Morgunblaðið - 16.02.2009, Qupperneq 16

16 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. FEBRÚAR 2009
NÝFRJÁLS-
HYGGJAN verður
hart úti þessa dag-
ana. Bókstafstrúin á
að markaðirnir sjái
um sig sjálfir og leiti
jafnvægis, ráðstafi
verðmætum með hag-
kvæmasta hætti og
séu best færir um að
sjá um hagsmuni al-
mennings, er ekki sannfærandi
þegar markaðirnir eru eins og
rjúkandi rúst eftir langvarandi
stjórn í þeim anda. Víða um heim
ríkti blind trú á einkavæðingu,
skattalækkanir, afnám laga og
reglna og að seðlabankar eigi ekki
að hugsa um neitt annað en að
halda verðbólgu niðri. Í ald-
arfjórðung hafa Vesturlönd keppt
um hvert þeirra gangi lengst. Því
lengra sem þau gengu, því meiri
varð samþjöppun auðs á fárra
hendur.
Bjargráðasjóður
Það var óneitanlega gaman á
meðan veislan stóð sem hæst.
Margir keyptu stærri eignir en
þeir þurftu og tóku hærri lán en
þeir gátu endurgreitt. Sumir létu
sér nægja að taka löng lán út á
verðhækkun íbúða sinna, og eyddu
fénu eða keyptu eignir sem rýrna
hratt í verði, s.s. bíla og „skulda-
hala“ aftan í þá. Þúsundir heimila
hafa eytt varasjóði sínum og fara
skuldum vafin inn í dýpstu og
lengstu efnahagslægð síðan í
kreppunni miklu. Bókstafs-
trúarmenn vilja ekki kenna frjáls-
hyggjunni um, vandinn er sagður
stjórnvöldum að kenna eins og
venjulega. Þau framfylgdu hug-
myndafræðinni ekki út í ystu æs-
ar, þess vegna er svo komið sem
komið er, segja þeir. En féflett-
arnir, sem komust yfir bankana og
þar með sparifé almennings til að
braska með, hafa komist undan
með offjár. Þjónar þeirra, þeir
sem stjórnuðu bönkum frá degi til
dags hafa fengið mikla fjármuni
fyrir að taka þátt í að féfletta fólk-
ið. Reiði hefur grafið um sig. Fé-
flettarnir, sem kalla sjálfa sig
„fjárfesta“, fá nú að njóta hennar.
Það er óbrúanleg gjá milli þess
sem venjulegt fólk ber út býtum
og þess sem féflett-
arnir komust yfir.
Engir markaðir geta
virkað og notið
trausts við slík skil-
yrði. Nýlega birtust
fyrstu tölur um verð-
mæti þeirra eigna
sem nýju bönkunum
er ætlað að taka yfir.
Hálfvirði lætur nærri.
Af nálægt 5.000 millj-
arða króna innlendum
eignum er ríflega
helmingurinn tapaður,
hvorki meira né minna. Af lánum
til svonefndra eignarhaldsfélaga
hafa meira en 90% tapast. En það
má sjá óskeikulleika hinnar ósýni-
legu handar víðar. Á SV-horninu
eru þúsundir íbúða í byggingu
óseldar á sama tíma og fjöldi
heimila er við að missa sínar. Er
þetta merki um hagkvæma ráð-
stöfun verðmæta? Stjórnvöld segj-
ast munu koma inn með „bjarg-
ráðasjóð“. Allir vita að þeir sem
ekki tóku þátt í dansinum í kring-
um gullkálfinn munu þurfa að
borga brúsann. Margir með því að
ekki verður gefið eftir af þeirra
lánum af því að þau eru í skilum,
en flestir með níðþungum sköttum
á næstu árum. Ekki af því að það
sé sanngjarnt og eðlilegt, heldur
af því að það er enginn annar til
staðar til að borga. Þetta er hinn
raunverulegi bjargráðasjóður
landsins. Hann þarf nú að hlaupa
undir bagga vegna frjálshyggj-
unnar.
Pólitískur rétttrúnaður
Nýfrjálshyggjan var alltaf póli-
tískur rétttrúnaður og var aldrei
studd gildum hagfræðilegum rök-
um. Þó frjálshyggjumenn vilji ekki
viðurkenna það hafa þeir og hug-
myndafræði þeirra fallið á prófinu.
Reyndar um allan heim, en verstu
tossarnir eru þó hérlendis. Ekki
verður með nokkru móti séð að
fjármálamarkaðirnir hafi sjálfir
leitað jafnvægis og ráðstafað verð-
mætum með hagkvæmasta hætti.
