Morgunblaðið - 29.09.2009, Qupperneq 12

Hrun12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 2009
Hér var fundað
þegar allt var við
það að hrynja
Morgunblaðið/Ómar
Hér ræddi Davíð Oddsson við
forsvarsmenn bankanna þegar
bankarnir voru á barmi hruns.
Morgunblaðið/Ómar
Seðlabankinn hélt greiðslu-
miðlun gangandi í þessu her-
bergi. Starfsmenn úr föllnu
bönkunum hjálpuðu til.
Morgunblaðið/Ómar
Starfsmenn sem hafa eftirlit
með gjaldeyrishöftunum hafa
skopmyndir Halldórs Bald-
urssonar uppi á vegg hjá sér.
Morgunblaðið/Ómar
Hér biðu banka- og stjórn-
málamenn eftir því að fá viðtal
við stjórn Seðlabanka Íslands.
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
Hvað þýðir þetta fyrir mig?“var spurning sem glumdilíklega í höfði flestra Ís-lendinga þegar tilkynnt
var snemma á mánudagsmorgni 29.
september að ríkið myndi taka yfir
75% hlut í Glitni.
Hvað þýðir gjaldþrot banka fyrir
þjóð? Í tilfelli Glitnis þýddi það dóm-
ínóspil sem fór af stað á ógnarhraða
þar til allir stóru viðskiptabankarnir
lágu í valnum svo stoðir samfélagsins
nötruðu. Enn hefur enginn enda-
punktur verið sleginn í þessari hrinu
sem riðið hefur yfir Íslendinga síð-
ustu 12 mánuði og enn eru ekki allar
upplýsingar á borðinu.
Yfirtaka ríkisins á Glitni var og er
enn umdeildur gjörningur sem þáver-
andi ríkisstjórn kynnti sem aðgerð til
að tryggja stöðugleika í fjármálakerf-
inu hér á landi.
Sú tilraun reyndist því miður lítils
megnug því aðeins viku síðar var fjár-
málakerfið íslenska allt rjúkandi rúst,
fyrst með falli Landsbankans og loks
Kaupþings síðla kvölds 8. október.
Aðgerðin reyndist ekki nógu trúverð-
ug í augum umheimsins, traust á ís-
lensku bönkunum var á bak og burt
og lánalínur lokuðust. Ótrúlegt má
heita að takast skyldi yfir höfuð að
halda útibúum bankanna opnum og
greiðslumiðlun gangandi.
Engin skjöl – allt munnlegt
Við vinnslu þessa greinaflokks ósk-
aði Morgunblaðið eftir því við Seðla-
bankann að fá að nálgast gögn um yf-
irtöku Glitnis og fá upplýsingar um
vinnuferlið sem fór af stað eftir að
Þorsteinn Már Baldvinsson, stjórn-
arformaður í Glitni, gekk á fund
seðlabankastjóra fimmtudaginn 25.
september í fyrra og óskaði eftir 600
milljóna evra, um 85 milljarða króna,
lánafyrirgreiðslu vegna lausa-
fjárvandræða bankans. Lánið sem
Glitnir þurfti á að halda jafngilti um 1⁄3
af gjaldeyrisforða seðlabankans og
beiðninni var hafnað.
Ósk Morgunblaðsins um nánari
upplýsingar fékkst ekki uppfyllt enda
er það staðreynd að fá eða engin
formleg skjöl eru til um þessa alvar-
legu aðgerð sem þjóðnýting einka-
rekins banka er.
Má segja að það sé til marks um
hraðann sem var á málum, þessa
helgi þegar ákvörðun um yfirtökuna
var tekin, að nánast öll framkvæmd
hennar var á munnlegu formi. Þrátt
fyrir langar fundasetur um möguleika
í stöðunni eru engir pappírar um það
til utan eitt minnisblað sem Seðla-
bankinn hefur neitað að birta með vís-
an í upplýsingalög.
