Faxi - 01.02.1989, Qupperneq 36

Meðferðarstofnanir leysa ekki vandann
*
Avarp flutt í Keflavíkurkirkju á nýársdag
Góðirgestir á Stórstúkuþingi í Kejlavík. Frá vinstri: Einar Gíslason, Tómas Helga-
son, Guðsteinn l’engilsson, Vilhjálmur Hjálmarsson, fyrrv. menntamálarádherra
og Hilmar Jónsson, œdsti templar.
Ágætu Keflvíkingar, aðrir tilheyr-
endur.
Eg vil þakka þá vinsemd sem séra
Olafur Oddur Jónsson sýnir mér og
bindindissamtökunum í landinu með
því að bjóða mér að ávarpa ykkur hér
á þessum stað og þessari stundu. Til
að byrja með óska ég ykkur öllum
gleðilegs árs. Á þessu ári 1989, verður
Keflavíkurbær 40 ára. Á slíkum tíma-
mótum er að sjálfsögðu margs að
minnast. Gagnstætt Höfnum, Grinda-
vík, Garði og raunar fleiri stöðum á
Suðumesjum á Keflavík litla forsögu.
Samkvæmt elstu manntölum búa hér
í Keflavík mjög fáir. Það er ekki fyrr
en upp úr 1848 sem staðurinn kemst
að einhverju marki á landakortið en
þaðárgerðist H.P. Duus verslunareig-
andi hér. En segja má að framfarir
verði hér fyrst þegar Þórður Thorodd-
sen læknir og kona hans Anna Guð-
jónsen setjast hér að.
Þá er stofnuð stúka, 27. desember
1885 en Góðtemplarareglan var þá
eina félagsmálahreyfmgin í landinu.
Frá stúkunni kemur aurasjóður sem
verðuV vísir að sparisjóði, mynduð
eru samtök um verslun og útgerð og
Anna byrjar hér tónlistar- og söngtil-
sögn. Raunar er það stórt undmnar-
efni hvemig aldamótakynslóðin braut
fjötra stjómmála, fátæktar og for-
dóma á örskotstundu. Einn liður í
undirokun þjóðarinnar hafði verið sá
að Danir gættu þess vel að hér skorti
aldrei vín, þótt mjöl og aðrar nauð-
synjar þryti. Þess vegna snem fram-
verðir aldamótamanna geiri sínum
gegn áfengi, drykkjutísku og áfengis-
auðmagni ekki síður en gegn erlendu
valdi og erlendri undirokun.
Samt reyndist það mörgum góðum
dreng erfið þrela-aun að rata hinn
gullna meðalveg. Sem dæmi skulum
við aðeins taka örlög Sigurðar Júl.
Jóhannessonar skálds og mannvinar,
fyrsta ritstjóra Æskunnar, bamablaðs
Góðtemplara. Eftir tæplega tveggja
ára starf við blaðið varð Sigurður að
flýja land vegna stóryrða í garð Dana
og yfirvofandi meiðyrðasektar. En
sókn bindindismanna var á þessum
ámm bæði þung og sterk og fóm þar
fyrir liði Bjöm Jónsson ritstjóri Isa-
foldar, síðar ráðherra, Guðmundur
Bjömsson landlæknir, Þórhallur
Bjamarson biskup, Skúli Thoroddsen
alþingismaður og fleiri og fleiri.
