Faxi - 01.09.2006, Blaðsíða 3

Jarðabók Árna Magnússonar hefur ekki verið
véfengd að þessu leiti svo ég viti en sagan segir
að Árni hafi sjálfur farið um Suðurnesin árið
1702.
Til að átta sig enn betur á mikilvægri legu
Innri-Njarðvíkur þá kom hingað árið 1810
skoskur maður Mackency að nafni. Hann ritaði
sögu af ferðum sínum um Reykjanesið. Hann
sagðist hafa komið við í Njarðvík sem væri
stórt sjávarþorp „en þar er margt vermanna úr
uppsveitum” að því er hann segir. I ferðabók-
inni segir svo m.a.: „Ekki færri en 300 bátar
af ýmsum stærðum eru gerðir út frá Njarðvík.
Sagt er að fólksfjöldinn fari stundum yfir tvö
þúsund þegar flest lætur yfir vertfðina, en ann-
ars eru þar innan við tvö hundruð manns. Miðin
eru skammt undan landi og fiskurinn sem þar
veiðist er álitinn betri en fiskur veiddur annars-
staðar.”
Þetta er mikill mannfjöldi á þessa tíma mæli-
kvarða þegar landsmenn eru um 60 þúsund. Það
samsvarar því að í lnnri-Njarðvík væru 10.000
manns í dag á vertíð.
Af fyrrnefndum ástæðum tel ég meiri lfkur
fyrir því en minni að í Innri-Njarðvík hafi verið
stórbýli frá landnámi og kirkjustaður frá því
um árið 1000. Þegar talað er um kirkju í þessu
sambandi á ég við stafkirkju eins og höfðingjar
á 11. öld reistu ájörðum sínum.
Kirkjuhaldarar í Njarðvíkurkirkju
Fátt er til um kirkjuhald hér á fyrstu öldum
eftir kristnitökuna en vitað er að staðurinn
er kominn undir konung á 16 öld. Árið 1666
flutti til Innri-Njarðvíkur maður að nafni Jón
Halldórsson frá Járngerðarstöðum í Grindavík
ásamt konu sinni Kristínu Jakobsdóttur. Þetta er
í tíð Brynjólfs biskups Sveinssonar í Skálholti
og Hallgríms Péturssonar sálmaskáldsins góða
sem hafði búið nokkrum árum áður á Bolafæti í
Ytri-Njarðvík. Jón var lögréttumaður sem sam-
svarar þingmennsku í dag. Jón varð strax mjög
áhugasamur um kirkjuhald í Innri-Njarðvík og
að hans frumkvæði var endurreist hér kirkja og
tékk hann blessun Btynjólfs biskups til þess
en kirkjuhald hafði þá legið niðri í Njarðvík-
urkirkju að því er virðist um nokkurt skeið.
Þessi mikli áhugi fyrir að viðhaldi kirkju í
• nnri-Njarðvík hélst innan ættar Jóns Halldórs-
sonar í 300 ár. Sonur Jóns, Þorkell sem fyrr er
getið tók við sem kirkjuhaldari til ársins 1701
og síðan Guðlaug Jónsdóttir systir hans og Rafn
Gíslason maður hennar. Kristín Rafnsdóttir og
hennar maður Sveinbjörn koma næst og svo
Egill Sveinbjarnarson til 1808 og að honum
gengnum bróðir hans Ásbjörn til 1819. Sonur
Ásbjarnar, Olafur er næsti kirkjuhaldari og þá
sonur hans Ásbjörn til ársins 1900 og að lokum
Helgi sonur hans sem deyr árið 1953. Það er
ekki hvað síst fyrir framtakssemi og framsýni
Asbjarnar Ólafssonar að við eru hér í dag og
höldum upp á afmæli þessarar kirkju sem hann
lét reisa úr steini fyrir 120 árum.
Mestu menntamenn samtímans
Ætt Jóns Halldórssonar og Kristínar Jakobs-
dóttur hafði einnig mikil áhrif á landsvísu og frá
1..
