Morgunblaðið - 14.12.2008, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2008
Morgunblaðið/Valdís Thor
Bjartar horfur Framtíð hins unga Íslands á bekk í Bankastræti.
G
öran Persson, fyrrverandi
forsætisráðherra Sví-
þjóðar, hvatti íslenzk
stjórnvöld til dáða í fyr-
irlestri sínum í Háskóla
Íslands fyrr í vikunni.
Hann lagði til að fyrr og
fastar yrði tekið á efna-
hagsvandanum. „Þið er-
uð rétt að byrja,“ var haft
eftir Persson hér í blaðinu. „Þið megið engan
tíma missa. Sumir halda því fram að bíða eigi
með að taka á endurskipulagningu ríkisfjármál-
anna fram á næsta ár. Ég held að Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn sé á þeirri skoðun. Því að glata
ári? Hvers vegna að bíða?“ spurði Persson.
Hann sagði að yrði ekki gripið til aðgerða nú
þegar myndi markaðurinn refsa krónunni og þá
yrðu ríkisstjórn og seðlabanki að grípa til að-
gerða að verja hana.
Persson lagði áherzlu á að Íslendingar yrðu
að sýna frumkvæði. Við mættum ekki bíða eftir
því sem aðrir segðu okkur að gera. Aðgerðir af
hálfu Íslendinga myndu hins vegar senda um-
heiminum skilaboð um að Ísland réði sjálft ör-
lögum sínum.
Hvar er frumkvæðið?
Að baki þessum ummælum liggur væntanlega
það mat Perssons að Ísland hafi ekki sent nægi-
lega skýr skilaboð til umheimsins. Svipaðan tón
má greina í nágranna- og vinaríkjum okkar hjá
mörgum, sem til þekkja og hafa kynnt sér stöðu
mála; stjórnmálamönnum, sérfræðingum og
fjölmiðlafólki. Fólk furðar sig á því að ekki komi
meira frumkvæði frá íslenzkum stjórnvöldum
og ekki meiri viðbrögð við ýmsum tillögum og
hugmyndum. Sumir orða það þannig að tvennt
hafi aðallega heyrzt frá íslenzkum stjórnvöldum
á undanförnum vikum; annars vegar sé kvartað
yfir því að öll vina- og bandalagsríki Íslands séu
vond við okkur, og hins vegar sé spurt hvort Ís-
land geti fengið lánaða peninga hjá þessum
sömu ríkjum. Þetta sé ekki mjög uppbyggileg
stefna.
Glansmyndin sem krumpaðist
Eitt af því, sem ekki hjálpar orðspori Íslands
gagnvart umheiminum, er hvernig fulltrúar ís-
lenzka efnahagsundursins umgengust fólk í
ýmsum nágrannalöndum okkar. Kaupsýslu-
menn börðu sér á brjóst og gáfu í skyn að þeir
væru klárastir í heimi í fjárfestingum, en inn-
fæddir væru gamaldags og hægfara. Íslenzkir
neytendur tóku þátt í að skapa þá ímynd að Ís-
lendingar gætu keypt upp hálfan heiminn, svo
stórtækir voru þeir í innkaupaferðum sínum að
íslenzka er fyrsta tungumálið í bæklingum
sumra nágrannaríkjanna um tollfrjálsa verzlun.
Íslenzkir stjórnmálamenn og sjálfur forsetinn
sungu bakraddir í útrásarkórnum. Þetta var
ímyndin, sem íslenzkir kaupsýslumenn bjuggu
til t.d. á Norðurlöndum og í Bretlandi. Margir
skildu ekki hvaðan peningarnir komu. Engu að
síður treystu hundruð þúsunda sparifjáreig-
enda íslenzku fjármálasnillingunum fyrir pen-
ingunum sínum.
Svo hrundi allt og fyrstu fréttir bentu til að
„Íslendingar“ – og þá gerir fólk lítinn grein-
armun á einkaaðilum og stjórnvöldum – ætluðu
ekki að standa við skuldbindingar sínar, hvorki
gagnvart innstæðueigendum né öðrum lán-
ardrottnum. Íslendingar vildu hins vegar gjarn-
an fá lán hjá útlendingum. Jafnvel í okkar nán-
ustu vinaríkjum, sem gera sér vel grein fyrir því
að Ísland þarf á aðstoð að halda, er samúðin
blendin. Þannig stóð í leiðara Helsingin Sano-
mat fyrir nokkrum vikum að Norðurlönd yrðu
að styðja „eyðsluseggi og dekurdrengi hinnar
norrænu fjölskyldu“.