Árið 1909 samþykkti Alþingi bann á
bmggun og sölu áfengra drykkja með
25:11 atkvæðum (þar af vom 5 kon-
ungskjömir) eftir að 3/5 hlutar lands-
manna höfðu samþykkt bannið í alls-
herjaratkvæðagreiðslu. Bannið kom
til framkvæmda 1. janúar 1915 og stóð
í tæp tvö ár eða þar til læknar fengu
undanþágu 1917 til útgáfu svokallaðs
læknavíns. Þyngsta höggið kom frá
erlendu ríki 1922 þegar þess var kraf-
ist að lög landsins yrðu afnumin til
þess að Islendingar gætu selt saltfisk
til Spánar. Skilyrðið var kaup íslend-
inga á spænsku rauðvíni. En hvemig
vom bannárin? Var þetta ekki tímabil
smygls, afbrota og óeirða eins og
bannámnum er lýst í amerískum
myndum t.d. Hinum vammlausu
(The untouchables). Látum íslenska
samtímamenn tala:
Jón Magnússon, þáverandi bæjar-
fógeti í Reykjavík sagði í ræðu 1916,
, ,að nú væri ekkert þurfamannaheim-
ili á sveitarframfæri hér vegna áfengis-
nautnar framfærslumanns en áður
var hundraðasta þurfamanna á heim-
ilum vegna áfengisnautnar allhá. Áð-
ur var erfitt að lögskrá á fiskiskipin
vegna þess að svo mikill hluti skip-
verjanna var dmkkinn. Nú kemur
það varla fyrir að ölvaður maður sjáist
hér við lögskráningu. Þessi dæmi
virðast mér sýna ljóslega, hve feiki-
mikill munurinn er. Það er því ljóst að
ekki getur komið til mála að aftaka
eða lina á flutningsbanninu." Og Jón
Sigtryggsson yfirfangavörður í
Reykjavfk, sem manna best þekkti til
afbrotamála á þessum tíma, skefur
ekki utan af umsögn sinni. Hann seg-
ir:
„Vínbmgg þekktist ekki á þeim ár-
um. Árin 1916 og 1917 var enginn ís-
lenskur maður settur í fangelsi fyrir
glæpi eða gróf afbrot". Það þarf því
ekki neina meðal-Jóna í íolsunum,
þegar bannámnum er lýst sem tíma
smygls og óeirða. Nú á tímum em
meðferðarstofnanir taldar leysa allan
vanda í áfengis- og vímuefnamálum.
En hver er árangurinn af þeim?
25% sjúklinganna fær varanlega
bata, hjá 35 verður breyting til batn-
aðar en 45% em haldnir króniskri
drykkjusýki og eiga enga von. Þessar
upplýsingar em frá Guðmundi Jó-
hannssyni, einum af stofnendum
A.A. á íslandi. Allt tal um kraftaverk
í meðferðarmálum er bull eða tilbún-
ar tölur og vísa ég þá til ummæla Tóm-
asar Helgasonar læknis er hann lét
fyrir skemmstu falla og em hér síðar
tilfærð.
Á síðustu áratugum hafa íslensk
stjómvöld varið gífurlegum fjárhæð-
um til meðferðarstofnana en samtök
og stofnanir sem vinna forvarnir sinna
fræðslu og bindindisstarfi meðal
æskufólks - em fjárhagslega svelt.
En til hvers á að veita fræðslu spyr
fólk? Á sama tíma sem alþjóðastofn-
anir eins og Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin sendir frá sér neyðarköll um
vamir gegn vímuefnum hafa íslenskir
valdamenn opnað allar flóðgáttir
víns- og vímuefna. Hefur þeim ekki
verið veitt fræðsla? Jú svo sannarlega
hafa þeim verið sendar viðvaranir og
fræðsla. En svör þeirra hafa verið á
eina lund. 1979, á alþjóðaári bamsins
var ráð þeirra lenging á opnunartíma
vínveitingahúsa. Og hvað hafa fjöl-
miðlamenn kallað næsta ár? Ár bjórs-
ins. Þeirra framlag hefur verið fólgið í
ómældum dýrðaróði um vín og vímu.
Hér koma orðrétt orðaskipti sem ég
átti við einn þeirra sem sannlega telur
sig krossfara frelsis, Ingva Hrafn,
fyrrverandi fréttastjóra Sjónvarpsins.
í tilefni af ári bindindis, 1986, fór ég
þess á leit við fréttastjóra sjónvarpsins
að sá fjölmiöill hefði viðtal við lækn-
ana Tómas Helgason, Jóhannes Berg-
sveinsson, Guðstein Þengilsson og
Ólaf Ólafsson landlækni. Fréttastjóri
svaraði um hæl: Nei. Ég spurði: Er
þetta framlag sjónvarpsins til árs heil-
brigðis og bindindis? Fréttastjóri
svaraði: „Við emm alltaf að ræða
þessi mál. Á morgun verða menn frá
S.Á.Á. hjá okkur."
