SunnudagsMogginn - 25.10.2009, Blaðsíða 24

24 25. október 2009
Í
dag verður umtalsverð breyting á
útgáfu og dreifingu sunnudagsblaðs
Morgunblaðsins, þar sem blaðinu er
nú dreift á laugardagsmorgni í stað
þess, að flestir áskrifendur hafa síðustu
áratugi fengið það sent á laugar-
dagskvöldi. Þessi breyting er eðlilegt
framhald af þeirri þróun, sem verið hefur
á útgáfu sunnudagsblaðsins í allmörg ár.
Prentunartíminn hefur stöðugt færzt
fram og svigrúmið til fréttaskrifa á laug-
ardagsmorgnum þar með minnkað. Nýjar
fréttir hafa nánast horfið af forsíðu blaðs-
ins síðustu misserin. Ákvörðun útgefenda
um breyttan dreifingartíma er því rökrétt
auk þess, sem hún leiðir til umtalsverðs
sparnaðar í dreifingarkostnaði. Hinn
kosturinn er sá, að hafa ritstjórn blaðsins
opna fram á laugardagskvöld, prenta
blaðið með nýjum fréttum aðfaranótt
sunnudags og dreifa því á sunnudags-
morgni. Að óbreyttum aðstæðum í efna-
hagsmálum er það ekki raunhæfur kost-
ur.
Nýr dreifingartími leiðir til breytinga á
útliti og efni. Ég veit ekki meira um þær
en aðrir lesendur Morgunblaðsins, þegar
þetta er skrifað á fimmtudagsmorgni.
Hins vegar vona ég að þær byggist fremur
á því, að efni blaðsins verði alvarlegra og
dýpra en að það verði léttara og yf-
irborðslegra en þess krefjast markaðs-
deildir, sem byggja skoðun sína á enda-
lausum lesendakönnunum, sem segja
ekki nema takmarkaða sögu. Það leiðir til
ófarnaðar að láta markaðsdeildir ráða
ferðinni. Sannfæring ritstjórna á að ráða.
Dagblöð geta ekki keppt við sjónvarps-
og útvarpsstöðvar um afþreyingu og létt-
meti. Þau geta ekki keppt við netmiðla
um fréttir líðandi stundar. Framtíð dag-
blaða byggist á því að bjóða upp á annað
en endurunnar fréttir úr öðrum miðlum.
Það er þörf fyrir og eftirspurn eftir
annars konar efni, ítarlegri og dýpri um-
fjöllun um þjóðfélagsmál og aðrar hliðar
mannlífsins. Það er útbreiddur misskiln-
ingur í fjölmiðlaheiminum, að allt efni
þurfi að vera stutt. Íslendingar eru vel
menntuð og upplýst þjóð sem þarf á að
halda efnislegri umfjöllun um málefni líð-
andi stundar en ekki yfirborðið eitt. Von-
andi stendur nýtt sunnudagsblað Morg-
unblaðsins undir slíkum kröfum!
Dagblöð, sem uppfylla þær kröfur,
verða hins vegar ekki gefin út nema af vel
menntuðum og upplýstum starfs-
mönnum. Og þar er komið að kjarna
vandamála blaðanna. Á síðustu árum hef-
ur ókeypis upplýsingamiðlun breiðst út
með fríblöðum og netmiðlum, sem kosta
notendur ekki neitt. Hver á að borga
kostnað við þessa upplýsingaöflun
og miðlun þeirra upplýsinga? Það er
ekki hægt að búast við miklum gæð-
um slíks efnis. Og þjóðfélagsumræðurnar
verða í samræmi við það. Upphrópanir og
innihaldslaust orðaskvaldur.
Gott og uppbyggilegt efni í fjölmiðlum
kostar peninga og þeir verða að koma
einhvers staðar frá. Er æskilegt út frá
sjónarhóli lýðræðislegs samfélags, að þeir
komi á einn eða annan veg frá fjármagns-
eigendum? Varla. Í ljósi vaxandi taprekst-
urs dagblaða hafa komið fram hugmyndir
í Bandaríkjunum um að reka blöð með
sama hætti og einkarekna háskóla þar í
landi, sem byggja á fjárframlögum frá
efnuðum einstaklingum eða fyrirtækjum.