Þvert á móti, skelfilegar tölur tala
sínu máli. Tal frjálshyggjumanna
um vöxt og velgengni þjónaði
fyrst og fremst sérhagsmunum
þeirra sem voru að féfletta
fjöldann sem blindaður var af
ljóma gullkálfsins. Auðurinn hefur
safnast á færri hendur og staða
neytenda versnað, sem hefur sín
áhrif á minnkandi eftirspurn. All-
ar götur síðan 1993 þegar sam-
keppnislög tóku fyrst gildi hefur
vegferð yfirvalda samkeppnismála
verið vörðuð góðum áformum, eins
og leiðin til heljar. Yfirvaldið hef-
ur stöðugt verið að samþykkja
samruna með skilyrðum í stað
þess að synja. Afleiðingin er sú að
fákeppni og markaðsráðandi staða
einkenna nú alla helstu markaði
okkar. Stórfyrirtækin geta
skammtað sér kjörin. Vonin um að
markaðirnir sjái um sig sjálfir og
leiti jafnvægis, ráðstafi verðmæt-
um með hagkvæmasta hætti og
muni sjá um hagsmuni almennings
hefur ekki ræst. Allan þennan
tíma hafa frjálshyggjumenn verið
við stjórnvölinn. Hvort var það
frjálshyggjan sem brást eða frjáls-
hyggjumennirnir? Þeir mega
velja.
Frelsi í viðskiptum
Frelsi er besta og skynsamleg-
asta leiðin sem við höfum í við-
skiptum, enda séu samkeppni og
siðferði tryggð. Frjálshyggjumenn
sinntu hvorugu skilyrðinu, en fóru
þess í stað út um víðan völl. Eyði-
leggingarmáttur letinnar hefur
reynst ógurlegur. Þeir sem lenda í
blindgötu geta þurft að snúa við.
Viðskiptalífið er mottan sem
frjálshyggjan þarf að halda sig á.
Það á að þjóna mannlífinu, velferð
og menning eru æðri. Menn verða
að koma sér að verki og tryggja
virka markaði og gott siðferði.
Menntun, menning, heilbrigði og
löggæsla eru dæmi um málaflokka
sem ekki má vanrækja og ekki er
unnt að fela markaðnum að ann-
ast. Stjórn efnahagsmála er það
líka, ekki síst peningamála. Rík-
isvaldið verður að axla þá ábyrgð
og frjálshyggjumenn að sætta sig
við það.
Frjálshyggja í blindgötu
Ragnar Önund-
arson skrifar um
efnahagsmál
» Viðskiptalífið er
mottan sem frjáls-
hyggjan þarf að halda
sig á. Það á að þjóna
mannlífinu, velferð og
menning eru æðri.
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur,
bankamaður og áhugamaður um hag-
stjórn.
MARGRÉT Júlía
Rafnsdóttir, fulltrúi
Samfylkingarinnar í
Kópavogi í umhverf-
isráði bæjarins, gerir
mikið úr ráðgjafa-
hlutverki sínu fyrir
bæjarstjórn og bæj-
arráð í Morgunblaðs-
grein sinni gegn hval-
veiðum. Bæjarstjóri hafi átt að
spyrja hana álits áður en lýst var
stuðningi við skynsamlega nýtingu
sjávarafurða.
Ráðgjafinn snjalli úr Samfylk-
ingunni lætur sig ekkert varða um
það þótt bæjarstjóri hafi borið mál-
ið undir það ráð sem er jafnvel
æðra umhverfisráði, sjálft bæj-
arráð Kópavogs.
Ráðgjafinn góði segist jafnframt
ekki vita til þess að hvalveiðar séu
né hafi verið stundaðar frá Kópa-
vogi, „þá væri nú líf og fjör á Kárs-
nesi“.
Hrefnuveiðibáturinn Njörður
KÓ hefur verið gerður út frá Kópa-
vogshöfn í áraraðir og í kringum þá
útgerð hafa skapast lífleg og fjör-
leg umsvif á Kársnesi. Það er rétt
að halda þessu til haga þar sem
náttúruverndarráðgjafi Samfylk-
ingarinnar velkist í
vafa um hverjir hafi
hagsmuna að gæta.
En málið snýst um
meira en þennan eina
bát. Öll þjóðin á hags-
muna að gæta. Hval-
veiðar snúast um at-
vinnusköpun, aukin
útflutningsverðmæti
og forræði yfir fiski-
miðunum. Sjálfbær
nýting hvala ógnar
ekki lífríkinu og ég
fagna því að fyrrverandi sjáv-
arútvegsráðherra, Einar K. Guð-
finnsson, skyldi taka áskorun
minni og gefa út veiðikvóta. Ég
fagna einnig meirihlutastuðningi
við veiðarnar á Alþingi.