Ég: „Em þeir á fostum samningi hjá
ykkur.“
Fréttastjóri: „Nei, nei. Sjónvarpið
er opið fyrir alla".
Ég:, ,Ég hef orðið var við það. Þegar
bindindismenn héldu alþjóðlegt þing
í Reykjavík 1984 og fóm í kröfugöngu
um götur Reykjavíkur þá neitaði sjón-
varpið að taka myndir. Þegar stúku-
menn skomðu á bjórerindreka í kapp-
ræður í sjónvarpi, þá svaraði útvarps-
ráð þeirri málaleitan með skætingi.
Þegar við sendum frá okkur ávarp um
Ár heilbrigðis og bindindis þá að sjálf-
sögðu var það ekki lesið í sjónvarpi.
Jafnvel bindindismóti um Verslunar-
mannahelgina má helst ekki segja frá
eða mynda.“
Fréttastjóri: „Þið emð nú lands-
frægir nöldrarar.”
Ég: „Má ég segja það mína skoðun
að eitt vel heppnað bindindismót sé
mun þýðingarmeira fyrir þjóðina en
meðferðarstofnanir.”
Fréttastjóri: „Þú ert nú einn um þá
skoðun."
Ég: „En setning um almætti með-
ferðarstofnunnar. Á mjög fjölmennum
fundi Landsambandsins gegn áfeng-
isbölinu nú fyrir skemmstu, svaraði
Tómas Helgason spurningu um hvort
meðferðarstofnanir hefðu ekki haft
áhrif á áfengisneysluna í landinu.
Svar Tómasar var, og hann tvítók
svarið: „Ég veit það ekki.“
Fréttastjóri: „Hann hefur ekkert vit
á þessu blessaöur maðurinn."
Ég: „Auðvitað hafa allir rétt á að
hafa sínar persónulegar skoðanir, en
maður sem gegnir þeirri ábyrgðar-
stöðu að vera fréttastjóri áhrifamesta
fjölmiðils landsins, getur hvorki né
má tala eins og götustrákur."
Þegar hér var komið ákváðum við í
fullri vinsemd að slíta okkar tali og
taka þaö upp síðar við betra tækifæri.
Hér speglast viðhorf sjónvarpsins til
áfengismála. Það hefur verið á móti
raunverulegri fræðslu um áfengismál.
Ég vék í upphafi að 40 ára afmæli
Kefiavíkurbæjar á þessu ári. í því
sambandi vil ég undirstrika þá miklu
breytingu sem orðið hefur á þessum
bæ, margt til bóta en annað hefur
horfið sem eftirsjá er í. Mest er um
vert fallegt útlit bæjarins, bæði hús og
lóðir einstaklinga og opinberar bygg-
ingar og listaverk. Allt ber þetta vott
um stórhug og velmegun. En hefur
ekki eitthvað horfð? Aldurhniginn
Keflvikingur sagði við mig fyrir
skemmstu: „Ég þekki ekki Keflavík í
dag, hótel, skemmtistaðir, verslanir —
hvar er fiskurinn, slorið, útgerðin?
Vissulega umhugsunaratriði hve
höfuöatvinnuvegur þjóðarinnar á í
vök að verjast. Látum það verða loka-
orð þessa sundurlausa pistils að þetta
ár verði ekki kennt við bjór eða aörar
hörmungar af mannavöldum, heldur
viturlegar ráðstafanir stjórnvalda á
fjármunum og auðlindum okkar.
Biðjum þess að yfir okkur verði vakað
og verk okkar einkennist af kærleika
eða eins og postulinn Páll sagði:
„Kærleikurinn doðnar aldrei, þótt
spádómurinn hjaðni og tungumálun-
um sloti og skynseminni linni."
Hilmar Jónsson.
72 FAXI