Morgunblaðið - 15.05.2009, Blaðsíða 16

16 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. MAÍ 2009
Eftir Kristínu Ágústsdóttur
Neskaupstaður | Það þarf bæði þraut-
seigju og elju til að koma út góðum
bókum. Nýverið kom út annað bindi af
Sögu Norðfjarðar, en 12 ár eru síðan
vinna við bókina hófst.
„Það er hinn norðfirski Eskfirð-
ingur, Guðjón Ingi Eiríksson hjá Bók-
útgáfunni Hólum sem gefur ritverkið
út,“ segir Smári Geirsson, höfundur
bókarinnar. Annað bindið spannar
tímabilið frá 1895 til 1929 og er sett
fram á tæpum níu hundruð síðum í
tveimur bókum. Fyrsta bindi af Sögu
Norðfjarðar var skrifað af Ögmundi
Helgasyni og kom það út í árslok 2006,
skömmu eftir andlát Ögmundar.
Fyrir skemmstu var haldin hátíð
vegna útgáfu bókarinnar. Hátíðin var
haldin í tengslum við 80 ára kaupstað-
arafmæli Neskaupstaðar. Bæjarbúar
voru fengnir til að lesa upp afmarkað
efni úr bókinni. T.d. las sóknarprest-
urinn sr. Sigurður Rúnar Ragnarsson
forvitnilega frásögn um það þegar
Skorrastaðarkirkja fauk af grunni sín-
um í ofsaveðrið árið 1896. Auk upplestra
var boðið upp á norðfirsk tónlistaratriði
á hátíðinni. Smári Geirsson fór yfir öflun
efnis fyrir verkið, m.a. áhugaverðar
myndir sem hafa fundist, en í ritinu eru
um 400 ljósmyndir og kort. „Bækurnar
væru lítils virði ef ekki væri myndefnið,“
sagði Smári. Jafnframt sagði hann: „Við
vinnslu verksins kom í ljós fjársjóðurinn
sem liggur í Skjala- og myndasafni
Norðfjarðar og hversu mikilvægt það er
að hafa slíkt safn í bæjarfélaginu.“
Með útgáfunni er 12 ára meðgöngu
lokið en að sögn Smára var ákveðið árið
1997 að skrifa annað bindi sögu Norð-
fjarðar. Heimildaöflun hófst þá þegar
og sum árin gerðist lítið, en önnur mik-
ið. Árið 2006 var að mestu búið að
skrifa verkið og hófst þá mikil vinna við
að afla mynda og undirbúa útgáfuna.
Skrifum var sinnt meðfram öðrum
störfum og þess vegna tók verkið
drjúgan tíma.
Nes óx hratt og
félagslíf var öflugt
Smári taldi sig þekkja efnið mjög vel
þegar hann hófst handa við verkið,
enda hefur hann m.a. skrifað sögu út-
gerðar- og fiskvinnslu í Neskaupstað,
sögu Sparisjóðs Norðfjarðar o.fl. rit er
varða sögu staðarins. „Þegar ég byrjaði
að afla heimilda kom eitt og annað mér á
óvart. T.d. hvað varðar upphaf fasts
skólahalds í Norðfirði og flutning kirkj-
unnar úr landi Skorrastaðar í Norð-
fjarðarsveit í þéttbýlið. Sú söguskýring
hefur verið lífseig að ákvörðun hafi verið
tekin um að flytja kirkjuna út í þorp
þegar hún fauk af grunni sínum. En í
ljós kom að undirbúningur að flutningi
hennar út í Nesþorp var hafinn áður en
kirkjan fauk.“ Jafnframt sagðist hann
telja að það sem komi lesendum líklega
mest á óvart sé geysihröð þétt-
býlismyndun á Nesi. „Um aldamótin
1900 bjuggu á verslunarlóðinni um 80
manns, en árið 1929 þegar Nes fékk
kaupstaðarrétti bjuggu hér á tólfta
hundrað manns,“ sagði Smári. Þá segir
hann að öflug félagsstarfsemi í byggð-
arlaginu á umfjöllunartíma ritverksins
komi án efa mörgum á óvart, en sér-
staklega hafði Góðtemplarareglan
mikla starfsemi með höndum sem hafði
mótandi áhrif á mannlífið.
Unnu að bókinni í tólf ár
 Annað bindi af Sögu Norðfjarðar komið út en vinna við bókina hófst 1997
Morgunblaðið/Kristín Ágústsdóttir
Á söguslóðum Smári Geirsson á
þokusælum degi í Neskaupstað.
Gamla rafstöðin Við bæjarlækinn á Skál var lengi rekin heimarafstöð. Þór-
arinn Kristinsson, eigandi jarðarinnar, er stórhuga í endurnýjun hennar.
