á viðkomandi sviðum. Það er ekki
nóg að það vanti atvinnutækifæri
á Íslandi og nóg sé að byggja álver
eða gagnaver svo dæmi séu nefnd,
það verður að liggja fyrir hverjum
kostum starfsmenn framtíðarinnar
þurfa að vera búnir.
Að lokum
Þegar sagnfræðingar framtíð-
arinnar koma til með að kryfja
árið 2010 til mergjar munu þeir
án efa staldra við margháttuð
áhrif Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á
málefni Íslendinga. Þess verður
minnst hve örðugt það hafi verið
fyrir ríkistjórn að vinna sjálf-
stætt að ýmsum fram-
faramálum þjóðarinnar,
þegar við hlið ráðherra
situr ávallt „ökukenn-
ari“ sem tilbúinn er að
kippa í AGS-neyðarhem-
ilinn og benda á umferð-
armerkið „framúrakstur
bannaður“. En sögurýn-
endur munu samt greina
ýmis jákvæð teikn á lofti
í árslok 2010, og benda á
heilladrjúgar vísitölur,
s.s. þeirrar að ársverð-
bólga hafi verið komin
niður í 2,5% og hafi ekki
verið minni í 6 ár, og
heildarvísitala þorsks,
sem er líklega okkar
helsta vísitala, hafi verið
20% hærri í svokölluðu „haust ralli“
Hafrannsóknastofnunar en var á
árinu 2009, og sú hæsta sem mælst
hefur.
Við skulum því þrátt fyrir allt
leitast við að horfa björtum augum
fram til nýs árs 2011, sem mun
meðal annars verða minnst sem
ársins þegar Íslendingar fengu á
ný fullt forræði yfir fjármálum
sínum og kvöddu AGS. En minn-
umst þess samt að vandi fylgir
vegsemd hverri. Megi stjórnvöld
og Seðlabanki Íslands bera gæfu til
að setja efnahagslífinu leikreglur í
líkingu við þær sem bankastjórnin
hefur nú skýrt frá að unnið sé að,
og vill geta gripið til þegar „öku-
kennarinn“-AGS, hverfur af landi
brott.
Hér skortir framtíðarsýn og stefnu
Sagnfræðingar eiga eftir að staldra við áhrif Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hér á landi þegar að því kemur að kryfja til mergjar árið 2010.
Þetta segir Ásta Dís Óladóttir í grein sinni um þá þætti sem hvað mest áhrif höfðu á þróun efnahagslífs og viðskipta á þessu ári.
FYRIR TÆPU ÁRI Ákvörðun Ólafs Ragnars Grímssonar, forseta Íslands, um að vísa lögum um Icesave-skuldbindingar til þjóðarinn-
ar í byrjun ársins segir Ásta Dís Óladóttir að hafi verið sá vendipunktur sem upp úr stendur í íslensku atvinnulífi og samfélagi.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
INNLENDIR VENDIPUNKTAR 2010
Innlendir vendipunktar 2010
Fréttablaðið gerir upp árið með
greinum um innlenda vendi-
punkta eftir valda höfunda. Vendi-
punktarnir snúast um markverðar
fréttir og atburði sem gerðust á
árinu og gætu haft áhrif til fram-
búðar á Íslandi.
Ásta Dís Óla-
dóttir er fram-
kvæmdastjóri
og formaður
Atvinnuupp-
byggingar-
nefndar á
Suðurnesjum.
það verður
að liggja
fyrir hverj-
um kostum
starfsmenn
framtíðarinnar
þurfa að vera
búnir.
ÁSTA DÍS
ÓLADÓTTIR