Það eru hugmyndir, sem eru fjarri okkar
veruleika hér á Íslandi. Í ljósi fenginnar
reynslu er ólíklegt að landsmenn telji eft-
irsóknarvert að svonefndir auðmenn eða
fyrirtæki þeirra kosti söfnun og miðlun
upplýsinga til þeirra. Nú orðið veit fólk
hvað það þýðir.
Fríblöð geta gengið á tímum mikillar
velmegunar en ekki í kreppu. Hvarvetna í
Evrópu og Norður-Ameríku eru fríblöð
nú rekin með tapi. Ari Edwald, fram-
kvæmdastjóri 365 miðla, skýrði frá því í
Fréttablaðinu fyrir nokkrum dögum að
auglýsingar í blaðinu hefðu minnkað að
magni til um þriðjung og gaf til kynna, að
auglýsingatekjur hefðu lækkað meira eins
og við er að búast. Miðað við orð hans er
ekki ólíklegt að tekjur blaðsins hafi lækk-
að um yfir 40% á þessu ári. Það er mikil
blóðtaka og augljóst að slíkt tekjutap
hlýtur að hafa gífurleg áhrif á rekstur
blaðsins. Þess vegna er ekki ólíklegt að
blómatími fríblaða sé að baki. Að vísu var
gamalgrónu kvöldblaði í London, Even-
ing Standard, breytt í fríblað fyrir nokkr-
um dögum. Það á sér skýringar. Rúss-
neskur auðmaður (ólígarki) keypti blaðið
nýlega. Með því að breyta því í fríblað og
kosta útgáfu þess vill hann kaupa sér áhrif
í brezku samfélagi.
Netmiðlarnir byggja í flestum tilvikum
á fréttum, sem unnar eru af ritstjórnum
blaða en stundum af sérstökum rit-
stjórnum. Þessi fréttaskrif kosta peninga.
Um allan hinn vestræna heim eru hafnar
umræður um hvernig eigi að innheimta
þóknun fyrir notkun fréttamiðla á netinu.
Þær umræður eru tímabærar hér. Auglýs-
ingatekjur duga ekki til, þótt mbl.is hafi
náð því marki síðustu ár að skila hagnaði.
Spurningin er ekki lengur sú, hvort taka
eigi gjald fyrir notkun netmiðla, heldur
hvernig. Dagblöð í öðrum löndum hafa
farið mismunandi leiðir til þess en gera
má ráð fyrir, að blöð á borð við Financial
Times í Bretlandi og Wall Street Journal í
Bandaríkjunum verði öðrum fyrirmynd í
þeim efnum.
Nú eru jafnvel orðnir til netmiðlar, sem
byggja á því að safna saman fréttum úr
öðrum netmiðlum. Hér á Íslandi á það við
um eyjuna.is, pressuna.is og að einhverju
leyti amx.is. Þessir netmiðlar byggja að
verulegu leyti á fréttum, sem birtar eru í
heild af mbl.is, vísi.is og dv.is. Útgef-
endur þessara þriggja síðastnefndu net-
miðla standa undir verulegum kostnaði
við þau fréttaskrif. Það er óeðlilegt að
aðrir miðlar geti einfaldlega tengt sig við
þær fréttir án þess að nokkuð komi í stað-
inn. Þeir eiga auðvitað að greiða fyrir
þessa þjónustu.
Það er komið að þáttaskilum í rekstri
fjölmiðlafyrirtækja á Íslandi. Tími ókeypis
fréttamiðlunar er ekki kominn. Hann er
liðinn.
Tími ókeypis fréttamiðlunar er liðinn
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
E
rkibiskupinn af Dubuque, Francis Beckman,
var ómyrkur í máli þegar hann hóf herferð
gegn sving-tónlist í Bandaríkjunum 25. októ-
ber 1938. Klerkur fordæmdi stefnuna sem var
að hans áliti úrkynjuð og til þess eins fallin að eyðileggja
ungmenni og draga þau rakleiðis niður til heljar. Stór
orð en á móti kemur að ekki var við neina venjulega
uppreisnarmenn að etja, pönkara þess tíma, Benny Go-
odman, Louis Armstrong, Glenn Miller, Count Basie og
Duke Ellington. Tímarnir breytast og mennirnir með.