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
ENN eru til stórhuga menn. Eig-
andi landnámsjarðarinnar Skálar á
Síðu, er að undirbúa rennslisvirkjun
í Skaftá í landi sínu og hefur jafn-
framt áhuga á að selja orkuna til
áburðarverksmiðju eða annarrar
framleiðslu sem skapað gæti störf.
Skaftá lætur ekki mikið yfir sér
þar sem hún hlykkjast með skálinni
sem bærinn Skál í Skaftárhreppi er
kenndur við. Smálænur úr henni
renna þó inn í Skaftáreldahraun,
sérstaklega í hlaupum og valda upp-
blæstri. Þórarinn Kristinsson fjár-
festir, eigandi jarðarinnar, hyggst
nýta þá orku sem í ánni býr þegar
hún rennur við túnfótinn og fram-
leiða raforku.
Veiðin leiddi hann að Skál
Þórarinn keypti Skál fyrir þrem-
ur árum. Segja má að veiðiáhuginn
hafi leitt hann þangað því tilgang-
urinn var að vernda vatnsbúskapinn
í efri hluta Landbrots. Þar er hann
með fiskrækt í Tungulæk og selur
veiðileyfi en það hefur gerst að
framkvæmdir uppi í hrauninu hafa
þurrkað upp silungsár og læki í
Landbroti.
Skál er landmikil jörð og þar eru
gríðarlegir möguleikar, að mati
Þórarins, til orkuöflunar og ferða-
þjónustu. Strax við kaupin var hann
með hugann við virkjun og hún á
hug hans allan um þessar mundir.
Hugmyndir hafa einnig verið um
stórvirkjun í Skaftá í Skaftárdal.
Þórarinn á aðild að félagi landeig-
enda og Skaftárhrepps, Þróun-
arfélagi Skaftárorku, sem vinnur að
samningum um það. Virkjunin sem
hann vinnur sjálfur að er miklu
minni og er alfarið í landi Skálar. Þó
er gert ráð fyrir að afl hennar verði
8 megavött.
Byggð verður eins til tveggja
metra há stífla og áin sprengd í
gegnum holt sem hún nú krækir
fyrir rétt við bæinn og þar fyrir neð-
an verður hún grafin nokkra metra
niður í farveginn á kafla. Með þess-
um framkvæmdum til viðbótar nátt-
úrulegri hæðarbreytingu fæst um
10 metra fall.
Skaftá er vatnsmikil, í senn jök-
ulá og lindá. Hún er meiri á sumrin
þegar jökulvatnið bætist við lind-
arvatnið og enn stærri verður hún í
hlaupum sem reglulega brjótast
fram. Þórarinn telur sig þó geta séð
við þessum venjulegu hlaupum sem
koma að meðaltali annað hvert ár.
Hann veit þó jafn vel að ekki verður
hægt að hemja ána í stóru hlaupunum
sem koma þegar meira vatn hefur
safnast undir jökli, eins og til dæmis
gerðist á síðastliðnu hausti. Þá verði
slökkt á virkjuninni og vatninu hleypt
í gamla farveginn. „Mannvirki verða
ekki í hættu. Gamli farvegurinn hefur
alltaf staðið sig, það er hart berg hér
undir,“ segir Þórarinn.
Áburðarframleiðsla álitleg
Almenna verkfræðistofan vinnur
að undirbúningi Skálarvirkjunar.
Mikill hugur er í Þórarni og vonast
hann til að geta hafist handa næsta
vetur. Ekki á að þurfa umhverfismat
fyrir virkjun af þessari stærð enda
segir Þórarinn að rask verði í lág-
marki. Hins vegar er eftir að leita
leyfa sveitarstjórnar. Miðað við þær
upplýsingar sem nú liggja fyrir er
áætlað að kostnaður við framkvæmd-
ina losi einn milljarð króna. Það er
enginn beygur í Þórarni þrátt fyrir
erfiðleika á fjármálamörkuðum. „Ork-
an er framtíðin, rafmagnið á bara eftir
að hækka. Ég er með einn hagkvæm-
asta virkjunarkostinn sem til er hér á
landi. Virkjunin borgar sig upp á tíu til
tólf árum. Við verðum að nýta tæki-
færin sem við höfum,“ segir hann.
Möguleiki er á að selja rafmagnið
inn á raforkukerfi landsins en Þór-
arinn vill frekar nýta orkuna á staðn-
um og fá hærra verð fyrir hana. „Ég
vil koma upp atvinnu fyrir sveitarfé-
lagið og byggðina og hef aðeins fundið
fyrir áhuga á því,“ segir Þórarinn.
Hann nefnir að áhugavert sé að
byggja verksmiðju til að framleiða
áburð þarna í hrauninu. Þá væri hægt
að leggja rafmagnslínu að Kirkjubæj-
arklaustri.