■ r'

1 J|§ llg M■ 11 m i
Frá 17. júní hátídarmessu í Njarövíkurkirkju 1977. Aki Gránz, formaður þjóöhjátíöarnefndar, flytur
ávarp. lijá honum er sr. Páll Þóröarson. A fremsta hekk sitja hjónin Einar Jónsson og Hufdís Garðars-
dóttir, sem héldu barni sínu, Onnu Huldu, undir skírn við þetta tœkifceri.
Altaristaflan í Njarðvíkurkirkju er eftir Magnús A
Arnasonfrá Narfakoti. Taflan crfrá 1986.
henni eru komnir einhverjir mestu menntamenn
þjóðarinnar á sinni tíð.
Upplýsingin er sú hugmyndafræði sem hafði
mest að segja um þær breytingar sem urðu
í Evrópu á síð miðöldum úr afturhaldssömu
bænda- og höfðingjasamfélagi til lýðræðis og
fjölþættra atvinnuhátta. Þessi stefna á rætur
sínar í Frakklandi frá seinni hluta 17. aldar. Þær
hugmyndir sem þessari stefnu tengdust breidd-
ust fljótt út og voru farnar að hafa rnikil áhrif í
Danmörku á 18. öld. í upphatí þeirraraldar var
við nám í Kaupmannahöfn einn af sonum Innri
Njarðvíkur Jón Þorkelsson eða Thorchillius
(1697-1759). Jón var sonur Þorkels Jónssonar
lögréttumanns og Ljótunnar Sigurðardóttur rík-
ustu bænda á Suðurnesjum eins og fyrr er getið
Jón Thorchillius er talinn meðal þeirra
Islendinga sem fyrstur varð fyrir áhrifum frá
upplýsingunni. Hann vareinn menntaðasti
maður þjóðarinnar á sinni tíð og mjög agaður
embættismaður sem rektor Skálholtsskóla og
hafði hann mikil áhrif á fslandi. Jón var ekki
mikill lýðræðissinni heldurfrekar í þeint anda
upplýsingarinnar að með meiri menntun og aga
liði þjóðinni betur. Eitt megin inntak upplýs-
ingarinnar vareinmitt trú manna á mikilvægi
fræðslunnar og góðs uppeldis, en að það mótaði
einstaklinginn mest. Jón tileinkaði líf sitt upp-
fræðslunni sent rektor í Skálholti og gaf allar
eigur sínar til uppfræðslu barna.
Systursonur Jóns var Ólafur Gíslason biskup
í Skálholti. Hann þótti duglegur biskup og
mannasættir enda ekki mikil átök í kringum
hann. Guðlaug systir Jóns var amma Egils ríka
Sveinbjamarsonar í Innri-Njarðvík sem var
aftur faðir Sveinbjarnar rektors Mennlaskólans
í Reykjavík, skálds og þýðanda fæddur 1791.
Sveinbjörn var einn best menntaði maður sam-
tímans og sagður kunna skil á 17 tungumálum.
Hann þýddi 17 af ritum Biblíunnar á íslensku
og segir Jón Böðvarsson að sú þýðing sé besta
biblíuþýðing sem gerð hefur verið. Hann
þýddi einnig Hómerskviður ásamt mörgu öðru.
Hann orti mörg þekkt kvæði m.a. Fljúga hvítu
fiðrildin og Nú legg ég augun aftur. Þekktasti
sálmur hans er Heims um ból. Um Sveinbjörn
blésu harðir vindar sem rektor Menntaskólans í
Reykjavík en hann þótti agaður og vinnusamur
eins og frændi hans Jón hafði verið. Sveinbjöm
var faðir hins merka rithöfundar Benedikts
Gröndal. Egill rfki var langafi Ásbjarnar Ólafs-
sonar.
Endurreisn Njarðvíkurkirkju
Þegar Jónína Hermannsdóttir bað mig að
segja nokkuð frá Njarðvíkurkirkju lánaði hún
mér segulbandsupptöku frá 90 ára afmælishátíð
kirkjunnar 1976 og vígslu safnaðarheimilis
hennar. Þessi upptaka hefur að geyma ræður og
ávörp margra mætra manna.
FAXI 3