Skyldu þingmennirnir hafa mun-
að eftir að spyrja fulltrúa Samfylk-
ingarinnar ráða?
Veiðiráðgjöf Sam-
fylkingarinnar
Gunnar I. Birgisson
svarar grein Mar-
grétar Júlíu Rafns-
dóttur
Gunnar I. Birgisson
» Öll þjóðin á hags-
muna að gæta. Hval-
veiðar snúast um at-
vinnusköpun, aukin
útflutningsverðmæti og
forræði yfir fiskimið-
unum.
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
ATVINNULEYSI
er þyngra en tárum
taki, það geta þeir
borið vitni um sem
hafa reynt. Því miður
árar svo í efnahagslífi
landsmanna og reynd-
ar víða um veröld, að
störfum í ýmsum
greinum hefur fækkað hratt. Fyr-
irsjáanlegt er umtalsvert atvinnu-
leysi á næstunni. Er áætlað að það
geti verið um 9% næstu tvö árin
eða um 15.000 manns. Slíkar tölur
hafa ekki sést hér á landi um langt
árabil sem betur fer og stjórnvöld
verða að grípa til allra tiltækra
ráða til þess að koma í veg fyrir að
slíkt atvinnuleysi festist í sessi.
Úrræðin eru um margt hefð-
bundin og þá fyrst og fremst þau
að efla atvinnuvegina og skapa ný
störf með nýrri framleiðslu. Nýta
auðlindir lands og sjávar eftir föng-
um og láta ekki þröngsýni og for-
dóma koma í veg fyrir skyn-
samlega atvinnustefnu. En því þarf
líka að fylgja að mennta vinnuaflið
til annarra starfa svo
fólkið geti tekist á við
breyttar aðstæður og
nýtt sér nýja mögu-
leika.
Til þess að svara
þeim breytingum hef
ég flutt á Alþingi
frumvarp til laga sem
opnar þann möguleika
að atvinnulaus maður
geti farið í nám í allt
að tvö ár og haldið at-
vinnuleysisbótum sín-
um. Námið á að nýtast
honum beint í atvinnuleit og er til
þess að veita aukin starfsréttindi,
auka hæfni til starfa og bæta
vinnufærni, svo sem iðnnám eða
meistaranám.
Ég tel að það muni skipta sköp-
um fyrir þann sem er í þeirri stöðu
að hafa verið á vinnumarkaði og
orðið atvinnulaus að hann geti haft
þær tekjur sem atvinnuleysisbætur
þó eru. Að jafnaði er viðkomandi
búinn að stofna heimili og koma
sér upp fjölskyldu og ber umtals-
verðar skuldbindingar þess vegna.
Nám í tvö ár yrði þungur baggi ef
það yrði fjármagnað að fullu með
námslánum og mörgum yrði það
ókleift. Frumvarpið er flutt til þess
að bæta úr.
Sérstaklega er horft til þeirra
sem búa einungis yfir grunn-
menntun. Samkvæmt tölum Hag-
stofu íslands frá árinu 2007 voru
28% einstaklinga á vinnumarkaði á
aldrinum 20–64 ára án við-
urkenndrar starfs- og framhalds-
skólamenntunar. Það samsvarar 45
þúsund manns. Að sama skapi voru
tæplega 60% þeirra sem voru at-
vinnulausir í lok árs 2008 einungis
með grunnskólamenntun. Mik-
ilvægt er því að bæta úrræði þess-
ara einstaklinga til að auka vinnu-
færni sína með því að bæta við
námsúrræðum. Það bætir lífsgæði
einstaklinganna, styrkir atvinnufyr-
irtækin og eykur hagvöxtinn. Auk-
in menntun er svarið við atvinnu-
leysinu.
Aukin menntun er
svarið við atvinnuleysinu
Kristinn H. Gunn-
arsson segir frá
frumvarpi sem
hann hefur lagt
fram á Alþingi
»Mikilvægt er því að
bæta úrræði þessara
einstaklinga til að auka
vinnufærni sína með því
að bæta við náms-
úrræðum. Aukin mennt-
un er svarið.
Kristinn H. Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður.
ÞAÐ hefur verið
annríki á forsetaskrif-
stofu að undanförnu.
