SunnudagsMogginn - 20.12.2009, Qupperneq 31

20. desember 2009 31
M
argt er frábrugðið því sem gerist annars staðar í íslensku jólahaldi, en hins
vegar má finna margt sameiginlegt með því sem hér er gert og gerist í ná-
grannalöndunum.
Grýla á sér víða systur og annars staðar má finna dæmi um verur, sem
koma til byggða þegar jólin nálgast og hverfa síðan aftur þegar sólargang tekur að lengja á
ný.
Það er heldur ekki tilviljun að jól ber upp á sama tíma og vetrarsólstöður fyrir kristni. Há-
tíð til að fagna endurfæðingu jarðar varð að hátíð til að halda upp á fæðingu Jesú.
Terry Gunnell, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands, talar um jólahaldið, jólasiði og
uppruna þeirra í samtali við Sunnudagsmoggann. Hann segist stundum hafa verið vændur
um að gefa í skyn að þeir siðir, sem finna megi á Íslandi, séu allir erlendir og bætir við að það
sé fjarri lagi. Hann segir að Ísland hafi frá upphafi verið fjölmenningarsamfélag, innflytj-
endasamfélag og „náttúrlega koma hefðirnar annars staðar frá“, en nú sé „þetta náttúrlega
allt orðið séríslenskt“.
Frásögn Terrys af því hvernig síðar hefur verið hringlað með jólin segir sína sögu um það
hvað tímasetning þeirra er tilviljunarkennd án þess að þar sé með nokkrum hætti dregið úr
hátíðleika þeirra eða tilefninu. Terry segir að lengd jólahátíðarinnar – að telja 13 daga fyrir og
eftir jól – tengist breytingum á dagatalinu.
„Samkvæmt júlíanska dagatalinu var árið of stutt og lengsta nótt var komin á 13. desem-
ber, sem sums staðar í Noregi og Svíþjóð er enn kölluð Lusselangenatt út af þessu,“ segir
Terry. „1582 tilkynnti Páfagarður að 13 dögum yrði sleppt og gregoríska tímatalið tekið upp.
Þessi breyting náði hingað um 1760.
Þetta ruglaði bændur í ríminu. Allt í einu voru komnar tvær hátíðir og 13 dagar á milli,
haldið var upp á jól og síðan aftur þrettándann. Á sumum eyjum Hjaltlands halda menn enn
upp á gömlu jól, sem eru tólf dögum seinna. Þetta voru jólin þeirra og þeir treystu ekki ein-
hverri ríkisstjórn í London til að ákveða hvenær jólin ættu að vera. Þetta var einnig svona
hér og víðar, talað var um gömlu jól og nýju jól. Spurt var hvort stjórnvöld mættu ákveða
hvað væri heilagt og hvað ekki með því að breyta dagsetningum.“
Strax á þessum tíma var geðþóttaákvörðunum fjarlægs stjórnvalds tekið með varúð og
tortryggni, en þá var líka auðveldara að halda sínu striki óáreittur.
Það hefur fylgt jólahaldi hér á landi að sumir sjómenn hafa sótt sjóinn á þeim tíma, fjarri
fjölskyldu og vinum. Þannig er um Óskar Örn Guðmundsson, sem varð sjómaður strax á
unglingsaldri og hefur oft verið á hafi úti um jólin.
Í samtali við Skapta Hallgrímsson lýsir hann því að jólatúrinn hafi verið engum líkur,
honum hafi fylgt blendnar tilfinningar og stemningin verið önnur strax fyrir brottför: „Ætt-
ingjarnir pössuðu upp á að kveðja mann og óska gleðilegra jóla; komu jafnvel niður á
bryggju. Fólk sem kvaddi mann aldrei annars!“
Sjómennskan hefur löngum mótað þjóðarkarakterinn og Íslendingar mega ekki gleyma
þessum uppruna sínum, síst um jólin. Og það er skemmtilegt að heyra lýsingu Óskars á
stemningunni um borð úti á reginhafi, allir urðu einhvern veginn betri menn og þá var ekk-
ert þras: „Þetta var eini túrinn á árinu sem maður skammaði ekki kokkinn!“
Séríslenskir siðir úr öllum áttum
„Ferðalögin hafa sannað fyrir mér
enn og aftur að samskiptin við fólkið
eru dýrmætust alls, gömul vinátta og
ný.“
Hjálmar Jónsson dómkirkjuprestur sem les
grimmt upp úr endurminningum sínum þessa dag-
ana.