Þessi mynd leit ekki vel út og skaðaði veru-
lega orðspor Íslands í ríkjum á borð við Bret-
land, Þýzkaland og Holland. Brezk stjórnvöld
spilltu stórlega fyrir Íslendingum með aðgerð-
um sínum gegn bæði Kaupþingi og Landsbank-
anum, en við getum ekki horft framhjá þeirri
ábyrgð, sem Íslendingar sjálfir báru á því
hvernig fór. Við verðum að horfast í augu við
veruleikann eins og hann blasir við umheim-
inum og reyna að endurreisa orðspor Íslands.
Samið um Icesave
Lykilatriði í því er að semja um skuldir íslenzka
bankakerfisins erlendis. Hvort sem mönnum
líkar betur eða verr verður að ljúka samningum
um að íslenzkir skattgreiðendur taki ábyrgð á
Icesave-reikningum Landsbankans. Þótt enn sé
lögfræðilegur ágreiningur um það hversu langt
skuldbindingar Íslands samkvæmt Evrópu-
reglum um gagnkvæmar innstæðutryggingar
ná, verður að horfast í augu við að málið er fyrir
löngu orðið pólitískt. Ríki Evrópusambandsins
hafa mikið fyrir sér í því að ef minnsti vafi léki á
gildi tilskipunarinnar um innstæðutryggingar,
gætu afleiðingarnar fyrir bankakerfið í aðild-
arríkjum bandalagsins orðið grafalvarlegar.
Í Icesave-málinu var Ísland orðið fullkomlega
einangrað og átti engan annan kost en að semja.
Okkar nánustu vinaríki í ESB, norrænu ríkin,
stóðu ekki með Íslandi í lagatúlkun sinni. Ekki
einu sinni Noregur, sem þó gekk á undan í að
veita Íslandi lánafyrirgreiðslu, studdi túlkun Ís-
lands á Evrópureglunum. Við slíkar aðstæður
er skynsamlegra að reyna að semja um kjör á
lánunum, sem standa til boða til að gera upp við
innstæðueigendur, en að þybbast við og kvarta
undan því að allir vinir okkar séu vondir við
okkur.
Íslenzk stjórnvöld þurfa að taka frumkvæði
með því að afgreiða málið og útskýra síðan fyrir
almenningi í löndunum, þar sem Icesave-
skuldirnar voru stærstar, að Ísland hafi staðið
við sitt. Þetta útilokar að sjálfsögðu ekki mögu-
leikann á að Ísland stefni brezkum stjórnvöld-
um vegna beitingar hryðjuverkalaganna – og
tekur ekki heldur af stjórnendum gamla Lands-
bankans ábyrgðina á því hvernig vaðið var
áfram í Icesave-málinu þrátt fyrir viðvaranir.
Samningar við kröfuhafa
Annað lykilatriði í því að laga orðspor Íslands
gagnvart umheiminum er að ná samningum við
erlenda kröfuhafa gömlu bankanna um að þeir
verði hluthafar í nýju bönkunum, einum eða
fleiri. Hver vika, sem líður án þess að það mál
leysist, spillir fyrir íslenzkum hagsmunum í hin-
um alþjóðlega fjármálaheimi.
Yfirlýsingar Davíðs Oddssonar seðla-
bankastjóra í Kastljósi, sem voru síðar þýddar
og birtust m.a. í Wall Street Journal, um að ekki
ætti að greiða erlendar skuldir íslenzku bank-
anna, höfðu neikvæðari áhrif en nokkur sá fyrir
á þeim tíma. Ef íslenzka bankakerfið ætlar að
eiga möguleika á erlendri fjármögnun – og ef
yfirleitt á að vera hægt að laða hingað erlent
láns- og áhættufjármagn til að endurreisa efna-
hagslífið – þarf jákvæðari nálgun gagnvart hin-
um erlendu lánardrottnum að koma til. Annað
er ávísun á áralöng málaferli og mjög tregan að-
gang Íslands að alþjóðlegu fjármagni.
Til þessa hafa útlendu kröfuhafarnir kvartað
sáran undan því að hér vilji fáir ræða við þá aðr-
ir en skilanefndir gömlu bankanna, sem veiti
litlar upplýsingar og hafi í raun ekkert umboð
til að semja við þá. Þetta stendur nú til bóta, en
þolir ekki mikla bið. Orðspor Íslands er í húfi.
Lítið ríki getur ekki lokað sig af frá umheim-
inum og sagt; við borgum ekki og við þurfum
ekki á ykkur að halda. Heimurinn virkar ekki
þannig lengur.
Njóta lykilstofnanir trausts?
