Faxi - 01.02.1993, Blaðsíða 10

kenndi mjög íslenska hafnargerð
fram undir 1970. Árið 1916 var stál-
þil notað í fyrsta sinn hér á landi inn-
an hafnarinnar.
Ýmis nýmæli þessi ár.
Við upphaf alþingis 1911 var
stofnað í Reykjavík Fiskifélag ís-
lands. Eitt af aðalverkefnum félags-
ins var að „stuðla að endurbótum á
lendingum og höfnum, fjölgun vita
og annarra sjómerkja...", eins og
sagði m.a. í 2. gr. C-lið í fyrstu lögum
félagsins. Félagið varð strax lyfti-
stöng fyrir sjávarútveginn. Þegar á
Alþingi 1911 var lagt fram frumvarp
um vita og sjómerki. Frunmvarpið
var samþykkt og tók gildi 1. janúar
1912. Þar voru í fyrsta sinn reglur um
staðsetningu og viðhald sjómerkja.
Þau voru nú um leið tekin inn í fjár-
lög í fyrsta sinn.
Árið 1912 var bent á það í Ægi, að
Fiskifélagið ætti að vera ráðgefandi
Alþingi um fjárútlát og forgangsverk
við hafnargerðir. Fram að þessu
hafði rignt yfir þingið beiðnum um
styrki úr öllurn landshornum. Þörfin
var mikil en hending réð hvert fjár-
munir fóru. 1 Ægi var lagt til að í
samvinnu við Fiskifélagið þyrfti að
ráða verkfræðing til að fara um land-
ið og kanna hafnarstæði. Að því
loknu yrði samin áætlun um fram-
kvæmdir og unnið skipulega eftir
henni líkt og gert var þá við síma-
lagnir. Vitamál landsins voru komin
í sæmilegt horf en hafnarmálin
óleyst.
Á Alþingi í ágúst 1915 samþykktu
sjávarútvegsnefndir beggja deilda
tillögu þess efnis að landsstjórnin fái
verkfræðing til að kanna aðstöðu til
bryggjugerðar og til að semja kostn-
aðaráætlanir um hafnargerðir og
lendingabætur. Athuganir þessar
yrðu gerðar í samráði við Fiskifélag-
ið, m.a. í ljósi arðsemi af veiðum og
flutningum.
Hafnarrannsóknir
1917-1921.
Leið nú og beið í tvö ár. Þegar
hafnargerð lauk í Reykjavík varð að
samkomulagi í október 1917 að Ni-
els P. Kirk (1882- 1919), er þar hafði
verið yfirverkfræðingur tæki að sér
verkefnið. Hann hafði auk þess unn-
ið við hafnargerð í Vestmannaeyjum
á þessum árum og hafði því nokkra
reynslu af íslenskum staðháttum þó
danskur væri.
Hóf Kirk rannsóknir sínar með
ferð til Suðumesja og austur í Ámes-
sýslu. Var það í maf 1918. Seint í
september 1919 lauk Kirk rannsókn-
um sínum og hélt þá til Kaupmanna-
hafnar til að vinna úr þeim og semja
skýrslu til Stjómarráðsins en Kirk
lést skömmu síðar. Eftir lát hans tók
Krabbe að sér að Ijúka skýrslugerð-
inni og skilaði verkinu í september
1921. Alls athugaði Kirk 49 staði á
landinu. Á 13 þeirra reyndist unnt að
gera hafnir fyrir stór skip. Á 13 stöð-
um mátti gera bryggjur en 25 staðir
töldust óhæfir til framkvæmda. En
ekki var þó farið eftir þessum tillög-
um næstu árin. Áfram var farið eftir
gamla laginu. Þar var hönd gegn
hendi.
Störf Krabbe að hafnarmálum
fram til 1918
Jafnframt þessum rannsóknum
Kirks sinnti Krabbe beiðnum um að-
stoð og ráðgjöf við bryggjugerðir í
ýmsum verstöðvum. Aðstaðan var
þó erfið til þess. Samgöngur voru t.d.
strjálar, vail nema með skipum enda
sími víða ókominn. Tæki voru þá
nær engin önnur en hakar, skóflur og
hjólbömr. Verkstjórar til að stjóma
vinnuflokkum voru afar fáir og ís-
lenskir verkfræðingar nær engir. Eft-
irlit með bryggjusmíði var því víða
ábótavant.
Jafnvel þó sumar framkvæmdir
væru í upphati á herðum Krabbe gat
hann ekki ráðið sér aðstoðarmann en
sjálfur sat hann suður í Reykjavík.
Reyndin varð því sú að alls konar
menn tóku að sér smíðina, hrepp-
stjórar jafnt sem kaupfélagsstjórar
sem oftast voru óverkfróðir menn.