Rennslið virkjað við Skál
 Eigandi Skálar á Síðu undirbýr rennslisvirkjun í Skaftá  Einn hagkvæmasti
virkjunarmöguleiki landsins  Áhugi er á að nýta orkuna til að framleiða áburð
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Jökulvatn Skaftá rennur við túnfótinn á Skál. Lág stífla verður byggð og henni veitt í gegn um holtið framundan.
Í HNOTSKURN
»Skál á Síðu er landnáms-jörð, stærsta bújörð á Suð-
urlandi. Þar eru mikil fjöll og
hraun. Skaftá rennur í gegn-
um jörðina og jörðin á einnig
land að Holtsá í Holtsdal og
þrjú veiðivötn.
»Mikil tækifæri til upp-byggingar ferðaþjónustu
eru í Skálarlandi sem Þór-
arinn hyggst nýta síðar meir.
»Þegar byggð verður stór-virkjun í Skaftárdal
minnkar aurburður í Skaftá
og bændur og landeigendur
hyggja gott til glóðarinnar
með fiskrækt.
ELÍNBORG B.
Benediktsdóttir,
sem rekur hár-
snyrtistofu á
Laugum, og Sig-
urgeir Hólm-
geirsson, bóndi á
Völlum í Reykja-
dal, ætla að
halda saman upp
á útskrift og
samtals 110 ára
afmæli sitt með fjölskylduhátíð við
sundlaugina á Laugum á uppstign-
ingardag, 21. maí, milli kl. 15 og 17.
Elínborg fagnar í ár fertugsafmæli
og útskrifast sem stúdent frá Fram-
haldsskólanum í Laugum. Eins og
kom fram nýlega í Morgunblaðinu
stofnaði hún sjóð til styrktar vatns-
rennibraut við sundlaugina á Laug-
um og frábiður sér allar gjafar á
tímamótunum. Sigurgeir, sem verð-
ur 70 ára síðar í maí, bættist í hóp-
inn og vill að vinir og vandamenn
styrki sjóðinn. Söfnunarbaukar
verða á staðnum, aðgangseyrir að
sundlaug og hoppkastala rennur til
sjóðsins, en reikningsnúmer hans
er 1110-05-402638, kt. 040269-4609.
Fjölskyldu-
hátíð á
Laugum
Rennibrautarsjóður
vindur upp á sig
Elínborg B.
Benediktsdóttir
OPIÐ hús verður í Vogaskóla á
morgun, laugardag, milli kl. 13 og
16 í tilefni af 50 ára afmæli skólans.
Skólastjóri skólans flytur ávarp
og kór Vogaskóla flytur nokkur
lög. Sýndur verður dans og tónlist-
aratriði fram eftir degi. Skólastof-
ur í eldri byggingu skólans eru opn-
ar þar sem búið er að setja upp
fagkennslu en að auki er búið að
setja upp gamla skólastofu. Á
veggjum skólans eru myndir af
nemendum skólans allt frá upphafi
skólans og fram til dagsins í dag.
Myndirnar ásamt listaverkum nem-
enda munu prýða vegi skólans.
Vogasel þar sem heilsdagsskólinn
hefur aðsetur og Buskinn þar sem
félagsstarf nemenda fer fram verða
einnig opin. Allir eru velkomnir á
afmælishátíðina, ekki síst fyrrv.
nemendur og kennarar skólans.
Fagnar 50
ára afmæli
Vogaskóli Nemendur Vogaskóla
fagna 50 ára afmæli skólans.
Hvað er rennslisvirkjun?
Rennslisvirkjanir eru háðar innflæði
grunnvatns á viðkomandi vatna-
svæði og framleiða orku í takt við
rennslið. Þær nýta ekki miðlunarlón
fyrir ofan virkjanir til að mæta árs-
tíða- eða mánaðasveiflum í rennsli
en geta þó oft mætt dæg-
ursveiflum.
Laxárvirkjanir og Sogsvirkjanir eins
og þær eru reknar nú eru skýrustu
dæmin hér á landi um rennslisvirkj-
anir. Sogsvirkjanir nýta ekki lengur
Þingvallavatn sem miðlunarlón og
eru því háðar innflæði grunnvatns í
vatnið.
Hver er munurinn?
Rennslisvirkjanir byggjast á sömu
lögmálum og hefðbundnar vatns-
aflsvirkjanir. Afl þeirra er marg-
feldið af falli vatnsins og rennslinu.
Mikill munur er á rennsli jökulvatna
milli árstíða. Því er nauðsynlegt að
hafa einnig í kerfinu virkjanir sem
byggjast á miðlun, til að mæta
álagi í raforkukerfinu.
S&S