SunnudagsMogginn - 08.11.2009, Blaðsíða 52

52 8. nóvember 2009
H
ún lætur ekki mikið yfir sér
þessi bók, Kvæðaúrval
Kristjáns Karlssonar, sem
kom út á dögunum. Samt er
afskaplega auðvelt að gleyma sér á milli
spjaldanna, í fjölbreytilegum, öguðum og
persónulegum ljóðheimi skáldsins.
Kristján Karlsson steig tiltölulega seint
fram sem ljóðskáld. Hann fæddist árið
1922, er fjölmenntaður bókmenntafræð-
ingur frá Bandaríkjunum, og hefur rit-
stýrt tímaritum, fjölda bóka og kvæða-
safna á löngum ferli, svo ekki sé minnst á
þýðingar, allrahanda skrif önnur um
bókmenntir, og smásögur. Fyrstu ljóða-
bókina gaf Kristján út árið 1975 og eru
þær orðnar tíu í allt; flestar heita þær
Kvæði að viðbættu ártali útgáfuársins.
Magnús Sigurðsson hefur valið kvæðin
sem birtast í bókinni og ritar jafnframt
ítarlegan og fróðlegan formála. Þetta
stefnumót Kristjáns og Magnúsar er for-
vitnilegt fyrir margra hluta sakir. Krist-
ján hefur um áratuga skeið verið einn
helsti bókmenntafræðingur þjóðarinnar,
og þetta fína skáld. Magnús er ungur og
nýmættur á ritvöllinn en hefur þegar
vakið athygli fyrir ljóð sín, sögur og bók-
menntafræðilegar greinar. Einhver sagði
við mig að hann væri eitt mesta efni sem
hér hefði komið fram í bókmenntafræð-
um á seinni árum.
Greining Magnúsar á ljóðheimi skálds-
ins er áhugaverð. Hann segir að Kristján
tjái í skáldskap sínum „frjóa og allsér-
stæða meðvitund – svo sérstæða raunar,
að ekki myndi ofsögum sagt að ljóðlist
hans eigi sér tæpast sinn líka í íslenskum
bókmenntum.“ Ljóðlist hans einkennist
af ströngum formvilja, en hugblær og til-
finning ráða gjarnan för „og rökvísi
ljóðanna því oftar en ekki brotakennd.“
Þversögnina í skáldskap Kristjáns segir
Magnús vera þá hvernig „ímyndunarafl
og strangur formvilji tæknilega meðvit-
aðs höfundar takast á.“
Hluti af galdri kvæða Kristjáns er ein-
mitt hvernig frjótt ímyndunaraflið og
myndvísin takast á við formið. Svo er það
efnið, þjóðlegt og alþjóðlegt í senn, hið
nána umhverfi og heimur bókmennta og
listanna í hinni víðustu mynd. Í Réttum
yrkir skáldið um hvítar kindur sem
streyma „fram á blárauðar varir morg-
unsins“:
eins og haustlitirnir á botni októbers:
fyllir eyru þín eftirsjá sem þú
greinir ekki frá fögnuði; né síðar harmi.
Í bálkinum New York frá 1983 er ort
um dr. Charlat sem fær ekki sofið og ljóð-
mælanda ofbýður þögnin; september-
sólin gul / hefur seytlað um hug minn til
kvölds.“ Í Minnir kvæði á skip er ort um
síðusta daga Einars Benediktssonar, „sem
reyndi að svara ávarpi hins ytra / og átti
mál en fann það ekki lengur.“ Sagan leit-
ar líka á skáldið, eins og í Svínafell, þar
sem „Laus hlíð yfir bænum / hangir á
snögum trjánna“ og „héðan kom sagan /
sem gerðist ekki á staðnum.“ Ljóðmæl-
andinn leggst í grasið, með „hugann
tæmdan af harmleik“ og „fyrir ofan eyði-
mörk langra vinda.“
Magnús segir að í skáldskap Kristjáns
slái saman þremur „módernismum“, en í
skáldskap hans megi greina átök við form
og framsetningu sem einkenndu skáld-
skap módernískra skálda á síðustu öld. Í
síðari bókunum megi síðan sjá hvernig
Kristján hefur unnið úr áhrifum módern-
ismans, „og skapað úr arfleifð hans sann-
færandi tungutak nútímalegs skálds.“
Þetta vandaða Kvæðaúrval Kristjáns gef-
ur góða mynd af þessari þróun, og af
hrífandi ljóðheimi skáldsins.