Göran Persson hefur áreiðanlega rétt fyrir sér í
því, að fastari tök á ríkisfjármálunum nú strax
myndu stuðla að því að senda þau skilaboð til
umheimsins að Ísland horfist í augu við vanda-
málin og taki á þeim. Þetta þurftu bæði Svíþjóð
og Finnland að gera í upphafi tíunda áratug-
arins. Það kostaði vissulega miklar fórnir og
óvinsældir stjórnmálamannanna sem báru
ábyrgð, þar á meðal Perssons sjálfs, sem var
fjármálaráðherra, en bar árangur til lengri tíma
litið.
Íslenzk stjórnvöld verða að tryggja að þau
sjálf og lykilstofnanir ríkisins njóti trausts, ekki
aðeins inn á við, heldur líka út á við. Hér innan-
lands hafa verið háværar kröfur um að einstakir
ráðherrar víki, sömuleiðis stjórnendur bæði
Seðlabankans og Fjármálaeftirlitsins. Út á við
hefur orðspor þessara stofnana líka skaðazt.
Það fer ekkert á milli mála að Seðlabanki Ís-
lands nýtur takmarkaðs trausts á alþjóðavett-
vangi og er víða gagnrýndur fyrir rangar
ákvarðanir. Bankinn er t.d. ekki sýndur í mjög
jákvæðu ljósi í nýjasta hefti The Economist.
Orðspor Fjármálaeftirlitsins hefur sömuleið-
is beðið hnekki. Í Viðskiptablaði Morgunblaðs-
ins var sl. fimmtudag sagt frá ummælum Wou-
ter Bos, fjármálaráðherra Hollands, þar sem
hann lýsti samskiptum hollenzkra stjórnvalda
við FME. Bos sagði seðlabanka Hollands hafa
fram á síðasta dag fengið þær upplýsingar frá
Íslandi að allt væri í lagi með greiðsluþol ís-
lenzku bankanna.
Í frétt Morgunblaðsins segir jafnframt: „Bos
sagði einnig að innan Evrópusambandsins
(ESB) væru þeir aðilar sem sinntu eftirliti með
bönkum í góðu sambandi sín á milli. Hann var-
aði hins vegar við því að taka allar upplýsingar
sem kæmu frá löndum utan ESB gildar. Orð-
rétt sagði hann að „utan við ESB ættum við að
fara varlega í hvort við samþykktum upplýs-
ingar eða ekki“. Í framhaldinu sagði Bos að hol-
lenski seðlabankinn hefði fram á síðustu stundu
fengið upplýsingar frá Íslandi um að allt væri í
góðu lagi með íslensku bankana.“
Seðlabankinn og Fjármálaeftirlitið hafa í
nógu að snúast inn á við en verða auðvitað líka
að huga að trúverðugleika sínum út á við.
Aðgerðir og upplýsingamiðlun
Erlendir sérfræðingar og fjölmiðlamenn, sem
komið hafa hingað til lands að undanförnu,
spyrja nánast undantekningarlaust hvort eng-
inn hafi sagt af sér eða ætli að segja af sér vegna
bankahrunsins. Fólk, sem kemur úr annarri
pólitískri menningu en þeirri íslenzku, skilur
hvorki upp né niður í því að bæði ráðherrar og
t.d. stjórnendur Seðlabanka og Fjármálaeft-
irlits sitja áfram í stólum sínum.
Eitt af því, sem þetta fólk segist ekki skilja,
er af hverju ekki sé lögð meiri áherzla á já-
kvæða upplýsingamiðlun af hálfu íslenzkra
stjórnvalda. Af hverju er það til dæmis ekki út-
skýrt fyrir erlendum fjölmiðlum hvers vegna
enginn hefur axlað ábyrgð og sagt af sér vegna
bankahrunsins? Er það af því að enginn treystir
sér til þess?
Svo mikið er víst að hvers konar aðgerða-
áætlun til að endurheimta orðspor Íslands á al-
þjóðavettvangi þarf að fylgja áætlun um upplýs-
ingamiðlun og almannatengsl. Slík áætlun á
ekki að ganga út á glansmyndir af landi og þjóð.
Hún þarf að þjóna þeim tilgangi að sýna fram á
að íslenzk stjórnvöld taki á ástandinu af festu og
ábyrgð, að þau virði alþjóðlegar skuldbindingar
landsins og vilji ásamt öðrum ríkjum taka þátt í
því að vinna sig út úr kreppunni sem leikur nú
allan okkar heimshluta grátt.
Stjórnvöld hafa vissulega nóg að gera við
innri endurreisn efnahagslífsins. En sú vinna
verður ekki skilin frá aðgerðum til að end-
urreisa orðspor Íslands á alþjóðavettvangi. Við
innri endurreisnina þarf Ísland á stuðningi um-
heimsins að halda. Þannig virkar heimurinn
núna.
Áætlun um að endurreisa orðspor Íslands
Reykjavíkurbréf
131208