Organistablaðið - 01.04.1972, Blaðsíða 6

tegund fjölröddunar og jafrivel um guðlþjónustu með tillieyrandi
tónlist.
Uppliaflega 'hét orgelið Organa Hydraulica. Ef um styttingu á
því heiti var að ræða fóM orðið organa burt, en eftir stóð Hydraulis
eða Hydra.
Það liefur einnig valdið misskilningi að fleirlölumyndin organa
er notuð jöfnum höndum um eitt hljóðfæri, og mörg hljóðfæri,
líkt og Frakkar gera enn í dag. Þar getur fleirtölumyndin les orgues
táknað eitt orgel.
Gegnum aldirnar hefur orgelið einnig fengið sín skáldlegu nöfn.
„Drottning bljóðfæranna“ er kunnast. Það er eignað Guillimau de
Machault (1300—1377). Einnig hefur það verið nefnt „Þjónusta
Drottins", sem bendir á þátt þees í kristinni guðþjónustu. I hita
siðbótarbaráttunnar gegn prjáli kaþólskunnar fékk það naínið
„Trompet djöfulsins".
Upphaf orgelsögunnar.
Það hníga öll rök og tiltækar h'eimildir að því, að orgelið sé
fundið upp af einum manni. Þessi maður var vélfræðingur Ktesibios
að nafni. Hann var frá Alexandriu í Egyptalandi. Líklegasta ártal
þessa atburðar tónlistarsögunnar er 246 f.Kr. Ekki er það með öllu
ljóst, hvort Ktesibios hefur búið i Alexandriu eða Aspendus í Litlu
Asíu, þegar Jretta átti sér stað.
Ktesibios nefndi hljóðfærið Hydraulos (vatns-aulos). Aulos var
mjög þekkt blásturshljóðfæri meðal Grikkja. Það líktist verulega
J)VÍ hljóðfæri, sem 'kallað er óbó í dag. Vatn var notað til að stjórna
loftþrýstingnum til pípnanna. Af íþví fékk það nafnið vatns-orgel.
Áliugi fyrir Jiessum forngrísku hljóðfærum var að mestu hjá tækm-
mönnum. Þess vegna eru til mjög ýtarlegar lýsingar á byggingu
þeirra og allri gerð. Um þá hlið sem snýr að tórilistinni er aftur á
móti fátt vitað. Þeir tveir menn, sem hafa látið eftir sig skilmerki-
legustu lýsingarnar, eru vélfræðingurinn Heron frá Alexandriu í
riti sínu Pneumatica. Hann var uppi á 1. öld e.Kr. Hinn var arkitekt-
inn Vitruv, sem var uppi á 1. öld f.Kr. Rit hans heitir De Architec-
tura.
Það orgel, sem Heron 'lýsir, er orgöl Ktesibiosar (sjá myndl).
Það hefur eina röð af pípum (A). Þ. a. e. s. einfalda röð Aulos-
hljóðfæra, sem stillt voru eftir ákveðnum tónskala. Fyrsta rödd
6 ORGANISTABLAÐIÐ