Morgunblaðið - 18.01.2009, Side 12

12 Fangelsismál
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2009
Eftir Ragnhildi Sverrisdóttur
rsv@mbl.is
B
irgir Páll Marteinsson situr í
fangelsinu á Litla-Hrauni.
Hann hefur verið þar frá því
í júní á síðasta ári, eftir að
hafa hlotið sjö ára dóm í
Færeyjum fyrir aðild sína að
fíkniefnamáli, svokölluðu
Pólstjörnumáli. Hann var
dæmdur fyrir að hafa 1,7 kíló af amfetamíni og
e-pilludufti í fórum sínum, en efnið hafði gamall
skólafélagi hans og vinur, Baddi, skilið eftir hjá
honum í Færeyjum. Baddi hélt siglingu sinni
áfram og var handtekinn þegar hann og félagi
hans lögðu að landi á Fáskrúðsfirði. Sama dag
var Birgir Páll handtekinn í Færeyjum. Í bíln-
um hans voru kílóin tvö.
Birgir Páll sat í eingrun í Færeyjum svo
mánuðum skipti, lengur en nokkur maður hef-
ur áður gert þar í landi. Hann er mjög ósáttur
við framgöngu saksóknarans, Lindu Hessel-
berg, sem hann segir hafa viljað gera sig að
helsta höfuðpaur málsins, þótt hún hafi vitað
betur. Þá hafi verjandinn ekki staðið sig sem
skyldi. Hann hafi virst óttast saksóknarann og
ekki hirt um að benda á hversu skakkur mál-
flutningurinn var. Hann hafi fengið mjög þung-
an dóm fyrir þau mistök að bregðast vel við
beiðni vinar. „Þegar þeir höfðu verið í nokkra
daga í Færeyjum áttaði ég mig á hvað þeir
væru með í farangrinum. Þá hefði ég auðvitað
getað gert eitthvað. Sagt eitthvað. En þetta var
eins og að vera í bremsulausum bíl í brekku.
Ég hefði auðveldlega getað kastað mér út í
upphafi ferðarinnar og sloppið óskaddaður. Og
meira að segja þarna um miðbikið hefði ég get-
að forðað mér, þótt ég hefði örugglega borið
einhvern skaða af. En ég gerði ekkert. Ég beið
bara þangað til þeir fóru og var feginn þegar
þeir loks gerðu það. Ég var andlega uppgefinn
og hefði samþykkt hvað sem er. Ég hugsaði
ekki um afleiðingarnar af að taka við efninu,
sem þeir ætluðu að sækja seinna. Auðvitað var
það fáránlegt, en ég ímyndaði mér að þessu
væri öllu lokið, að ég myndi ekkert dragast inn
í þetta meira. Þegar lögreglan tók mig, tveimur
dögum eftir að þeir sigldu í burtu, var ég ennþá
með pakkann með efnunum í skottinu. Ég var
svo vitlaus að ég hafði ekki leitt hugann að efn-
unum og ekki losað mig við þau.“
Gamall vinur í heimsókn
Birgir Páll á ættir að rekja til Færeyja.
Hann fór þangað með Badda vini sínum í sum-
arvinnu árið 2000, þegar hann var sautján ára,
en sneri aftur heim í Iðnskólann. Sumarið 2007
hafði hann búið í Færeyjum í fimm mánuði, var
þar í vinnu og átti kærustu. Í ágúst hringdi
gamli bernskufélaginn og spurði hvort Birgir
Páll gæti útvegað sér gistingu, ef hann kæmi til
eyjanna síðar um sumarið. Þeir höfðu alltaf
haldið góðu sambandi og Baddi hafði áður
heimsótt hann til Færeyja. Birgir Páll sagði að
það væri velkomið, en að hann væri reyndar
ekki viss um að hann yrði í eyjunum síðar um
sumarið. „Það var ekkert óeðlilegt að hann
kæmi í heimsókn. Svo hringdi hann í mig frá
Danmörku og sagðist koma eftir nokkra daga.