Brotakennd rökvísi
Ljóðabækur Kristjáns
Karlssonar eru tíu tals-
ins. Á dögunum kom út
Kvæðaúrval, valið af
Magnúsi Sigurðssyni.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Magnús Sigurðsson bókmenntafræðingur segir að ljóðlist Kristjáns Karlssonar, sem hér er á heimili sínu, einkennist af ströngum formvilja,
en hugblær og tilfinning ráða gjarnan för. Í skáldskap hans slái saman þremur “módernismum“.
Þ
að er ánægjulegt að tvær bækur
sem henta börnum og ungling-
um og eru óumdeilanlega
klassískar eru nú fáanlegar í ís-
lenskri þýðingu.
Sú fyrri er Jólaævintýri, hin marg-
fræga saga Charles Dickens, um nirfilinn
Ebeneser Scrooge sem verður fyrir
furðulegri reynslu á jólanótt og finnur
fyrir vikið hinn sanna jólaanda og end-
urheimtir um leið sinn betri mann sem
hann hafði glatað fyrir löngu. Bókafélagið
Ugla hefur endurúgefið verkið í þýðingu
Karls Ísfelds frá árinu 1942. Forlagið gaf
söguna út í þýðingu Þorsteins frá Hamri
árið 1986 en sú útgáfa er löngu ófáanleg.
Jólaævintýri er mikil dýrðarinnar bók
enda kunni Dickens svo sannarlega til
verka. Lýsing hans á Scrooge snemma í
verkinu er þannig að hún fyllir unga les-
endur samblandi af forvitni og óhug og
fær þá til að lesa áfram, eftirvænting-
arfulla um framhaldið:
„Hann var harður og hvass sem tinna,
sem ekkert stál hefur nokkru sinni getað
fengið úr göfugan gneista, fámáll, sjálf-
birgingslegur og einbýll sem ostra í skel.
Gamla andlitið var harðfrosið af kuld-
anum sem ríkti í brjósti hans, nefið kalið,
kinnarnar skorpnar, göngulagið stirt,
augun rauð, varirnar bláar og röddin
hranaleg og rám … Enginn ylur gat vermt
hann, enginn vetrarkuldi fengið hann til
að skjálfa. Enginn norðanvindur gat verið
eins bitur og hann, enginn hríðarbylur
eins hatrammur og ekkert steypiregn
eins vægðarlaust.“
Dickens var einstakur sögumaður,
heimurinn hefur ekki átt annan eins og
mun kannski aldrei eignast neinn í lík-
ingu við hann. Bækur hans henta bók-
elskum unglingum ekki síður en þeim
fullorðnu. Jólaævintýri er ágætt dæmi
um það. Hún er full af furðum og hæfi-
legum óhugnaði sem skapar spennu. Svo
er þarna einnig að finna viðkvæmni sem
ratar beina leið til þeirra sem eru svo
ungir að árum að lífið hefur ekki náð að
herða þá. Þessi ljúfa viðkvæmni ratar
ekki síður til þeirra sem eru orðnir full-
orðnir en hafa varðveitt barnið í sér.
Seinni bókin sem ástæða er til að nefna
er Húsið á Bangsahorni, framhald af
Bangsímon, eftir A.A. Milne sem Edda
gefur út og Guðmundur Andri Thorsson
þýðir. Þetta er bók sem er full af
skemmtilegum fáránleika, ærslum og
glettni. Eftir að hafa hitt vin sinn Eyrna-
slapa kveðja Bangsímon og Gríslingurinn
hann. Eyrnaslapi svarar kveðju þeirra
með orðunum: „Þakka ykkur fyrir að
hitta mig af tilviljun.“ – Fyrir lesanda
sem er í sæmilega góðu skapi eru þessi
kveðjuorð einkar fyndin – eins og ótal
margt annað í bók sem löðrar af
skemmtilegum tilsvörum.
Bækurnar eru báðar afar fallega mynd-
skreyttar og eiga heima hjá öllum bók-
elskum börnum og unglingum.
Nirfill
og
bangsi
Orðanna
hljóðan
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolla@mbl.is
Lesbók