Faxi - 01.09.2006, Blaðsíða 20

s.s. minjar tengdar sjúkrahúsum, skólastarfi,
ólíkum samfélagshópum og félagastarfi svo ein-
ungis fátt eitt sé nefnt. Tækniþróun er ör þannig
að vandasamt er að ákveða hvaða tæki skiptir
máli að varðveita. Hversu mikið á að safna af
fjöldaframleiddum hlutum? Ný efni hafa komið
til sögunnar sem vekja spumingar um varðveislu
enda takmörkuð reynsla um hvernig efnin eldast
og hvernig eigi að meðhöndla þau. Þetta kallar á
margvíslega sérhæfingu sem er ekki endilega öll
til staðar í safninu hverju sinni. Stærsta vanda-
málið hefur þó verið að fæst byggðasöfn hafa
haft nægilegt húspláss fyrir samtímann. Hús-
næðið reynist yfirleitt of lítið, þröngt og aðgengi
erfitt.
Það er reyndar ljóst að það getur ekki verið
markmiðið að öll byggðasöfn landsins safni öllu
er varðar 20. öldina. Undanfarin ár hafa þau söfn
sem sækja um styrki til Safnaráðs orðið að skila
inn söfnunarstefnu. Söfnunarstefnan markar
ramma utan um starfsemi safnsins í henni er til-
greint, t.d. hvort safnið sé svæðisbundið, bundið
ákveðnu tímaskeiði, hvaða safnflokkum safnað
er frá (s.s. munir, ljósmyndir, skjöl, listgripir
o.s.frv.). Þá er tíundað hvort lögð sé áhersla á
einhver sérstök þemu. Söfnunarstefnu ber að
endurskoða á 4 ára fresti.
Ákvörðunarferlið
Stefnumörkunin er þó fyrst og fremst ramm-
inn utan um starfsemina. Mikilvægt er einnig að
kanna hvernig ákvörðunarferli innan safnanna er
háttað. Þegar ákveðið er hvaða hluti á að taka til
varðveislu. Fyrst er spurt hvort hann falli undir
söfnunarstefnuna. Ef hann gerir það þá er safn-
skráin skoðuð og ef t.d. töluvert magn er til af
sambærilegum hlutum er líklegt að ekki sé tekið
við honum. En í sumum tilfellum hafa hlutir yfir
sér eitthvað yfirbragð sem speglar söguna sér-
staklega vel, hafa þeir þá mikið sögulegt gildi.
Margir hlutir sem eru lúnir af notkun hafa yfir
sér andblæ sem ekki verður náð með ónotuðum
hlutum. Gestur á safnsýningunni upplifir sög-
una mun sterkar ef hlutirnir sýna notkunina með
þessum hætti, þannig hafa sumir hlutir mikið
miðlunargildi. En það verður líka að hugsa um
forvörslu þótt við viljum fremur notaða hluti en
nýja þá getur verið afar kostnaðarsamt að gera
við mikið laskaða hluti.
í ákvörðunarferlinu er vísað til gilda sem ein-
ungis verða tengd safninu sjálfu. Hver eru þessi
innri gildi safna?
Varðveisla samtímans
Eins og áður er vikið að þá eru byggðasöfn
fyrst og fremst staðbundin söfn, innsta gildi
slíkra safna er því ætíð það samfélag sem þróast
hefur á því landsvæði sem safnið nær yfir. Þann-
ig verður það sem helst einkenndi samfélag-
ið það sem verður mikilvægast að safna. Hinn
þrívíði heimur safngripsins er afar mikilvægur
þáttur. Safngesturinn kemst í snertingu við löngu
liðna tíð með því að skoða sýningar safnsins. En
helsti styrkleiki safnsýninga er einmitt ef safn-
gesturinn nær að upplifa söguna. Þannig geta
vel heppnaðar sýningar orkað á öll skilningavit-
in og víkkað þekkinguna á liðinni tíð. Upplifun
er kannski svo Iftið snúið hugtak í þessu sam-
hengi. En hún felur ekki bara í sér að rífa upp
tilfinningar safngestsins, heldur miklu fremur
að opna eins konar “samskipti” milli gestsins,
hugarheims hans og þess sem sýnt er. Safnsýn-
ingin vekur upp persónulegar minningar, tengir
jafnvel saman minningarbrot í huga gestsins og
þegar best lætur opnast veröld sögunnar fyrir
hugskotssjónum gestsins. Allt annað sem hann
veit og þekkir fær nýja og dýpri merkingu.
Samtíminn er þannig inn í söfnum svo lengi
sem gesti ber að garði og sýningar eru vel heppn-
aðar. En varðveisla samtímans er flókið verkefni
og snertir miklu stærri þætti en hlutina eina sér.
Til dæmis má benda á þá umfangsmiklu sögu
sem tengist veru Bandankjamanna hér. Sú saga
er ekki bara áhugaverð, hún getur líka verið erfið
og sársaukafull. Með því að varðveita nægilega
stóran hluta hennar þá verður okkur betur kleift
að átta okkur á hvaða hlutverk varnarliðið spilaði
í mótun samfélagsins hér og með miðlun þeirrar
sögu gefst kostur á að Ijúka þessum kafla, gera
upp og halda á vit nýrra ævintýra.
20 FAXI