Morgunblaðið - 29.09.2009, Side 13

13mbl.is/hrun
Reuters
Reiði Mótmælt í því er Richard Fuld, forstjóri Lehman Brothers, mætir til yfirheyrslu um fall bankans í fyrra.
Morgunblaðið/Kristinn
Þung skref Hörður Felix Harðarson og Lárus Welding mættu í Seðlabankann á sunnudagskvöldi 28. september.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 2009
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
ÞEGAR Sara Margareta Fuxén
mætti til vinnu í höfuðstöðvum
Glitnis snemma á mánudagsmorgni
fyrir ári var hún strax boðuð á fund
ásamt vinnufélögum sínum þar sem
tilkynnt var að vinnustaður þeirra
væri ekki sá sami og fyrir helgi; rík-
ið hefði tekið yfir bankann.
Þar með voru starfsmenn Glitnis
orðnir þátttakendur í þungamiðju
atburða sem mörkuðu upphafið að
miklum breytingum á hag allra Ís-
lendinga. Þrátt fyrir að vera mjög
brugðið og uppfull af spurningum
segir Sara að ekki hafi verið annað í
boði en að drífa sig að skrifborðinu
strax að loknum fundi þar sem
símalínur voru rauðglóandi löngu
fyrir afgreiðslutíma bankans.
„Hvernig get ég lýst þessu? Við
trúðum þessu ekki, það var bara
þannig. En það var rosalega mikið
að gera svo það var ekkert í stöð-
unni annað en að bretta upp ermar
og halda áfram að vinna.“
Í sumum útibúum bankanna var
nánast eins og ríkti stríðsástand á
þessum haustdögum í fyrra, þegar
viðskiptavinir flykktust í bankann
til að fá upplýsingar eða til að taka
út sparifé.
Reyndu að hughreysta fólk
„Við þurftum að búa til fleiri stúkur
til að geta tekið á móti við-
skiptavinum,“ segir Sara, sem er
ráðgjafi í eignastýringu sem nær
m.a. yfir lífeyrissparnað, verð-
bréfasjóði og hlutabréf.
„Á þessum dögum streymdu inn
viðskiptapantanir á meðan fólk var
að reyna að selja eignir sem við gát-
um ekkert selt því það var búið að
loka fyrir viðskiptin.
Við vorum með bunka af við-
skiptafyrirmælum sem lágu og biðu
eftir að markaðirnir yrðu opnaðir
aftur en því miður opnuðust þeir
ekki. Við vissum ekki meira en það
sem kom fram í fréttatilkynn-
ingum.
Það lýsir kannski hvernig
ástandið var þessar vikur að við
reyndum að miðla áfram þeim upp-
lýsingum sem við höfðum fengið, en
það voru litlar upplýsingar til.“
Eins og gefur að skilja ríkti oft
mikil geðshræring innan veggja
bankanna enda óttuðust margir um
sparifé sitt. „Fólk vissi ekkert hvort
eignin þess myndi rýrna og hversu
mikið, eða hvort hlutabréfin væru
einskis virði. Þetta var mjög erfitt
því það var svo mikill sparnaður
þarna sem fór.
Það voru mörg símtöl og margar
heimsóknir þar sem við reyndum
bara að hughreysta fólk, við gátum
ekkert annað gert, við gátum ekki
breytt því að verðbréfin þess hefðu
rýrnað og sum væru jafnvel einskis
virði, það var búið og gert.“
Reiðin stundum mjög mikil
Að sögn Söru spönnuðu viðbrögð
fólks allt tilfinningarófið. Allir voru
áhyggjufullir, en hjá sumum kom
það fram í ótta og örvæntingu á
meðan aðrir voru reiðir. Margir
sýndu þó þröngri stöðu hins al-
menna bankastarfsmanns skilning.
„Það voru margir sem sögðu „ég
veit að þetta er ekki þér að kenna,
en …“ segir Sara. „En því miður
var reiðin svo mikil stundum að fólk
gat ekki hlustað, sem er í sjálfu sér
ekkert skrýtið enda erfitt þegar til-
finningarnar eru svona miklar.“
Sjálf komst Sara í gegnum þess-
ar vikur með því að hugsa um einn
viðskiptavin í einu, einn dag í einu.
Að vinnudegi loknum dvöldu marg-
ir starfsmenn áfram í bankanum
því þá gafst loksins andrými til að
ræða málin sín á milli og reyna að
skilja hvað væri eiginlega að gerast.
Gríðarleg lífsreynsla
„Það voru nokkrar vikur sem allir
voru í lausu lofti og vissu ekki hvort
þeir yrðu ennþá með vinnu á morg-
un,“ segir Sara. Þá hafi skipt öllu
máli hversu mikil umhyggja og
samstaða ríkti meðal starfsfólksins.
„Það var gríðarleg lífsreynsla að
fara í gegnum þetta, ég lærði ým-
islegt um sjálfa mig og samskipti
við fólk líka,“ segir hún aðspurð
hvort hún hafi upplifað þessa vinnu-
daga sem sögulega atburði.
Má þá líta á þessa daga sem ein-
staka upplifun? „Já, þetta var mjög
sérstakur tími en ég vona svo sann-
arlega að ég þurfi ekki að ganga í
gegnum svona lagað aftur.“
„Ekki þér að
kenna, en …“
Hálfgert stríðsástand ríkti í bönk-
unum þegar áhyggjufullir viðskipta-
vinir streymdu í útibúin við hrunið
Morgunblaðið/Heiddi
Sara Starfs-
mönnum Glitnis
var boðið upp á
sálfræðihjálp og
nudd til að ráða
við álagið.
