Morgunblaðið - 18.01.2009, Page 29

29
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2009
Reuters
Óhugnaður Palestínumenn syrgja við útför ættingja sinna, sem féllu í árásum Ísraela á Beit Lahiya á Gaza 15. janúar.
S
vo virðist sem blóðbaðinu á
Gaza-svæðinu gæti lokið nú
um helgina. Talsmaður
Ehuds Olmerts, forsætis-
ráðherra Ísraels, sagði á
föstudagskvöld að svo virt-
ist sem allt væri klárt og
átti öryggisráð Ísraels að
koma saman að kvöldi laug-
ardags til að greiða atkvæði
um vopnahlé. „Allir eru mjög bjartsýnir,“ sagði
talsmaðurinn, Mark Regev. Eftir stendur
spurningin um það hverju blóðbaðið hafi skilað.
Tæplega 1.200 Palestínumenn hafa fallið frá því
að Ísraelar hófu árásir sínar 27. desember. Stór
hluti af þeim er óbreyttir borgarar – konur og
börn. Rúmlega 5.000 Palestínumenn hafa særst.
13 Ísraelar hafa fallið, þar af þrír óbreyttir borg-
arar. Ísraelsk yfirvöld segja að 233 hermenn
hafi særst.
Samkomulagið er afrakstur milligöngu
Egypta, en Bandaríkjamenn eiga einnig hlut að
máli. Tzipi Livni, utanríkisráðherra Ísraels, og
Condoleezza Rice, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, undirrituðu á föstudag samkomulag um
að Bandaríkjamenn myndu grípa til tiltekinna
aðgerða til þess að stöðva flutning nýrra vopna
til samtakanna Hamas, sem fara með völd á
Gaza. Vopnunum hefur verið smyglað inn á
svæðið í gegnum göng, sem liggja frá Sinai-
skaga í Egyptalandi.
Traustara samkomulag en áður?
Þessi milliganga er eitt af síðustu verkum rík-
isstjórnar George W. Bush, sem lætur af emb-
ætti eftir helgi. Barack Obama tekur við emb-
ætti á þriðjudag og var samkomulagið gert með
samþykki hans og verðandi utanríkisráðherra,
Hillary Rodham Clinton.
Hamas viðurkennir ekki Ísrael og á meðan
svo er neita Ísraelar að eiga viðræður við sam-
tökin. Ísraelsstjórn og Hamas talast því ekki
beint við og hafa Egyptar borið boð á milli. Það
er hins vegar ekki ljóst hvort Hamas muni fara
eftir þeim skilmálum, sem settir hafa verið í við-
ræðunum. Hljóðið í forustumönnum Hamas á
Gaza er allt annað en í forustu samtakanna utan
svæðisins. Khaled Meshal, útlægur leiðtogi Ha-
mas, kom fram fyrir helgi á ráðstefnu, sem hald-
in var í Doha í Katar um ástandið fyrir botni
Miðjarðarhafs. Hann hafnaði skilmálum Ísraela
fyrir vopnahléi og hvatti til áframhaldandi and-
spyrnu. „Ísraelar munu ekki geta eyðilagt mót-
spyrnu okkar og Bandaríkjamenn munu ekki
geta lagt okkur sínar reglur,“ sagði hann. Mes-
hal skoraði á arabaríki um allan heim að standa
með Hamas í baráttunni gegn mannfalli
óbreyttra borgara úr röðum Palestínumanna.
Samkvæmt fréttum virðast leiðtogar Hamas
á Gaza hins vegar hafa fallist á vopnahlés-
samkomulagið í stórum dráttum þannig að ekki
ríkir eining á milli þeirra, sem eru í eldlínunni,
og hinna, sem sitja fjarri átökunum.
Fundurinn í Katar sýnir að arabaheimurinn
er heldur ekki samstiga. Egyptar, Sádar og
Jórdanar komu ekki til fundarins, en hann var
engu að síður haldinn og má velta fyrir sér
hvort það sýni að áhrif þeirra arabaríkja, sem
eru Bandaríkjunum hliðholl, fari þverrandi. Á
fundinum voru fulltrúar frá Tyrklandi, Íran,
Líbanon, Sýrlandi, Alsír og um tíu öðrum ríkj-
um.
Ísraelar hafa borið því við að þeir hafi ekki átt
annars kost en að láta til skarar skríða á Gaza
vegna látlausra eldflaugaárása Hamas þaðan á
þorp og bæi í Ísrael. Það er hins vegar mikil ein-
földun að segja að Hamas-liðar hafi verið einir
um að ögra. Segja má að starfsemi samtakanna
Hamas, sem voru stofnuð fyrir 21 ári, skiptist í
þrennt. Mikið af kröftum samtakanna fer í fé-
lagslega aðstoð við Palestínumenn af marg-
víslegum toga. Í öðru lagi sjá samtökin um lög-
gæslu. Í þriðja lagi er hinn vopnaði armur
samtakanna, sem berst gegn Ísrael. Líkt og
Hisbollah í Líbanon nýtur Hamas stuðnings Ír-
ans, sem er að verða eitt valdamesta ríkið á
svæðinu og hefur hagnast á Íraksstríðinu og
falli Saddams Husseins.