„Mannleg tilvist er aldrei
jafn berskjölduð og þegar
sprengikúlurnar þjóta um
loftin.“
Sindri Freysson rithöfundur sem
segir stríð kjörinn vettvang skáld-
sagna.
„Þetta var eins og að
vakna með andfæl-
um af vondum
draumi.“
Silvio Berlusconi, for-
sætisráðherra Ítalíu, sem
varð fyrir líkamsárás um
liðna helgi, þar sem nef og
tennur brotnuðu.
„Þetta er erfiðasta
verkefnið sem ég hef
tekist á við. Því þótt þetta
sé bara lítil bók er Guð svo óend-
anlega stór.“
Elísabet Jökulsdóttir sem ákvað með aðeins tíu
daga fyrirvara að gefa út bók fyrir jólin.
„Þegar maður semur svona sögu þá
er maður eiginlega blóðugur upp fyr-
ir axlir því maður er búinn að henda
út svo mikið af atgervismönnum og
konum þannig að ég frem ekki fleiri
ódæði að sinni.“
Jónas Knútsson sem skrásett hefur kvik-
myndasögu Bandaríkjanna.
„Þegar Ronnie og ég
fluttum inn hlógu vin-
ir mínir og sögðu að
ég væri eins og
prinsessa sem væri
læst inn í turni. Ég
væri föst þar með
illgjörnum púka-
kóngi.“
Hin tvítuga Ekaterina Iv-
anova sem sagt hefur
skilið við Ronnie Wood,
hinn 62 ára gamla gít-
arleikara Rolling Stones.
Ummæli vikunnar
hluta sjálfstæðismanna fyrir vinstri meirihluta.
Ekki nema gott um það að segja. Til þess er leikur
lýðræðisins gerður að kjósandinn geri þær
breytingar sem honum hentar. Hitt er annað mál
að þessi tilraun er að verða Álftnesingum dýr-
keypt. Bæjaryfirvöldin sem tóku við Álftanesi
árið 2006 segja að við sig sé ekki að sakast.
Bankahrunið sé hinn raunverulegi bölvaldur.
Auðvitað er þessi skýring ekki algjörlega út í blá-
inn. Bæjaryfirvöldin ákváðu að taka þátt í hinum
tryllta dansi. Þau tóku stór erlend lán til að sanna
fyrir íbúum sveitarfélagsins að þar færu nú
framsýnir framkvæmdamenn, sem væru jafn-
líklegir til afreka og þeir sem helst þóttu slá í
gegn í þann tíð. Þegar hin íslenska króna lagaði
sig að nýjum efnahagslegum veruleika fóru
skuldir Álftaness upp í stóru stökki.
En bæjaryfirvöldin geta þó ekki skýlt sér með
trúverðugum hætti á bak við bankakreppuna.
Hún fór nefnilega ekki fram í því sveitarfélagi
sérstaklega. Það sést best þegar horft er yfir
hreppamörkin til austurs. Þar er Garðabær.
Honum var einnig stjórnað á tímum þegar mikill
efnahagslegur afturkippur varð í landinu. En
þeir sem þar héldu á málum fóru öðruvísi að. Þar
hafa menn greitt niður skuldir meðan aðrir hafa
verið í hópi safnara. Þess vegna verður íbúum í
því sveitarfélagi ekki sendur óvelkominn reikn-
ingur inn um þeirra lúgur. Dæmin sanna því að
það skiptir máli hverjir stjórna í sveitarfélögum.
Það væri þó of ódýrt að slá því föstu að mál af
þessu tagi fylgi beint og blint stjórnmálalegum
línum. Auðvitað er fjöldi grandvarra og ábyrgra
sveitarstjórnarmanna til og koma þeir úr ólíkum
flokkum. Og hinir, sem rétt væri að treysta var-
lega, finnast einnig í öllum flokkum. Þessi dæmi
hins vegar sanna hitt, að það getur enn skipt
máli fyrir hag og heill íbúa í sveitarfélagi hverjir
halda þar um stjórnartauma. Því er bersýnilega
ekki enn óhætt að sleppa því að kjósa til sveit-
arstjórna á Íslandi.
Morgunblaðið/Ómar
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Stofnað 1913
Útgefandi: Óskar Magnússon
Ritstjórar: Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri: Karl Blöndal