Hann hringdi aftur á sunnudegi og þá voru
þeir, hann og félagi hans, lagstir að bryggju í
Gömlurætt á skútunni. Ég komst seinna að því
á hvaða ferðalagi þeir voru. Sjálfur hef ég aldr-
ei notað fíkniefni og ég vildi alls ekki dragast
inn í þetta. Ef ég hefði vitað af þessu fyrirfram,
þá hefði ég beðið hann um að blanda mér ekki í
málið. En þarna var þetta staðreynd. Þetta
voru bara örfáir dagar, svo myndi hann hverfa
og vandamálið um leið. En þetta tók á, ég var
alveg uppgefinn andlega þegar þeir loksins
fóru og kærastan mín hafði orð á að ég væri svo
lokaður. Ég var óskaplega feginn að sjá þá
fara. Stærstu og heimskulegustu mistökin voru
auðvitað að fallast á að geyma efni fyrir þá. Ég
hefði átt að segja nei. En í staðinn henti ég
pakkanum bara í skottið á bílnum og hugsaði
ekki um þau meira. Fíkniefni hafa enga þýð-
ingu fyrir mig, ég hafði enga tilfinningu fyrir
hvað þetta var mikið eða hversu verðmætt það
var. Ég fór bara heim til kærustunnar og svo í
vinnuna. Mér tókst að sannfæra mig um að
þetta væri ekki mitt vandamál.“
Vildi 15 ára fangelsi
Birgir Páll gerir sér vel grein fyrir að mörg-
um finnst hann eiga skilið að sitja sjö ár í fang-
elsi, jafnvel þótt sá dómur sé miklu þyngri en
nokkur hafði reiknað með fyrir vörslu fíkni-
efna. „Ég játaði allt um leið og lögreglan tók
mig og sagði þeim að ég hefði samþykkt að
geyma þetta efni. Strákarnir sögðu líka alltaf
að þetta hefði verið svona; að þeir hefðu bara
fengið að gista hjá mér og svo ákveðið að skilja
þennan pakka eftir. Ég átti von á að farið yrði
með málið sem játningarmál; að dómarinn
myndi dæma mig til refsingar fyrir vörslu fíkni-
efna og ég myndi sitja þann dóm af mér. Sak-
sóknarinn, Linda Hesselberg, ákvað hins vegar
að sýna hörku sína í fíkniefnamálum. Hún
ákærði mig fyrir þátttöku í smyglinu sjálfu, auk
vörslu á efnunum. Hámarksrefsing við slíku
broti er 10 ár, en í alvarlegum málum er heimild
til að auka refsinguna um helming. Og þetta
vildi Linda gera, setja mig í fangelsi í 15 ár.
Þetta var stærsta mál sem hafði komið til henn-
ar kasta og hún ætlaði að sækja það af hörku.
Ég fékk áfall þegar ég sá að stefndi í löng rétt-
arhöld fyrir kviðdómi í Færeyjum. Í stað þess
að sjá fram á 2-3 ára dóm, sem mér fannst mikil
refsing fyrir heimskuna, var ég allt í einu farinn
að berjast fyrir lífinu. Hérna heima hefði ég
getað reiknað með 6-18 mánaða fangelsi.“
Dómurinn var harður, 7 ára fangelsisvist, en
hann braut vissulega af sér, þótt hann líti ekki á
sig sem afbrotamann, enda aldrei tengst slík-
um málum áður. Versta refsingin var þó að
vera vísað frá Færeyjum fyrir lífstíð. Þar á
hann kærustu og marga góða vini. Hann er
ósáttur við dóminn, en getur lítið við honum
gert úr því sem komið er. Núna snýst barátta
hans um að fá að afplána hann á mannsæmandi
hátt. „Ég veit vel að margir hafa enga samúð
með mér. En hvernig vill fólk hafa fangels-
iskerfið? Á þetta bara að vera refsivist, en alls
engin betrunarvist? Refsingin er frelsissvipt-
ing og eftirlit og enginn, sem ekki hefur reynt
það, veit hvað það reynir á mann. En er eðlilegt
að svipta okkur föngum samskiptum við annað
fólk? Falla mannleg samskipti ekki undir
mannréttindi? Einu sinni var föngum bannað
að tala í síma, núna er mjög takmarkað hvernig
við getum notað netið. Í stað þess að banna net-
notkun ætti að stýra henni, ég er fyllilega sátt-
ur við það.“
Við komum allir út
Netnotkun skiptir Birgi Pál miklu máli.
