SunnudagsMogginn - 20.12.2009, Síða 54

54 20. desember 2009
S
vavar er litameistari íslenskrar myndlistar...
Við eigum að leiða Svavar til hásætis. Ekki fyrir
hann, heldur okkur.“ Þannig var skrifað í
Reykjavíkurbréfi hér í blaðinu árið 1984, þegar
Svavar Guðnason listmálari varð 75 ára. Þessi skrif eru
rifjuð upp í glæsilegu verki Kristínar G. Guðnadóttur um
Svavar, sem kemur út á sama tíma og haldið er upp á að
öld er frá fæðingu hans.
Bókin er þykk og mikil, í stóru broti. Um 200 verka
Svavars eru birt, flest á heilsíðum og nokkur í opnum; lit-
greining og prentun er fyrsta flokks. Í kringum verkin
flæðir texti Kristínar. Hún nálgast feril Svavars í réttri
tímaröð. Fyrsti kaflinn fjallar um mótunarárin í Horna-
firði og fyrsta aldarfjórðunginn, þá er komið að fyrstu
fjórum árunum í Danmörku, þar sem listamaðurinn leit-
aði að tjáningarformi, þriðji kaflinn fjallar um stríðsárin
ytra og tímabil tímaritsins Helhesten. Þar varð til í merkri
deiglu sá hópur listamanna sem Svavar hefur æ síðar ver-
ið spyrtur við, og sýnir Kristín fram á að Svavar var þar í
forystuhlutverki. Hin fræga sýning Svavars í Lista-
mannaskálanum árið 1945 fær verðugt rými og umfjöllun
um formbyltinguna hér á landi, rétt eins og umfjöllun um
Cobra-hreyfinguna í kjölfarið. Svavar rann inn í hana
ásamt dönskum félögum sínum en var ekki sáttur við
framkvæmdir og sýningar; gerir Kristín þeirri sögu allri
afar góð skil.
Upp úr miðri öld var Svavar sestur að hér á landi og
ríkti eins og æðstipáfi óhlutbundinna listamanna. For-
vitnilegt er að lesa um móttökur verka hans hér heima og
úti, þróunina og hugmyndirnar að baki sköpuninni. Allt
þetta leysir Kristín á þann vandaða hátt sem hefur ein-
kennt skrif hennar um íslenska myndlistarmenn, og hef-
ur hún viðað að sér hinum fjölbreytilegustu og for-
vitnilegustu heimildum.
Í formála bókarinnar segir Kristín að af íslenskum
myndlistarmönnum 20. aldar sé „Svavar Guðnason tví-
mælalaust sá sem mesta athygli hefur vakið erlendis.“
Kristín sýnir fram á þessa upphefð Svavars ytra, en það er
eflaust ekki fyrr en með landvinningum Errós, eða eftir
að Ólafur Elíasson kom fram á sjónarsviðið, að nafn ann-
ars íslensks myndlistarmanns verður svo áberandi í al-
þjóðlegu samhengi.
Forvitnilegt er þó að velta fyrir sér hvað hefði getað
orðið úr ferli Svavars hefði hann ekki kosið að flytja heim
til Íslands um miðja síðustu öld. Athyglisvert er að lesa
skrif hans frá árinu 1969 um Helhesten, sem hann segir
„klárinn sinn“, sem „rann sitt skeið öllum öðrum fegur,
en þá viðurstyggilegu slönguókind, tímaritið Cobra,
skorti býsna mikið á að ná þeim færleik á sprettinum.“
Þegar kallað var eftir verkum Svavars á sýningar er-
lendis var fyrirvarinn ýmist of stuttur eða hann ekki
áhugasamur. Eftir mikil átök um sýningu árið 1949 gerð-
ist Svavar afhuga Cobra „og tók eftir þetta lítinn þátt í
starfi hópsins þó svo hann nyti viðurkenningar félaga
sinna sem órjúfanlegur og mikilvægur hluti af innsta
kjarna hans.“
Aftast í bókinni er vandað æviágrip listamannins með
fjölda ljósmynda sem tengjast lífi og ferli Svavars; af sýn-
ingum, fjölskyldulífi sem laxveiðum.
Kristín tekur skrifin svipuðum tökum og hún gerði í
stórvirkinu um Jóhannes S. Kjarval. Hún rekur sig eftir
lífshlaupinu og styðst við fjölda tilvitnana og rannsóknir á
ferli listamannanna. Í bókinni um Kjarval voru einnig
skrif annarra, sem kynntust listamanninum, og hljóm-
uðu því þar annarskonar tónar í bland, persónulegri en
hjá fræðimanninum. Ég sakna þess nokkuð að hafa ekki
með í bókinni skrif samferðamanna Svarars, eða viðtöl
birt í heild sinni, þótt skrif Kristínar séu afar vönduð og
upplýsandi að öllu leyti.
Þetta er fallegt og vandað verk. Litríkur og margbreyti-
legur myndheimur Svavars fær hér umbúnað við hæfi.
Það vekur þó nokkra undrun, þar sem mikið er lagt í
prentunina, að bókin sé ekki saumuð heldur fræst og
límd. Ætla mætti að líftími verksins kynni að lengjast og
verkið þoldi betur það hnjask sem jafn þungt bókverk
getur orðið fyrir ef hefðbundinn saumur héldi örkunum
saman.