Þetta hugnast ríkjum á borð við Egyptaland
og Sádi-Arabíu lítt. Ráðamenn víða í araba-
heiminum óttast einnig uppgang trúarlegra
grasrótarsamtaka á borð við Hamas vegna þess
að þau gætu grafið undan valdi þeirra. Mál-
staður Palestínumanna nýtur mikils stuðnings
meðal almennings í arabaheiminum, en stuðn-
ingurinn á götunni skilar sér ekki til valdhaf-
anna, sem hafa takmarkaðan áhuga á að efla
Hamas.
Ógæfa Palestínumanna er því ekki aðeins að
búa í skugga valds Ísraela, sem hafa þrengt að
þeim með fulltingi Bandaríkjamanna, heldur að
njóta ekki heldur samstöðu arabaríkja. Þeir eru
því að sönnu einangraðir.
Þegar Hamas vann sigur í kosningum Palest-
ínumanna var reynt að mynda samsteypustjórn
með Fatah-hreyfingunni. Upp úr samstarfinu
slitnaði og í kjölfarið sölsaði Hamas Gaza undir
sig með vopnavaldi, en Fatah ræður ríkjum á
Vesturbakkanum. Þessi óeining hefur ekki
hjálpað Palestínumönnum.
Ísraelar misbeita valdi sínu
Ísraelar brugðust þegar öndverðir við valda-
töku Hamas. Ísraelsstjórn hefur reyndar kvatt
herlið sitt frá Gaza og lokað landtökubyggðum,
en það þýðir ekki að hernámi svæðisins, sem
staðið hefur frá því að sex daga stríðinu lauk
1967, sé lokið. Ísraelar hafa haldið Gaza í herkví
og ráða öllum samgöngum til svæðisins, hvort
heldur sem er úr lofti, af sjó eða á landi. Hamas
svaraði með eldflaugaárásum. Í fyrravor var
samið um vopnahlé, en umsátursástandið hélt
áfram. Til marks um ömurlegt ástandið á Gaza
er að þar ríkir 80% atvinnuleysi og skortur á öll-
um helstu nauðsynjavörum. Vonir um betri tíð
með brotthvarfi Ísraela voru fljótar að hverfa.
Eftir árásir Ísraela undanfarnar vikur eru inn-
viðirnir á Gaza í rúst, heilbrigðiskerfið ónýtt og
skólakerfið lamað. Ein og hálf milljón manna
býr á Gaza, sem er ekki nema um 360 ferkíló-
metrar eða vart helmingurinn af flatarmáli
Reykjanesskagans. Um helmingur íbúanna er
flóttamenn, sem hröktust þangað við stofnun
Ísraelsríkis 1948, og afkomendur þeirra.
Í byrjun desember ákvað Hamas að endur-
nýja ekki vopnahléssamkomulagið og hófust
eldflaugaárásir á Ísrael að nýju. Það er vissu-
lega ógnvekjandi að búa við slík skilyrði, en til
marks um máttleysi þessara árása er þó að þeg-
ar Ísraelar létu til skarar skríða hafði aðeins
einn Ísraeli látið lífið í þeim frá því að vopna-
hléinu lauk. Ísraelar eiga vissulega rétt á að
verja hendur sínar, en þeir eru ekki lítilmagn-
inn í þessari viðureign og hryllingurinn, sem
þeir hafa kallað yfir íbúa Gaza, er úr öllu sam-
hengi við tilefnið. Ásakanir um að Ísraelar hafi
beitt fosfórsprengjum þarf að rannsaka og
læknar segja óeðlilegt hvað oft þurfi að taka út-
limi af hinum særðu. Það er rakið til þess að ísr-
aelskir hermenn noti byssukúlur sem springa
og valdi því mun alvarlegri sárum en venjulegar
kúlur. Er það furða þótt Ísraelar séu vændir um
stríðsglæpi?
Eðlilegt er að spurt sé hvort þeim gangi ann-
að til en að sýna mátt sinn og megin. Þá er ljóst
að hvert sem framhaldið verður munu Ísraelar
og Palestínumenn þurfa að búa hlið við hlið um
ókomna tíð. Með morðum á saklausum borg-
urum eru Ísraelar aðeins að auka beiskju og
óvild í sinn garð.
Ekki má heldur gleyma því að samkvæmt
Genfarsáttmálanum ber sá sem hernemur land
skyldur gagnvart óbreyttum borgurum á her-
námssvæðinu og ábyrgð á öryggi þeirra. Þessar
skyldur sínar virða Ísraelar að vettugi. Það sam-
ræmist ekki þjóðarétti að beita alla íbúa svæð-
isins refsingum fyrir eldflaugaárásirnar. En
hvernig er hægt að líta á aðgerðirnar á Gaza sem
annað en hóprefsingu? Hvernig er annað hægt
en að spyrja hvað margir Palestínumenn þurfi
að falla fyrir hvern Ísraela þannig að yfirvöld í
Ísrael telji að réttlætinu sé fullnægt?