Þess má til gamans geta að biskup átti afmæli þennan
dag, 25. október, en ekki er vitað til þess að það komi
málinu á nokkurn hátt við.
Enda þótt viðhorf biskups sé í besta falli hlægilegt í
dag var það alls ekkert einsdæmi á þessum árum. Gegn-
um borgurum stóð stuggur af svinginu og vildu jafnvel
láta banna það. Af því varð ekki í Bandaríkjunum, landi
hinna frjálsu. Tvö önnur stórveldi, Þýskaland og Sov-
étríkin, létu hins vegar harðbanna þessa nýju tónlist-
arstefnu. Nasistar með þeim rökum að svingið tengdist
blökkumönnum og tónlistarfólki af gyðingaættum órofa
böndum en Sovétmenn á þeim forsendum að það væri
pólitískt óæskilegt.
Það er ekki árennileg þrenning að standa andspænis,
nasistar, kommúnistar og kirkjan.
Djarfara en djassinn
Svingið, sem er skilgetið afkvæmi djassins, ruddi sér til
rúms um miðjan fjórða áratuginn og varð snemma vin-
sælasta tónlistarstefnan vestra. Það þótti „djarfara“ en
djassinn, útsetningar hugmyndaríkari og textar á köfl-
um glannalegri. Fyrir vikið heillaðist unga fólkið af
svinginu. Upphaflega náði stefnan einkum eyrum
svartra Bandaríkjamanna en fljótlega flykktust hvítir
um hana líka. Í því sambandi er oft miðað við tónleika
Bennys Goodmans í Palomar-danssalnum í ágúst 1935.
Þar var að sögn ekki hægt að þverfóta fyrir glæsipíum á
gólfinu.
Menn höfðu ekki bara horn í síðu svingsins á hug-
myndafræðilegum forsendum, heldur líka tónlistar-
legum. Þannig segir W.C. Handy, sem oft er kallaður
„Faðir blúsins“, í endurminningum sínum að helstu
hljómsveitarstjórar, söngvarar og aðrir hafi gjarnan lagt
út af tónlist blökkumanna á markaðsforsendum. „Þess
vegna fundu þeir upp „sving“ sem er ekki eiginlegt tón-
listarform,“ segir Handy.
Heppinn að vera fallinn frá
Þrátt fyrir úrtölur hélt svingið velli sem vinsælasta tón-
listarstefnan í Bandaríkjunum um skeið. Heldur fór að
halla undan fæti eftir að Bandaríkin soguðust inn í seinni
heimsstyrjöldina af þeirri einföldu ástæðu að erfitt
reyndist að manna „big-bandið“, þar sem fjöldi tónlist-
armanna var á vígstöðvunum. Inn í það spiluðu líka
bágur efnahagur á stríðsárunum, dýrt var að ferðast með
stórsveitir, og upptökubann frá 1942 til 1948 vegna
verkfalla samtaka tónlistarmanna.
Þegar banninu var aflétt í janúar 1949 höfðu nýjar
stefnur, svo sem bebop og stökk-blús leyst svingið af
hólmi og poppið var á næsta leiti – með allri sinni úr-
kynjun. Það var kannski eins gott að aumingja Francis
Beckman erkibiskup var fallinn frá á þeim tíma. Hann
andaðist í október 1948, 72 ára að aldri. Elvis og Bítlarnir
hefðu ekki verið á hann leggjandi, hvað þá Sex Pistols og
Slayer. orri@mbl.is
Herferð
gegn tónlist
djöfulsins
Pönkari? Louis Armstrong kom til Íslands árið 1965.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
25. október 1938
Á þessum degi
Tvö önnur stórveldi,
Þýskaland og Sovétríkin,
létu hins vegar harðbanna
þessa nýju tónlistarstefnu.