Að öllu sögðu er þó ljóst að á aldarafmælinu hefur
Svavar, „litameistari íslenskrar myndlistar“, verið leidd-
ur til hásætis á verðugan hátt, fyrir okkur.
„Eigum
að leiða
Svavar til
hásætis“
Bækur
Svavar Guðnason
bbbbb
Fræðirit
eftir Kristínu G. Guðnadóttur.
Veröld 2009. 355 bls.
Einar Falur Ingólfsson
Litameistarinn Svavar Guðnason á vinnustofu sinni á níunda áratugnum.
Morgunblaðið/RAX
Kristín G. Guðnadóttir. Skrif henn-
ar eru afar vönduð og upplýsandi.
Helgin gæti orðið skemmtileg ef marka má „stundaskrána“ sem er
nokkuð þétt. Laugardagana hef ég tekið snemma í vetur og farið út
að hlaupa með nokkrum félögum. Á því verður engin breyting þessa
helgi en jólahlaðborðið frá því kvöldinu áður gæti sett strik í reikn-
inginn. Síðdegis verðum við eitthvað að jólast, fjölskyldan. Það er
sitthvað sem þarf að selflytja heim og koma frá sér áður en við fögn-
um fæðingu frelsarans. Um kvöldið verð ég svo ásamt hljóm-
sveitinni minni, Mönnum Ársins, að spila á
Hressó. Það er ólíklegt að reistir verði minn-
isvarðar vegna afreka minna í þágu mann-
kyns þennan sunnudagsmorgun. Síðar
þann dag þurfum við að undirbúa okkur
ég og Haraldur Vignir, spila- og sálu-
félagi minn, því Menn Ársins verða
með í Júróvisjón í ár. Erum einmitt
að ljúka upptökum þessa dagana á
laginu sem við munum tefla fram.
Svo þetta verða nokkurs konar
Júrójól í ár! Á sunnudagskvöldið
verður svo keppni um besta sófann í
stofunni fyrir framan imbakassann.
Ég hef í herramennsku minni tapað
þeirri keppni vísvitandi fyrir elsku-
legri eiginkonu minni lengi vel. Hún
veit ekki af því svo… uss!
Helgin mín Sváfnir Sigurðarson
markaðsráðgjafi og tónlistarmaður
Þetta verða nokkurs
konar Júrójól í ár
J
á, maður telur sig vita eitt og annað;
jafnvel töluvert um sumt. En ef við hugs-
um um ljónslappann á vorin og söng
músarrindlanna sjáum við að þekking
okkar er í molum“ (24) segir sögumaður í
Raddir frá Hólmanesi eftir Stefán Sigurkarls-
son. Stefán er fæddur 1930 og hefur sent frá sér
bæði ljóðabækur og smásögur auk einnar skáld-
sögu. Bókin inniheldur ellefu smásögur sem
gerast fyrir nokkrum áratugum í svonefndum
Hólmanesbæ við Jökulflóa. Sögurnar fjalla um
íbúa bæjarins og nærliggjandi sveita, ástir
þeirra og meinleg örlög. Apótekarinn á staðn-
um segir sögurnar, þær eru hefðbundnar í
byggingu og oftast með óvæntum endi. Sumar
þeirra eru upphaflega þjóðsögur eða slúð-
ursögur, hafðar eftir nafngreindum persónum,
eins og Málfríði Jónsdóttur frá Hlíð í Huldu-
hlíðarsveit, en aðrar lýsa atburðum sem apó-
tekarinn og kona hans lenda sjálf í. Sögumaður
er alvitur, ágengur og yfirlýsingaglaður en hef-
ur hlýjan húmor fyrir sjálfum sér og samlíðan
með öðru fólki.
Nokkrar sögur eru alveg ágætar, Venena
fjallar um breyskan prest sem dregur ferming-
arbarn á tálar (það er reyndar hæpið að hafa
það söguefni í flimtingum), Blað úr ferða-
dagbók er saga sem verður til út frá misskiln-
ingi og fordómum apótekarans, Brandur er
skondin saga um kött sem þjáist af geðklofa og
auðtrúa eigendur hans eru hafðir að féþúfu.
Björg er um týpískt kvenskass sem leikur sér að
grandalausum karlmönnum, lokkar þá til sín,
lýgur þá fulla og snýr svo út skrápnum. Bita-
stæðasta sagan í bókinni er Hrímað tungl sem
segir frá mannlegum harmleik fyrr á öldum,
höfð eftir áðurnefndri Málfríði. Ef hægt er að
tala um þema eða efnisþátt í sögunum ellefu
sem skýtur upp kolli víða, þá er það helst trú-
girni og grandaleysi sem óprúttnir nýta sér.
Í heild eru smásögur Stefáns glettnar og góð-
látlegar frásagnir af fólki. Það er ekki hægt að
tala um mikil stíltilþrif eða mergjað myndmál í
þeim en þær eru notalegar og reyna ekki að
vera neitt annað en þær eru.
Notalegar sögur
Bækur
Raddir frá Hólmanesi
bbnnn
Smásögur
eftir Stefán Sigurkarlsson.
Ormstunga, 158 bls.
STEINUNN INGA ÓTTARSDÓTTIR
Lesbók