Faxi - 01.12.1987, Síða 57

Þessi spurning var lögö fyrir mig
nýverið, ekki vegna þess að ég væri
sérfræðingur í ástamálum, eða vissi
meira en aðrir um þau geðhrif sem
framkalla þetta hugtak, heldur að-
eins til að hugleiða svolítið um
ástina, sem af flestum er eftirsótt í
einhverri mynd. Skoði maður orðið
ást í orðabókum kemst maður að
raun um, að þar er hugtakið útfært
á marga vegu og vegur þar mjög
mismunandi eftir samhengi ann-
arra orða — en er alltaf skemmtilegt
íhugunarefni.
Ef ég hefði þurft að svara þessari
spumingu fyrir 40-50 árum, hefði
svarið sjálfsagt verið eitthvað á þá
leið, að ást væri eðlishvöt milli kynja
og ætti rót sína í viðhaldi lífsins.
Kannski hafði ég aldrei hugsað al-
varlega um ástina — aðeins notið
hennar eins og hverju öðru lífs-
brauði, sem maður neytir án íhug-
unar, t.d. í æsku og uppvexti. Fá-
tækleg lausn á stórmáli!
Örfáum dögum áður en þessi
spurning var lögð fyrir mig, var ég -
og spyrjandinn - við útför í Dóm-
kirkjunni í Reykjavík. Verið var að
jarða elskulega, gamla konu, sem
örfað hafði bros og blíðu sérhvers
manns er hana leit. í kistu hennar
var lagt bam, er aðeins hafði séð
dagsins ljós, en fortjald dauðans
síðan fallið fyrirvaralaust.
Ræða prestsins var hugnæm og
sönn, snart strengi í margri syrgj-
andi sál. Sama gerði frábær söngur
Unu Ellefsen, er hún söng Panes
Angelecus og kirkjukórinn er hann
söng Faðirvorið.
í öðm sæti innan við mig í kirkju-
bekknum sat falleg, komung
stúlka. Sitt til hvorrar handa henni
sátu ýfið eldri piltur og stúlka. Ein-
hver tengsl vom þeirra á milli. Þessi
alvömstund hafði greinilega mikil
áhrif á stúlkuna - einkum er sagt
var frá þessu litla lífi, sem hafði
næstum kviknað og dáið í senn. Ég
ályktaði því að sennilega væri stúlk-
an móðir barnsins sem nú hvfldi í
örmum gömlu konunnar í hvítri
kistunni inni við altarið. Og ég fór
að hugsa um ástina - móðurástina.
Hvers eðlis er sú ást, sem framkall-
ar þessa miklu geðraun stúlkunnar,
sem í marga mánuði hafði fundið
hreyfingu nýs lífs, sem hún sjálf
hafði vakið - fundið það fæðast og
séð það liðið lík - án þess að hafa
haft önnur samskipti við það.
Jú — þama var móðurást í eðli-
legri mynd. Annars bregður móður-
ást fyrir í mörgum myndum og á svo
fjölbreytilegan hátt að henni verður
seint gerð full skil. En er ég hug-
leiddi ástina þama á kirkjublettin-
um við sefjandi söng og í kristilegri
lotningu fyrir stjómarháttum skap-
arans, fannst mér ég nálgast skiln-
ing á ástinni a.m.k. móðurástinni.
Ást er snerting og tilfinningaleið-
sögn í einhverri mynd. í samræmi
við þessa skoðun er það staðreynd,
að móðurást er í hástigi ástar, miklu
meiri og algengari en föðurást.
Fyrsti áfangi tilveru er í fljótu
bragði hliðstæður hjá kynjunum, en
jafnvel þá hefur kvenkynið hlýtt
leiðsögn ærði máttar sem notað hef-
ur himintungl sem vegvísir. A með-
göngutíma er svo látlaust samspil
móður og fósturs sem ávaxtar móð-
urástina ríkulega. Eftir fæðingu
verða tengslin augljós og auðvelda
mat á eðlismun ástar föður og móð-
ur. Ýmsar ástæður og eðliskostir
foreldra geta síðar breytt þessari
mynd nokkuð og allskonar afbrigði
geta einnig orðið til, en alstaðar sem
leitað er í náttúrunni mun þessi
skilgreining eiga við í meginatriðum
um ástir foreldra til afkvæmis. Ast
foreldra á afkvæmi er einhver göf-
ugasta ást sem þekkist. Astir hjóna
eru vissulega auðugar af tilfinn-
ingalegum tjáningum og myndir af
slíkum ástum gimilegt skoðunrefni
í fjölmiðlum, kvikmyndum og list-
um. Þar er komið að kastala sem
erfitt er að rata um með öryggi.
Mörgum tekst það þó hönduglega,
jafnvel þó valið sé eftir verðlista,
eins og nú er farið að tíðka. Þó að
mörgum finnist það hæpin og
áhættusamur gmnnur að farsælu
og ástríku hjónabandi, er það í ætt
við þá viðskiptahætti er enn tíðkast
víða, að stúlkur eru látnar í skiptum
fyrir búpening eða önnur verðmæti
— af fjárhags- eða stjómmálaástæð-
um. Þar er ekkert lagt upp úr frjáls-
um kynnum og andlegri aðlögun,
þar sem kostur gæti verið á eðlilegu
og ákjósanlegu jafnræði. Mörg
dæmi era þó um að svo hroðvirknis-
legur undirbúningur að stofnun bú-
skapar hafi nægt til að byggja undir-
stöður að farsælli sambúð.
Eins og að framan er getið, er ást
til í ótal myndum, bæði hjá mönn-
um og dýmm. Sagnir um ættjarðar-
ást, átthagaást, ást á Jesú, ást á
tryggu heimilisdýri, jafnvel ást á bfl
eða báti, hafi eða háfjöllum. Frá-
sagnir af slíkum ástum væm Faxa
kærkomnar. J.T.
FAXI 325