Musica - 01.03.1949, Qupperneq 26

Hvernig verða tónverkin til?
Eftir austurríska gagnrýnandann Max Graf.
„Hvernig verða tónverkin til?“, spyrja raargir þeirra
er hugsa alvarlega um sköpun tónverkanna, hvernig
„kemur andinn yfir“ tónskáldin, þarf sérstakt „and-
rúmsloft" að vera í kringum þaur Max Graf sýnir í
þessari grein, með nokkrum ljósum dæmum, á hvern
hátt „Andinn hefir komið yfir nokkur þekkt tón-
skáld“ á skemmtilegan og fróðlegan hátt.
Þjáningar, gleði, hamingja eða óhamingja er orsök
margra þeirra tónverka sem samin hafa verið.
Tónarnlr myndast, enn falla svo í gleymsku aftur,
enn undirvitundin heldur áfram starfi sínu ótrufluð,
þar til kraftur tónanna og fullkomnun er orðin svo
mikið, að tónaflóðið brýst fram á hinum svo kallaða
„skapandi augnabliki". Þetta á þó aðeins við hin
stærri verk, minni verk og lög, geta orðið fullsköpuð
á augnabliki.
Goethe samdi t. d. oft kvæði í draumum sínum,
og er hann vaknaði var kvæðið fullbúið, þá þaut
hann að skrifborði sínu og skrifaði kvæðið niður
með feiknahraða.
Mozart var einnig afar fljótur að semja, og gat oft
samið lög á augabragði.
Einusinni hafði Mozart lofað konu Bernhard von
Keess vinar síns, að semja fyrir hana lag, sem hún
ætlaði svo að syngja á einkahljómleikum er hún ætlaði
að halda heima hjá ‘sér. Mozart gleymd loforðinu, og
þetta ákveðna kvöld sat hann á ölstofu í hópi kunn-
ingja, er þjónn kom til hans, með skilaboð um að
koma strax, þar sem hljómleikarnir væru byrjaðir.
Mozart náði strax í nótnapappír og skrifaði niður lag,
og frúin söng það æfingalaust með undirleik Mozarts.
Þegar Mozart var í Prag 1787 hafði hann lofað að
semja nokkra dansa fyrir Pachta greifa, enn gleymdi
loforði sínu, enn er hann kom til greifans um kvöldið,
fékk hann lánaðan penna og blek, og samdi hljóm-
sveitarraddirnar fyrir níu dansa.
Schubert átti líka til að koma með lögin fullbúin
t. d. samdi hann „Morgunsönginn“ á veitingahúsi,
eins var „Erlkoenig" til á einu kvöldi, eftir að Schubert
hafði lesið kvæðið.
Beethoven lét aftur á móti undirvitundina vinna fyrir
sig, og oft má sjá í uppkastabók hans thema og
löngu síðar viðbæti og enn eftir langan tíma fór hann
loks að vinna úr þessum efnivið. Tónskáldin geta
verið að vinna, lesa, eða skemmta sér, enn undirvit-
undin vinnur ávalt, og fyrr eða síðar kemur árangur-
inn i ljós.
Ridhard Strauss segir t. d. „Þegar ég hefi samið
eithvað thema, læt ég það oft eiga sig í lengri tíma,
enn þegar ég tek til að vinna við það aftur, finn ég
að eithvað í mér, hefir unnið að því“.
Mozart gekk sérstaklega vel að semja, er hann var
úti í nátturinni, og hann samdi Don Giovanni, uppi
í sveit í Tékkóslóvakíu, og Töfra'flautan er samin
undir birkitrjám og blómaskrúði Kahlenberg. Richard
Strauss og Igor Stravinsky geta aðeins samið á vorin
og sumrin, á vcturna liggur gáfa þeirra í dvala,
þrátt fyrir að undirvitundin vinnur áfram af fullum
krafti.
Það er mikill munur á verkum þeirra manna er
vinna á daginn og þeirra er vinna um nætur, og ef
vel er athugað kemur í ljós að hinir rómátízku lista-
menn unnu allir um nætur, t. d. Strauss, Balzac,
Debussy, enn aftur á móti unnu Beethoven, Haydn,
Mozart og Wagner að degi til.
Það er þrennt er hefir áhrif á tónmyndunina,
litirnir (Stravinsky skrifaði ávalt, er hann var ungur,
nóturnar í mismunandi litum, þannig að rissbók hans
leit, ávalt út eins og Byzanskur dúkur) vorið, sólin,
hin grænkandi jörð og hin milda kyrrð næturinnar.
Þetta eru aðstæðurnar sem þarf til þess að fá
tónmyndunina fram, enn undirvitundin hefir áður
unnið sitt starf, undirvitundin sem hefir gert mögu-
lega myndun frægustu tónsmíðanna, undirvitundin
sem vinnur, meðan meistararnir sofa.
26 MUSICA