Daginn eftir fall Glitnis var lok-
að tímabundið fyrir viðskipti
með sjóði bankans. Viku síðar,
við setningu neyðarlaganna, var
endanlega lokað fyrir verðbréfa-
og fjárfestingasjóði stærstu
bankanna þriggja og töpuðu
sumir sparifjáreigendur miklu.
Eftir langa óvissu fengu spari-
fjáreigendur í Glitni loks endur-
greidd 85,12% úr sjóði 9.
Minnst fékkst greitt af peninga-
bréfum Landsbanka, 68,8%, en
85,3% úr peningamarkaðssjóði
Kaupþings og úr skamm-
tímasjóði Kaupþings 75,1%.
Margir töpuðu sparifé
FALL bandaríska fjárfestingabankans Lehman Broth-
ers 15. september 2008 hafði víðtæk og alvarleg áhrif
á fjármálamarkaði heimsins. Var það þó einkum sú
ákvörðun bandarískra stjórnvalda, einkum banda-
ríska seðlabankans, að koma bankanum ekki til að-
stoðar, sem skók fjármálaheiminn. Stjórnendur og
starfsmenn Lehman höfðu, eins og flestir aðrir, þá
trú að bankinn væri einfaldlega of stór til að láta
falla.
Þessi trú hafði styrkst mjög eftir að bandarísk
stjórnvöld ákváðu að koma fjárfestingabankanum
Bear Stearns til aðstoðar nokkrum mánuðum fyrr. Í
mars 2008 fékk bankinn neyðarlán hjá bandaríska
seðlabankanum. Svo fór að það reyndist ekki nægi-
legt og var bankinn seldur keppinautnum JPMorgan
Chase. Bandaríski seðlabankinn lánaði hins vegar
JPMorgan fyrir hluta kaupverðsins.
Í september var orðið ljóst að Lehman Brothers
átti í alvarlegum vanda og var leitað til annarra lána-
stofnana um einhvers konar fyrirgreiðslu eða aðstoð.
Áttu stjórnendur bankans m.a. í viðræðum við Bank
of America og breska Barclays-bankann um hugs-
anlegan samruna. Bandaríski seðlabankinn neitaði
hins vegar alfarið að fjármagna slík kaup eða veita
kaupendum lán fyrir þeim eins og gert hafði verið
nokkrum mánuðum fyrr í tilfelli Bear Stearns.
Vegna þessa hlupust BoA og Barclays undan
merkjum og Lehman þurfti að óska eftir greiðslu-
stöðvun. Gjaldþrot Lehman var stærsta gjaldþrot
bandarísks fjárfestingabanka í átján ár og hafði al-
varleg áhrif á fjármálamarkaði.
Þegar fjárfestum varð ljóst að jafnvel stærstu
bankar voru ekki of stórir til að falla, og að ákvarð-
anir bandaríska seðlabankans um hvort bjarga ætti
fyrirtækjum eða ekki virtust tilviljanakenndar, þurftu
þeir að endurmeta áhættu á lánum til slíkra stofnana.
Þá verður að taka með í reikninginn að Lehman hafði
gefið út mikið af skuldabréfum, sem voru í eignasöfn-
um annarra lánastofnana. Þessi bréf voru nú orðin
verðlaus og var alls óvíst hve alvarleg áhrif það
myndi hafa á eigendur bréfanna.
Flestir bankar hættu alfarið að veita ný lán. Nú-
tímabankakerfi byggist m.a. á því að bankar veita
hver öðrum skammtímalán og flæðir fé þeirra á milli
við eðlilegar aðstæður. Þetta flæði fraus eftir fall
Lehman og urðu margir bankar í Bandaríkjunum og
annars staðar fyrir barðinu á afleiðingum þess. Ís-
lensku bankarnir þar á meðal.
Ákvarðanir bandaríska seðlabankans í þessum
tveimur málum hafa verið harðlega gagnrýndar. Vin-
cent Reinhart, fyrrverandi ráðgjafi seðlabankastjór-
anna Alans Greenspan og Bens Bernanke, sagði
ákvörðun bankans um að koma Bear Stearns til
bjargar verstu ákvörðun þessarar kynslóðar. Líkti
hann ákvörðuninni við misráðnar aðgerðir seðlabank-
ans sem leitt hafi til samdráttarins á fjórða áratugn-
um og verðbólgunnar á þeim áttunda.
Enn fleiri hafa gagnrýnt aðgerðaleysi seðlabankans
varðandi Lehman Brothers, enda voru afleiðingar
þess augljósari en í tilfelli Bear Stearns. Viðbrögð
fjárfesta og markaðarins í heild sinni benda hins veg-
ar til þess að það hafi ekki aðeins verið björgun Bear
Stearns eða fall Lehman sem hafi valdið usla. Meint
stefnuleysi stjórnvalda þegar kom að illa stæðum
lánastofnunum hafði einnig alvarleg áhrif.
bjarni@mbl.is
Hvenær er banki of stór til
að mega fara á hausinn?
Gjaldþrot Lehman hafði alvarleg áhrif um heim allan