Lykilgerendur fáir
Ekki fer á milli mála að mikil átök
voru að tjaldabaki þessa helgi en þrátt
fyrir alvöru málsins voru þátttak-
endur fáir. Fram hefur komið að hag-
fræðisvið Seðlabanka Íslands tók ekki
þátt í því að meta þjóðhagsleg áhrif
yfirtökunnar og ráðherra bankamála,
Björgvin G. Sigurðsson, var ekki kall-
aður til fyrr en undir lok umræðn-
anna, í takt við þá staðreynd að hann
hafði ekki verið hafður með í ráðum
þegar erfið staða bankanna var rædd
á sex krísufundum sem Seðlabankinn
hélt með ráðherrum fyrir hrunið, og
hafði raunar ekki hitt Davíð Oddsson
seðlabankastjóra í heilt ár.
Stærsta bankarán sögunnar?
Frá þeirri stundu sem Glitnismenn
gengu inn í Seðlabankann var bankinn
í rauninni úr þeirra höndum og seðla-
bankastjórn, ásamt Geir H. Haarde
forsætisráðherra, tekin við stjórn-
artaumunum. Ráðherra, bankastjórar
og seðlabankastjóri sáust stinga sam-
an nefjum á leynilegum fundum hér
og þar um bæinn en þegar fjölmiðlar
leituðu skýringa var gefið til kynna að
allt væri með felldu.
Seint á sunnudagskvöldi var ljós í
glugga Seðlabankans hins vegar fyr-
irboði um að eitthvað óvenjulegt væri
í pípunum og morguninn eftir var
landsmönnum kynnt aðgerðin sem
Jón Ásgeir Jóhannesson, einn aðal-
eigenda Glitnis, kallaði „stærsta
bankarán Íslandssögunnar“.
Mjög deildar meiningar hafa verið
um réttmæti þessara afskipta ríkis-
stjórnarinnar, ekki síst til að byrja
með. Enn má spyrja sig hvers vegna
slíkar skyndiákvarðanir voru teknar
á örfáum dögum, þegar fyrir lá að
Glitnir hafði greiðslufrest fram til 15.
október áður en 760 milljóna dollara
skuldabréf bankans gjaldfélli og því
um tvær vikur til stefnu.
Ekki hægt að bíða lengur
Stjórn Seðlabankans gaf þá skýr-
ingu að þegar viðskiptabanki á annað
borð leitaði til seðlabanka eftir neyð-
arláni þá væri allt trúnaðartraust
bankans þar með fokið út í veður og
vind og nauðsynlegt að bregðast
strax við. Ekki væri hægt að bíða með
aðgerðir ef forða ætti áhlaupi á bank-
ann og raunar bankakerfið allt.
Eftir á að hyggja og í ljósi þeirra
upplýsinga sem komið hafa fram síð-
an um veika stöðu bankanna má telja
ljóst að þeir hefðu ekki lifað af þau
átök sem urðu á fjármálamarkaði úr
því sem komið var seinnipart sept-
embermánaðar 2008.
Deila má um aðferðafræðina í
björgunartilraunum ríkisins en full-
yrða má að til að bjarga ástandinu
hefði þurft að grípa til aðgerða mun
fyrr en gert var.
Nú ári síðar er almenningur ekki í
sama vafa um þýðingu falls Glitnis,
Landsbankans og Kaupþings. Gjald-
þrot bankanna þýddi dómínóáhrif í
fjöldagjaldþrotum bæði fyrirtækja og
heimila sem sér ekki fyrir endann á
enn. Ekki síst í ljósi þess að endur-
reisn nýrra banka á grunni þeirra
gömlu er ekki lokið.
Málið til rannsóknar
Rannsóknarnefnd Alþingis vegna
bankahrunsins, sem Páll Hreinsson,
Tryggvi Gunnarsson og Sigríður
Benediktsdóttir sitja í, hefur sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðsins
lagt mikla áherslu á að rannsaka
ákvörðunina um yfirtökuna á Glitni.
