Íslendingur - 21.12.1946, Qupperneq 35

1946
JÓLABLAÐ ÍSLENDINGS
Q)ans og vikivaícar
I Crymogœu Arngríms lœrda Jónssonar, sem er 1 slandslýsing ritu'iS
á latínu og prentuð 1608, er getið um danz hér á landi eins og hann
tíðkaðist l>á. Er Jiessi leafli tehinn eftir riti Páls E. Úlafssonar: Menn
og menntir, IV. b. bls. 156—7.
Spumakona
Ég sil við botðið og sauma,
er sólin á gluggann skín,
og barnanna björtu hlátrar
berasl þá inn til mín.
Ég veit, að vorið er úti —
vorblœr um slrœtið jer,
en hér verð ég samt að híma
og hugsa utn að bjarga mér.
Minn litli, Ijóshœrði engill,
liggur í vöggunni og hlcer,
nú hefir hann brugðið blundi,
bjartur sem heiðasnœr.
En raddirnar ungu að utan
óró mér vekja í dag.
Pœr óma í eyrum mmum
sem angri þrungið lag.
Þœr seiða hug minn og lijarta
heirn í milt jeðralún,
jmr sem ég léttfœtt lék mér
um lautir og hjallabrún.
Þá sit ég ekki við sauma,
er sólin á gluggann skein,
þá viðraði vanga mína
vorgolan mild og hrein.
í lautum og lœkjarhvörnmum
las ég hin jegurstu blórn
og hlustaði milda morgna
á mójuglanna róm. ,
En œskan er jljót í förum
og jallhœtt á daganna leið.
Ég jlutti úr jöðurgarði,
er jann ég, hvað mín beið.
Með saumum á sumri og vetri
ég sé fyrir drengnum og mér,
og aðeins í ýtruslu nauðsyn
ég út fyrir dyrnar jer.
En eitlhvað í sál mér inni
ýmist rís eða dvín,
er sumarsólin að utan
á saumana mína skín.
J. Ó. P.
SVO Á ÞAÐ AÐ VERA
Dagblað eitt í Ameriku sendi á-
skrifendum sínum svohljóðandi að-
vprun og áskorun:
i ,.Hver sá, er skuldar þessu blaði,
kpmi þegar og greiði skuld sína.
Hver sá, sem ekki skuldar blaðinu,
ef hér méð áminntur um að koma
þegar og gerast áskrifandi, til þess
að hann geti orðið í skuld við oss.
Hver sá, er vér skuldum, er beðinn
að gerast áskrifandi að blaði voru
fyrir þeirri upphæð allri, sem vér
skuldum honum, og greiði okkur
auk þess andvirði eins árgangs fyrir-
fram. Hver sá, er skuldlaus er við
oss og ekki kýs að vera skuldunaut-
ur vor, er beðinn að flytja bú sitt á
annað landshorn, til þess aðrir við-
fangsþægari geti komið í hans stað.“
„Gamanleikar voru þeir, sem iðk-
aðir voru meir til glaums og skemmt-
unar en að reyna orku sína og afls-
muni, svo sem að var danz og viki-
vaki. Danzinn var og er enn nú með
þeim hætti, að einn kveður fyrir,
sem er danzmaðurinn, en tveir aðrir
og svo fleiri kveða undir. Hinir aðr-
ir danza eður stíga rétt eftir því sem
fyrir ér kveðið. En til vikivakans
fara bæði karlmenn og kvenmenn.
Karlmennirnir taka sér í hönd stúlku
eða konu, svo að hvort stígur þar
við annað. Hvort tveggja þetta,
bæði danzinn og vikivakinn, hefir
svo sem nokkra hámótt af grískum
leikum, því að vikivakinn er ekki
ólíkur þeim leik, sem Lacedæmonií
(þ. e. Spartverjar) kölluðu ormon,
utan að ef í þessu má mismuna, að
í vorum íslenzka vikivaka kveður
hver eftir annan eitt kvæði eða vísu
og hvílir sig svo á milli, meðan allir
hinir hafa þessa hending upp aftur
og kveða hana þá allir til samans.
Þegar þeir hafa erindið heilt út
kveðið, þá plaga þeir oftast að hafa
fyrir viðkvæði annað hvort upphaf
eða ending (þ. e. endi) þess erindis,
sem í vikivaka kveðið var.
Og ef svo er, að nokkur vill fleiri
danzleika upp telja, svo sem að er
Hringbrot, Frantzenleikur (þ. e.
Frísaleikur), Þórhildarleikur, Hind-
arleikur, Háuþóruleikur, Hestreiðar-
leikur, Hjarlarleikur, Finngálnsleik-
ur og aðrir þess háttar, sem kveð-
indisskapur til brúkast, þá mega þeif
þó víst heimfærast og reiknast annað
hvort með danzi eður vikivaka.“
Hér er þá að ræða um tvenns
konar danz, hvorn tveggja þó hring-
danz. Danz undir rímum og vikir
vaka undir manvísum eða háðvísj-
um, stundum eða að nokkru leyti
kastað frarn (ortum) af sjálfum
danzöndum, en síðar komu til danz,
leikar, svo sem þeir, er þýðandi
Crymogæu telur í viðaukanum. Danz
undir rímum ætla menn jafngamlan
rímunum eða frá 14. öld, enda sum-
ar þeirra oírtar í þessu skyni. Eldri
söguljóð en rímur til þess að danza
undir þekkja menn nú ekki. Ætla
fróðustu menn vikivaka elzta danz
með Islendingum, þó að nafnið komi
nokkuð seint fyrir. Kveðskapur við
vikivaka var smávísur (ein hending
eða svo) ofl heldur léttúðugar að
efni, eins og sjá má af dæmunum,
sem til eru. En vikivakakvæði þau,
sem kölluð eru og til urðu seint á ævi
vikivakanna, koma hér undarlega
við, með því að mörg eru þau guð-
rækilegs efnis. — Síðan getur Arn-
grímur urn nokkura barnaleika og
lýkur svo kapitulanum, að eftir því
sem orðið geti, séu lifnaðarhættir
landsmanna hinir sömu og forfeðra
þeirra.
