Kristilegt stúdentablað - 01.12.1967, Blaðsíða 16

gegn vilja og ákvörðun Skaparans. Eðli Guðs
er að vera öðrum allt. Og sjálf náttúran ber
því vitni. Ekkert tré ber ávöxt sjálfs sín vegna.
Sólin skín ekki fyrir sjálfa sig, regnið fellur
ekki til eigin þarfa. Það er maðurinn einn, að
frátöldum djöflinum, sem í öllu leitar síns eig-
in. Og þetta mótar líka trú mannsins og sið-
ferði, líka siðfi’æði kirkjunnar. Það var sú sann-
færing, sem lá til grundvallar fyrir baráttu
Lúthers gegn siðfræði páfakirkjunnar. Trúar-
lífið, guðræknin, breytnin — þetta var, að
skoðun hans, ekkert annað en dulbúin sjálfs-
elska og eigingirni. Af hverju leita menn Guðs?
Af hverju vilja menn hlýða honum, þjóna hon-
um? Er það hans vegna? Nei, því miður, menn
gera það sjálfs sín vegna. Menn gera ekki hið
góða vegna þess, að það er gott, ekki vegna
lotningar eða ástar á hinu góða sem slíku, held-
ur af því, að það hefur gott í för með sér. Lúther
studdist ekki í þessum úrskurði við alþýðlegar
skoðanir, hann hafði dæmin fyrir sér hjá mikils
háttar trúfræðingum og siðfræðingum. Hann
þekkti siðfræði Aristóteless og áhrif hans á mið-
aldakirkjuna. Og hann hefði ekki þurft að end-
urskoða þennan úrskurð, þótt hann hefði þekkt
sögu siðfræðinnar síðar, ekki heldur, þótt hann
hefði þekkt Immanuel Kant, sem komizt hefur
þó næst því allra heimspekinga að líta á hið góða,
hina góðu breytni, dyggðina, sem takmark í
sjálfu sér, án tillits til góðra afleiðinga. Það
var þessi aumi blettur hinnar náttúrlegu trúar-
og siðgæðisafstöðu, sem Lúther þrýsti á, studd-
ur af innsýn sinni inn í kjarnaboðskap Nýja
testamentisins. Maðurinn lítur hvorki á Guð
né dyggðina sem takmark í sjálfu sér, takmark-
ið er sælan, sem á eftir fer, jarðnesk sæld, að
því er Aristóteles kenndi, himnesk sæla að
kenningu hins mikla guðfræðings, Thomasar
frá Aquinum. M. ö. o.: Hin góða breytni, sem
kirkjan brýndi fyrir mönnum, hafði þann til-
gang að ávinna himneskar hagsbætur. Um
þetta segir Lúther: „Jafnvel í himninum leita
þeir síns eigin og eigin ávinnings." Hvers eðl-
is eru þau verk, sem af slíkum huga eru sprott-
in? Þau eru ekkert annað en sýningar, eigin-
gjarn útreikningur. Slík verk eru dauð, einskis
verð í siðrænu tilliti, verzlunarvara, sem ekki
gildir á markaði Guðs.
Trúin, sú trú, sem frelsar, er ný afstaða til
Guðs og þar með til alls annars. Rétt grund-
vallarafstaða. Augun opnast. Lífið, tilfinning
og vilji, fær sitt rétta mið, Guð, hann yfir-
skyggir eiginhyggjuna, hugurinn hættir hinu
sjúka hringsóli um þennan dauða punkt, sem
heitir ég og mitt. Þá fyrst, þegar slíkt hefur
skeð, hattar fyrir innri skilyrðum þeirrar
breytni, sem geti talizt góð í raun og veru. Þeir,
sem lifa að lögum þeirra skilyrða, „þjóna Guði“,
segir Lúther, „hans vegna aðeins og ekki vegna
himinsins eða neinna stundlegra gæða. Enda
þótt þeir vissu, að enginn himinn væri til og
ekkert helvíti og engin umbun, þá myndu þeir
samt þjóna Guði vegna þess, að þeir elska
hann.“
III.
Siðfræði kirkjunnar mótaðist af sjálfhverfu
streði við að bjarga sér inn í himininn. Fram-
ar varð ekki farið í guðleysi, taldi Lúther, þeg-
ar jafnvel Guð sjálfur og vilji hans varð verk-
færi til ávinnings. Ludvig Feuerbach, hinn
skarpi niðurrifsmaður trúarbragðanna á síð-
ustu öld, taldi, að trúin væri óskadraumur
mannsins, hamingjudraumur sjálfselskunnar á
villigötum — og bæri þess vegna dauðann í sér.
Lúther beitti hina röngu trúar- og siðgæðisaf-
stöðu svipaðri ganrýni langt á undan Feuer-
bach, raunar á miklu róttækari og markvísari
hátt. Hver, sem vill bjarga lífi sínu, mun týna
því, sagði höfundur kristindómsins forðum.
Fæstir skildu betur, hve mikið felst í þessum
orðum, en Lúther. Meðan þú snýst um sjálfan
þig, ferðu í hring, það gildir einu, hve hátt þú
horfir, hve háleitt takmark þú setur síngirn-
inni á yfirborðinu. Þeir sáu lengra en nef náði,
bæði Lúther og Páll postuli, þegar þeir héldu
því fram, að lögmál og lögmálsverk geti engan
mann frelsað. Hvað er lögmál? Boð og bönn.
Það hótar með refsingu, það heitir umbun.
Hvort tveggja skírskotar til sjálfselskunnar.
Lögmálsbundin trúrækni verður óhjákvæmi-
lega sjálfhverf (egocentrísk). Vilji, sem er vak-
inn og hvattur af ótta við hegningu, er þræls-
lundaður, kúgaður, sá, sem lokkast af von um
laun, er keyptur. Verk, sem sprottin eru af
slíkum hvötum, eru ekki góð í þeim skilningi,
að þau séu hjálpsamleg fyrir sál þess manns,
sem vinnur þau, þótt þau hafi sína miklu þýð-
16
KRISTILEGT STÚDENTABLAÐ