Hann er í fjarnámi í viðskiptafræði við Háskól-
ann á Bifröst og aðgangur að tölvu er lyk-
ilatriði. „Námið gefur lífinu tilgang. Vill fólk að
afbrotamenn séu lokaðir inni að eilífu, í til-
gangslausri refsingu? Það er ekki raunhæft,
við komum allir út aftur einn góðan veðurdag.
Er þá ekki betra að við reynum að bæta okkur,
reynum að aðlagast samfélaginu sem við ætlum
að búa í eftir fangelsisvistina? Skólinn er mér
ótrúlega mikilvægur og ég er viss um að það
gæti átt við um marga sem eru hérna. En ef líf-
ið hefur engan tilgang, þá leita menn í sama
farið. Trúir því einhver að refsingar við glæp-
um séu næg ástæða til að menn haldi sig frá
þeim? Menn brjóta af sér af því að þeir eru
fastir í því farinu. Ég hef aldrei verið í því fari,
svo ég veit að ég á greiða leið aftur út í sam-
félagið.“
Birgi Páli er mikið niðri fyrir, enda á hann
erfitt með að stunda nám sitt frá Litla-Hrauni
svo vel sé. Þar starfa tveir menn, einn fanga-
vörður og umsjónarmaður náms fanga, sem
mega hleypa föngum á netið undir eftirliti.
Fangar eru því háðir því að annar hvor þessara
manna sé á staðnum. „Eðli málsins samkvæmt
byggist fjarnám meira eða minna á tölvunotk-
un. Oft er hópur nemenda að leysa verkefni
saman og þarf þá að vera í stöðugu sambandi.
Ég get skoðað tölvupóstinn minn af og til, en ég
get ekki tekið þátt í stöðugum samskiptum á
spjallforritum, þar sem menn kasta hug-
myndum á milli sín. Fyrir stuttu var hérna
annar fangi, sem var í sama námi, og við gátum
auðvitað unnið mikið saman. Hann hefur núna
verið fluttur á Kvíabryggju.“
Þar nefnir Birgir Páll úrræðið sem hann vill
fá að njóta: Að komast á Kvíabryggju, þar sem
reglur um netnotkun eru rýmri en á Litla-
Hrauni og því miklu auðveldara að stunda nám-
ið. Hann sótti um að vera fluttur á Kvíabryggju,
en fékk neitun í desember.
Birgir Páll getur reiknað með að afplána 2/3
hluta refsingar sinnar, eða 4 ár og 8 mánuði.
Reglur gera ráð fyrir að menn afpláni ekki
lengri tíma en 2 ár á Kvíabryggju. „Þessar regl-
ur eru samt bara til viðmiðunar, enda á auðvit-
að að meta hvern fanga fyrir sig. Og þær eru
svo sannarlega ekki algildar, um það eru mörg
dæmi. Ég er í námi og hegða mér á allan hátt
vel. Það myndi breyta öllu fyrir mig að komast
á Kvíabryggju. Þá gæti ég stundað námið vel
og gæti haft almennileg samskipti við kær-
ustuna í Færeyjum og vini mína þar. Svo býr
pabbi minn í Danmörku og erfitt að heyra
sjaldan í honum.“
Vill uppreisn æru
Birgi Pál dreymir um að fá uppreisn æru.