Líklegt er, að útlendir nýtízku-
danzar hafi ekki tíðkazt hér á landi
fyrr en á síðara hluta 18. aldar og
þá að sjálfsögðu í Reykjavík. Hefir
það verið unr það leyti, er „Innrétt-
ingarnar“ voru reknar þar. Heimild-
ir eru fyrir því, að allmikið var
danzað í Reykjavík um og eftir alda-
mótin 1800, og skólasveinar á Bessa-
stöðum iðkuðu eitthvað dánz. Þó
mun það aldrei hafa verið mikið.
Gaman væri að vita, hvenær danz
fór að tíðkast hér á Akureyri og í
grennd við bæinn, og ættu gamal-
fróðir menn að láta til sín heyra um
það efni. Víst er, að danzað var í
Espihólsstofu á árunum 1850—60.
Var þá tvíbýli á Espihóli, og bjó þar
Vilhelmína Thorarensen, sem átti
jörðina, og á móti henni Eggert
Briem sýslumaður. Var þá margt
heimilisfólk þar, t. d. voru 25 í
heimili hjá sýslumanni árið 1859 og
7 hjá Vilhelmínu eða alls 32 hjá
báðum.
Surparið 1873 var haldin brúð-
kaupsveizla í Saurbæ í Eyjafirði.
Var þá danzað þar, og þótti nýlunda.
Brúðurin var frá MöðruvöIIum, og
kvenfólkið þaðan danzaði, en þess
er getið um leið, að ekki hafi
nema einn karlmaður í veizlu þess-
ari danzað. Var það Þorsteinn, bróð-
ir séra Jóns Austmanns.
Nirfillinn segir við konuna sína,
sem var að selja upp áf sjóveiki:
„Það var skaði, Stína, að þú
skyldir ekki verða sjóveik, áður en
þú borðaðir. Þarna fór nú þessi
krónan til einskis.“
♦
Konan (í reiði): „Farðu til ....
vítis, Brandur!“
Maðurinn (með liægð): „Það er
víst ekki verra að vera þar en hér,
svo að ég væri fáanlegur til þess að
gera það, ef ég væri ekki hræddur
um, að þú komir þangað á eftir
mér.“
Skrýííur
Skrifarinn: „Eg gel ekki skrifað
hérna fyrir kulda, mér er svo is-
kalt á fótunum.“
Húsbóndinn: „Skrifið þér með
fótunum, ég hélt að þér notuðuð
hendurnar til þess.“
*
Pétur: Ætlarðu ekki í kirkju í
dag? Það væri réttara en að sitja á
ölknæpu allan sunnudaginn.“
Páll: „Nei, ég sit kyrr, það er
betra að sitja á knæpunni og hugsa
í kirkju en að vera i kirkju og hafa
hugann allt af í knæpunni.“
*
Jón: „Nú er hann Bjarni á Seli
stokkinn til Ameríku og hefir arf-
leitt sveitina að aleigu sinni.“
Hreppstjórinn: „Ætli það sé mik-
ið.“
Jón: „Heilsulaus kona og 5 börn.“
#
Sumir eyða allri sinni elsku í til-
hugalífinu, svo að þeir eiga ekkert
eftir til giftingaráranna.
*
Sá sem er ánægður er ríkur, en
sá sem er óánægður er fátækur.
Sá, sem gefur á að gleyma. Sá,
sem þiggur á að muna.
Falskur vinur er líkur skugga
manns. Þegar sólin skín fylgir
skugginn manni, en þegar ský dreg-
ur fyrir sólina, hverfur skugginn.
Lestirnar festa fljótast rætur, þar
sem jarðvegurinn er laus.
#
A. „Eg skal fullvissa'yður um það,
að konan mín er ekki heimtufrek,
hún er þvert á móti mjög lítilþæg.“
B. „Þessu get ég trúað, að minnsta
kosti sýndi hún það, þegar hún gift-
ist.“
*
Móðirin hafði sagt Pétri litla úr
ritningunni um Adam og Evu, að
hún væri sköpuð af hans rifbeini.
Næsta morgun vildi Pétur ekki klæða
sig og segir skælandi: „Æ, mamma
mín, mér er svo skelfing illt undir
síðunni, ég held að ég ætli að eign-
ast konu.“
★
Faðirinn: „Hefirðu heyrt, að ráðs
konan okkar ætlar að giftast?“
Dóttirin: „Nei, en það er gleði-
legt, að við losnum þá við kerling-
arvarginn. Hver er sá bjáni, sem
vill eiga hana?“
Faðirinn: „Eg“.
★
Kennarinn: „Geturðu sagt mér,
hvað 1 og 1 er margt?
Drengurinn: „Þrír“.
Kennarinn: „Þú ert flón. Hvað
mikið er þá, þegar þú og ég stönd-
um hvor hjá öðrum?“
Drengurinn: „Tvö flón“.