Ísraelar segjast nú hafa náð markmiðum sín-
um og hóta því jafnframt að hefja aðgerðir að
nýju verði haldið áfram að skjóta eldflaugum frá
Gaza. Hamas krefst þess á móti að herkvínni
verði aflétt. Ekki skiptir Ísraela hins vegar
minna máli að átökunum linni áður en Barack
Obama tekur við embætti á þriðjudag. Ein
ástæðan fyrir því að þeir hófu árásirnar um jólin
var sú að þeir vissu ekki hvernig Obama myndi
bregðast við. Málflutningur hans hefur hins veg-
ar verið það hliðhollur málstað Ísraels að einnig
er líklegt að Ísraelar hafi ekki viljað setja
Obama í óþægilega stöðu fyrstu vikurnar í emb-
ætti.
Bush hafði í upphafi forsetatíðar sinnar lítinn
áhuga á að miðla málum fyrir botni Miðjarðar-
hafs. Stefna afskiptaleysis hefði ef til vill getað
skilað einhverju ef stjórn Bush hefði í raun hald-
ið að sér höndum, en sú var ekki raunin. Banda-
ríkjamenn hafa ávallt tekið málstað Ísraela í
stjórnartíð Bush. Það var ekki fyrr en fór að
nálgast lok valdatíðar Bush að hann ákvað að
þrýsta á um samkomulag, en það var of seint og
ef til vill hefur veik forusta bæði í Ísrael og hjá
Palestínumönnum haft sitt að segja.
Ljóst er að Obama mun leggja áherslu á að
stilla til friðar fyrir botni Miðjarðarhafs. Það
hafa fleiri Bandaríkjaforsetar gert og ekki haft
erindi sem erfiði. Bill Clinton reyndi að knýja
fram samkomulag. Þegar slitnaði upp úr samn-
ingunum var Yasser Arafat, leiðtoga Palest-
ínumanna, kennt um að hafa átt sök á því með
þrákelkni sinni, en nú virðist sú söguskoðun vera
að ryðja sér til rúms að í raun hafi skilmálar Ísr-
aela verið óaðgengilegir fyrir Palestínumenn.
Það getur verið dýrkeypt fyrir ísraelska leið-
toga að fara friðarleiðina. Það var ástæðan fyrir
því að Yitzhak Rabin var ráðinn af dögum. Nú
nálgast kosningar í Ísrael. Ekki er langt síðan
fylgi Verkamannaflokksins var í molum og
flokkurinn var sakaður um linkind. Innrásin á
Gaza hefur skilað sér rækilega í auknu fylgi.
Obama hefur lýst yfir því að deila Ísraela og
Palestínumanna verði sett á oddinn frá fyrsta
degi. Hann ætlar sömuleiðis að breyta stöðu
Bandaríkjanna í heiminum, meðal annars með
auknu samráði við ríki heims. Martin Indyk var
sendiherra í Ísrael í tíð Clintons og hefur verið
ráðgjafi Obama um Mið-Austurlönd. „Hann
mun nálgast báða aðila,“ segir Indyk í viðtali við
þýska vikuritið Der Spiegel um stefnu Obamas.
„Bandaríkin eru nánasti bandamaður Ísraels-
ríkis og verða það áfram. Obama á þess hins
vegar kost að hafa sterkari áhrif í arabaheim-
inum en forverar hans. Það helgast af lífshlaupi
hans. Hann er sonur föður frá Kenía, á æskuár-
um var hann í múslímaríkinu Indónesíu, milli-
nafn hans er Hussein og hann komst til valda án
þess að eiga sjálfur peninga eða vera með vold-
ugt ættarnafn. Allt þetta heillar araba.“
Þegar bent er á að þetta hafi hvorki fært
Obama traust Hamas né Hisbollah svarar In-
dyk: „Boðskapur þeirra hefur árum saman ver-
ið: Við komum á réttlæti og virðingu hinna arab-
ísku þjóða með andspyrnu, ofbeldi og
lítilsvirðingu á vestrinu. Þeir vilja strax setja
þann stimpil á Obama að hann sé annar Bush.
Þess vegna mun hann tafarlaust eftir innsetn-
ingu í embætti grípa frumkvæðið í Palestínumál-
inu, einnig til að sýna að hann er ekki annar
Bush.“
Átökunum á Gaza lýkur sennilega um helgina.
Vandinn er hins vegar óleystur. Ljóst er að nú
verður tekið á deilu Ísraela og Palestínumanna
af meiri alvöru en undanfarin átta ár, en Barack
Obama hefur ekki töfralausn á henni frekar en
aðrir.
Nýtt upphaf í deilunni endalausu
Reykjavíkurbréf
170109
1.193
Fjöldi fallinna
Palestínumanna.
410
Fjöldi barna meðal
hinna föllnu.
108
Fjöldi kvenna meðal
hinna föllnu.
13
Fjöldi fallinna Ísraela.
Þar af eru þrír
óbreyttir borgarar.
Tölurnar eru fengnar hjá palest-
ínska heilbrigðisráðuneytinu á
Gaza annars vegar og ísraelsk-
um yfirvöldum hins vegar.