Þaðan hafa streymt
leiðréttingar á ummæl-
um fjölmiðla, sem hafa
misskilið forseta Ís-
lands hrapallega og
haft eftir honum orð og
yfirlýsingar, sem hann segir engan
fót fyrir. Þetta er ekki nýtt. Í haust
flutti forseti Íslands Ólafur Ragnar
Grímsson ræðu í hádegisverðarboði
með erlendum sendiherrum í Reykja-
vík. Skýrsla sendiherra Noregs um
þennan hádegisverð til utanríkisráðu-
neytisins í Ósló rataði með ein-
hverjum hætti á síður norska blaðs-
ins Klassekampen. Þótti frásögn
blaðsins af skýrslunni og ræðu forset-
ans mikið fréttaefni.
Nokkru síðar kom Ólafur Ragnar
Grímsson í Kastljós Sjónvarpsins til
að bera af sér sakir vegna ummæla,
sem vitnað var til í frásögn Klasse-
kampen af skýrslu norska sendiherr-
ans. Í umræddu hádegisverðarboði í
danska sendiráðinu voru auk sendi-
herra Danmerkur, sendiherrar Kan-
ada, Finnlands, Frakklands, Kína,
Japans, Noregs, Póllands, Rússlands,
Bretlands, Svíþjóðar, Þýskalands og
Bandaríkjanna. Fulltrúar 13 landa af
14, sem starfrækja sendiráð í Reykja-
vík. Skemmst er frá því að segja að
Ólafur Ragnar Grímsson sagði í
Kastljósi, að ekki væri mark á sendi-
herraskýrslum takandi. Það segði
hann í ljósi langrar reynslu af lestri
slíkra skýrslna. Hann lýsti sendi-
herra Noregs á Íslandi ósanninda-
mann. Ekkert væri hæft í því, sem
fram kæmi í Klassekampen úr frá-
sögn sendiherrans. Það væri til dæm-
is af og frá að hann hefði nefnt, að
Rússum stæði aðstaða á Íslandi til
boða.
Sá sem þetta skrifar hefur ekki les-
ið frásögn norska sendiherrans, sem
kveikti þessa umræðu í fjölmiðlum.
Hann hefur hinsvegar lesið frásögn
annars sendiherra af þessum hádeg-
isverðarfundi. Sú frásögn staðfestir,
að norski sendiherrann og norska
dagblaðið Klassekampen fóru rétt
með um það, sem fram fór á þessum
fundi. Ólafur Ragnar
sagði þar meðal annars,
að Rússum stæðu allar
dyr opnar á Íslandi,
hvort sem um væri að
ræða olíuhreinsunarstöð
eða aðstöðu á Keflavík-
urflugvelli. Íslendingar
þyrftu að finna sér nýja
vini.
Greinarhöfundur hef-
ur líka rætt við annan
sendiherra, lang-
reyndan diplómat, sem
hlýddi á Ólaf Ragnar í þessum hádeg-
isverði. Hann sagði: „This was a once
in a lifetime experience“ – eða
„Svonalagað upplifir maður aðeins
einu sinni á ævinni“. Við málsverðinn
var Ólafur Ragnar harðorður í garð
Dana, Svía og Breta. Margir Íslend-
ingar hugsa Bretum þegjandi þörfina
fyrir aðgerðir þeirra gagnvart okkur,
en hitt er annað mál hvort forseti Ís-
lands á að ráðast að sendiherra þeirra
þar sem báðir eru gestir í matarboði á
heimili danska sendiherrans á Ís-
landi. Ég held ekki. Í Kastljósi sagði
forsetinn líka, að þarna hefðu átt sér
stað tveggja tíma umræður. Það er
rangt. Að lokinni ræðu forsetans
komu þrjár stuttar athugasemdir
mjög almenns eðlis frá jafnmörgum
sendiherrum. Tveir aðrir skutu inn
örfáum orðum. Það urðu engar um-
ræður. Viðstaddir voru dolfallnir. Það
er alvarlegt mál, þegar forseti Ís-
lands kemur í sjónvarp og fer á svig
við sannleikann um orð sín á fundi
með erlendum sendiherrum. Við sem
vorum Ólafi Ragnari samtíða á Al-
þingi vitum, að hann lét ekki stað-
reyndir hefta för sína með him-
inskautum, þegar sá gállinn var á
honum. Það er óviðunandi fyrir ís-
lenska þjóð, að hann skuli hafa flutt
þau vinnubrögð með sér til Bessa-
staða.
Á svig við sannleikann
Eiður Guðnason
fjallar um ummæli
forseta Íslands á
fundi með erlend-
um sendiherrum í
Ósló
Eiður Guðnason
» Það er alvarlegt mál,
þegar forseti Íslands
kemur í sjónvarp og fer
á svig við sannleikann
um orð sín á fundi með
erlendum sendiherrum.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.