En verst var þó að fjárveitingavaldið
var svo naumt á framlög til þessara
framkvæmda að þau komu að litlum
notum og voru fremur ákveðin af
„stjórnmálaástæðum en á verkfræði-
legum grundvelli".
Aðalmarkmiðið var líka að byggja
upp vita umhverfis landið. Enda fór
mestur tími Krabbe til þess. Hann
hafði því oft lítil sent engin afskipli
lengi vel af bryggjugerðum víða um
land. Auk þess gerði almenningur
snemma á öldinni lítinn mun á hand-
lægni og tæknilegri kunnáttu er
studdist við flókna útreikninga og
mælingar.
Þetta breyttist þó trúlega nokkuð
eftir hafnargerðina í Reykjavík.
Þekking verkfræðinga var líka í mol-
unt á íslenskum staðháttum og veð-
urfari. Mátti Krabbe reyna það sjálf-
ur. Til dæmis stórskemmdist 70 m
löng bryggja á Sauðárkróki haustið
1916 sem byggð var samsumars að
hans forsjá. Hlaust af því talsvert
tjón.
En alvarlegust urðu þó mistökin
við undirbúning og framkvæmdir í
Vestmannaeyjum. En þar hófst smíði
hafnargarða 1914. Krabbe hafði þó í
upphafi ekki önnur afskipti af |ivi
verki en þau að hann benti Eyja-
mönnum á danskan verkfræðing til
að vinna frumdrög verksins. Seinna
kom svo í lilut vitamálaskrifstofunn-
ar að lagfæra skemmdir þar og vinna
að frekari framkvæmdum.
Á árunum 1914-15 gerði Krabbe
uppdrætti af brimbrjót og lendingu í
Keflavík á Sandi. Einnig hafði hann
teiknað brjót við Gunnólfsá í Ólafs-
firði að beiðni heimamanna. Árið
1917 lá á teikniborði Krabbe upp-
dráttur að bátalægi og brimbrjót fram
af Stekkjanesi í Súgandafirði.
Nýjungar í vitamálum
A árunum 1913-20 voru alls reistir
16 nýir vitar. Flestir urðu þeir fimm
árið 1913. Árið 1909 voru fyrstu gas-
ljósin sett upp á Reykjanesi og á
Öndverðarnesi. Fyrstu fullkomnu
gastækin sem þurftu litla gæslu voru
sett upp í Gróttuvitanum 1918.
Árið 1910 var farið að reisa vita á
háum jámgrindum, sennilega til að
flýta vitabyggingum og spara kostn-
að við efni og flutninga. Þetta ár var
slíkur viti reistur á Dyrhólaey. Þessi
byggingamáti tíðkaðist við stóra vita
a.m.k. til 1919, er vitinn á Straum-
nesi var reistur.
Fáir vitar voru steinsteyptir fram
að fyrri heimsstyrjöld. Til dæmis var
Garðskagavitinn 1897 einn af fyrstu
steyptu vitunum við Faxaflóa. Frá
1917-18 varð algengast að reisa vita
á þann hátt.
Vitamálastjóri frá 1918
Samkvæmt fjárlögum 1918-19 var
Krabbe skipaður vitamálastjóri fyrra
árið. Veiting stöðunnar virðist þó
aldrei hafa verið tilkynnt formlega í
Stjórnartíðindum heldur sett á fjárlög
í fyrsta sinn 1918.
Árið 1917 var lagt fyrir Alþingi
frumvarp til nýrra vitalaga er Krabbe
hafði undirbúið í samráði við Fiski-
félagið og Eimskipafélag Islands.
Þar voru gerð drög að skrá að vitum
er reistir yrðu eftir forgangsröð. Þetta
var gert með því skilyrði að allt vita-
gjald er Landsjóður fékk ár hvert
rynni óskert til vitamála.
En fram að þessu fór mestur hluti
þess í almenna eyðslu landssjóðs.
Vísaði þingið 1917 málinu frá, taldi
það illa undirbúið. Loks var frum-
varpið lellt á Alþingi 1922. Gramdist
Krabbe mjög að geta ekki náð öllu
vitagjaldinu ár hvert til fram-
kvæmda.
Nýjungar í iðnaði
Eins og áður segir kynntust Islend-
ingar nýrri og stórtækari vinnu-
brögðum við gerð Reykjavtkurhafn-
Rrenninípa yst á Hólmsbergi við Keflavík. Þar er talið að kveikt hafi verið bál til leiðbeiningar skipum. Sennilega á
fyrstu öldum verslunar í Keflavík. Örnefnið er því ævagamalt. Ljósmynd Emil I’áll Jónsson.
42 FAXI