„Ég vil sækja um uppreisn æru, þótt ég sjái
fram á að vera löngu kominn út úr fangelsi þeg-
ar það loks tekst. Mér finnst dómurinn veru-
lega ósanngjarn. Auðvitað var ég heimskur að
samþykkja að taka við þessum pakka af Badda,
en finnst einhverjum eðlilegt að ég dúsi í fang-
elsi í sjö ár fyrir þá heimsku? Mér finnst það
ekki. Mér finnst eðlilegt að fá dóm fyrir það
sem ég gerði, en ekki annað. Þeir sem stóðu að
smyglinu fengu sinn dóm og það var engin
ástæða til að eyðileggja líf mitt og fjölskyldu
minnar til að ýta undir starfsferil saksóknarans
í Færeyjum. Þetta voru skelfileg mistök. Ég
hef bráðum setið inni í hálft annað ár, sem er
líklega sú refsing sem ég hefði fengið, ef ég
hefði verið dæmdur fyrir íslenskum dómstól.
Og ekki veit ég hvernig Færeyingar ætla að
bregðast við, ef þeir grípa einhvern tímann
raunverulegan skipuleggjanda stórsmygls,
fyrst þeir taka svona hart á mér. Mér finnst að
það eigi að leggja mat á mig sem einstakling, en
ekki horfa bara á að ég fékk 7 ára dóm fyrir
fíkniefnamál. Það er ekki ég. Það er ekki hægt
að setja alla fanga undir sama hatt."
Þegar hann var handtekinn í Færeyjum var
bróðir kærustunnar hans líka tekinn. „Það
fannst mér verst, ég hafði mestar áhyggjur af
því fólki sem dróst inn í þetta út af hugs-
unarleysi mínu. Til allrar hamingju var honum
sleppt fljótlega, enda vissi hann ekkert um mál-
ið. En ég sat áfram inni, út af eigin hugs-
unarleysi og út af hugsunarleysi Badda, sem
ætlaði sér aldrei að koma mér í vandræði. Ég
get fyrirgefið honum, enda hegðaði ég mér
sjálfur heimskulega.“
Morgunblaðið/RAX
Birgir Páll á Litla-Hrauni Auðvitað var það fáránlegt, en ég ímyndaði mér að þessu væri öllu lokið, að ég myndi ekkert dragast inn í þetta meira.
Á þetta bara að ver
Að morgni 20. september 2007
komu tveir menn að landi á
Fáskrúðsfirði eftir siglingu á lítilli
skútu frá Danmörku, með viðkomu
í Færeyjum.
Um borð í skútunni fannst ein
stærsta fíkniefnasending sem lög-
regla hér á landi hefur lagt hald á,
23,5 kg af amfetamíni, tæp 14 kg af
e-pilludufti og tæpar 1.800 e-pillur.
Sex menn voru dæmdir hér á landi
í Pólstjörnumálinu. Skipuleggjand-
inn fékk 9½ árs dóm, annar skútu-
mannanna 7 ár og 5 mánuði, hinn
7 ár og sá sem átti að taka á móti
efnunum fékk 5½ ár. Maður sem
sakfelldur var fyrir að hafa búið um
efnin fyrir smyglið fékk 18 mánaða
fangelsi og annar, sem ætlaði að fela
efnin hér á landi fékk eins árs
skilorðsbundið fangelsi.
Birgir Páll Marteinsson, sem
útvegaði skútumönnunum húsaskjól
í Færeyjum og tók við 1,7 kílóum
af amfetamíni og e-pilludufti til
geymslu, fékk 7 ára dóm og
á aldrei afturkvæmt til eyjanna.
Hann sat í gæsluvarðhaldi
í Færeyjum í nær 7 mánuði, þar
af í tæpt hálft ár í einangrun.
Pólstjörnumálið