Allir þeir sem að því komu hafa
verið kallaðir til yfirheyrslu, skv. upp-
lýsingum frá Páli, formanni nefnd-
arinnar. „Við höfum fengið öll sjón-
armiðin fram varðandi þessa
ákvörðunartöku,“ sagði Páll. Hann
gat ekki tjáð sig frekar um málið en
niðurstaðan verður birt í nóvember.
Meðal þess sem nefndin hefur lagt
áherslu á að upplýsa er hvort ákvörð-
unin um þjóðnýtingu á Glitni hafi haft
úrslitaáhrif um hvernig fór eða hvort
dómínóáhrifin umtöluðu hafi verið
óumflýjanleg, jafnvel þótt ríkið hefði
gripið til annarra úrræða en yfirtök-
unnar.
Ljóst er þó að nær algjört van-
traust ríkti á alþjóðlegum mörkuðum
í garð Íslands. Fjárfestar og erlendir
seðlabankar gerðu beinlínis ráð fyrir
því að íslensku bankarnir gætu allir
lent í miklum vanda og í versta falli í
þroti eftir fall Lehman. Sem síðan
varð raunin.
Örþrifaráð sem
reyndist til einskis
Yfirtaka ríkisins á Glitni hinn 29. september 2008 var og er enn umdeild aðgerð. Atburðarásin var hröð í að-
draganda þjóðnýtingarinnar og ekki dró úr hraðanum næstu daga og vikur á eftir. Á augabragði höfðu allir
dregist inn í hringiðuna; ríkisstjórnin og seðlabankastjórn, eigendur og stjórnendur bankanna allra, almennir
starfsmenn þeirra, viðskiptavinir og almenningur sem fylgdist með og óttaðist um eigin hag. Í byrjun nóv-
ember er að vænta skýrslu rannsóknardeilar Alþingis um hvort rétt hafi verið staðið að málum.
Glitnir var fyrstur íslensku viðskiptabankanna
til að falla en hinir fylgdu fljótt í kjölfarið. Fá
sem engin skjöl eru til um þessa afdrifaríku að-
gerð sem skipulögð var í miklum flýti yfir eina
helgi til að tryggja að málin væru frágengin áð-
ur en markaðir opnuðust að nýju. Yfirtakan á
Glitni er meðal þess sem rannsóknarnefnd Al-
þingis hefur varið hvað mestum tíma í að skoða.
Hvað?
Sara Margareta Fuxén vann sem ráðgjafi hjá
Glitni þegar bankinn féll og lenti því í þunga-
miðju áfallsins sem þjóðfélagið varð fyrir. Við-
skiptavinir flykktust í bankana þar sem starfs-
fólkið, sem sjálfu var mjög brugðið, reyndi sitt
besta til að miðla áfram þeim litlu upplýsingum
sem fyrir lágu. Atburðarásin var lærdómsrík
lífsreynsla að sögn Söru.
Hver?
Eftir að bandarísk stjórnvöld ákváðu að koma
fjárfestingarbankanum Lehman Brothers ekki
til aðstoðar um miðjan septembermánuð í fyrra
frusu fjármálamarkaðir um heim allan. Óvissa
um afstöðu stjórnvalda hafði þar mikið að segja,
en einnig að margir áttu skuldabréf sem
Lehman hafði gefið út. Bréfin voru eftir fallið
nær verðlaus og staða eigenda mjög veik.
Hvernig?
‘‘SEINT Á SUNNUDAGSKVÖLDI VAR LJÓS Í GLUGGASEÐLABANKANS HINS VEGAR FYRIRBOÐI UM AÐEITTHVAÐ ÓVENJULEGT VÆRI Í PÍPUNUM
Miðvikudagur: Setning neyðarlaga
og beiting hryðjuverkalaga.
Morgunblaðið/Kristinn
Yfirtaka Forsíðumynd Morgunblaðsins 30. september og mynd ársins 2008.
Ár liðið frá falli bankanna
mbl.is | SJÓNVARP