Morgunblaðið - 29.12.2009, Blaðsíða 35

Menning 35FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 2009
Að kunna góða
mannasiði er auðvit-
að liður í því að líta vel út ...
40
»
GLERPÍRAMÍDI arkitektsins I.M.
Pei, sem reis við Louvre-safnið í
París um árið, vakti talsverð mót-
mæli en nú er fyrirhugað að byggja
annan og heldur
stærri í borginni.
Sá á að vera níu
sinnum hærri en
píramídi Pei, og
eins og tvær og
hálf Hallgríms-
kirkja; um 180
metra hár.
Ef leyfi fæst til
að byggja þenn-
an nýja píramída
svissnesku
stjörnuarkitekt-
anna Jacques Herzog og Pierre de
Meuron sem gengur undir nafninu
Projet Triangle, verður það í fyrsta
skipti í tuttugu ár sem leyfi fæst
fyrir byggingu í París sem er hærri
en 37 metrar.
Fyrirhugað er að reisa píramíd-
ann í hverfinu Porte de Versailles
en hann á að hýsa skrifstofur á 50
hæðum.
Segir Eiffel-turninn nægja
Samkvæmt dagblaðinu The In-
dependent lagði borgarstjórinn
Bertrand Delanoë fram umdeilda
tillögu síðasta sumar, þess efnis að
leyfa að nýju byggingu háhýsa í
París. Glerpíramídinn myndi, sam-
kvæmt tillögu sem kynnt var, vera
sá fyrsti af sex háhýsum sem
fengju byggingarleyfi og öll risu
upp fyrir 37 metrana sem hefur í
tvo áratugi verið hámarkshæð
bygginga.
Aðstoðarborgarstjórinn, Denis
Baupin, sem er fulltrúi Græningja
hefur gagnrýnt tillögurnar. „Við
eigum turn sem eykur aðdráttarafl
borgarinnar, Eiffel-turninn, og höf-
um ekkert við annan að gera,“ segir
hann. Ef leyfi fæst fyrir bygging-
unni verður nýi glerturninn þriðja
hæsta bygging borgarinnar, á eftir
Eiffel-turninum og Montparnasse-
háhýsunum.
Nýr píra-
mídi í París
Umdeild hönnun
Píramídinn Hönn-
un þeirra Herzog
og de Meuron.
ANDSTAÐA
mun vera að
aukast við fyr-
irhugaða bygg-
ingu við höfnina í
Osló sem á að
hýsa nýtt safn
helgað listmál-
aranum Edvard
Munch. The Art
Newspaper
greinir frá því að
Jörn Holme, nýr
yfirmaður stofnunar sem annast
menningararf norsku þjóðarinnar,
sé mótfallinn byggingunni og kunni
að koma í veg fyrir að hún verði reist.
„Nýja safnið myndi verða tvöfalt
hærra en aðrar byggingar á svæð-
inu. Það truflar sjónræna upplifun í
þessum hluta borgarinnar, þar sem
fornir og nýir hlutar hennar mæt-
ast,“ er haft eftir Holme.
Holme segist vona að málið verði
leyst í samræðu við yfirvöld í Osló en
ein leið kunni að vera sú að færa hið
nýja Munch-safn annað. Í mars sl.
fór spænska arkitektaskrifstofan
Herreros með sigur af hólmi í sam-
keppni um hönnun safnsins. Fyr-
irhugað hefur verið að það yrði opn-
að árið 2014, nærri nýja
óperuhúsinu. Forstöðumaður Þjóð-
aróperunnar er einnig mótfallinn
safnbyggingunni, segir hana of
„freka“ í umhverfinu.
Deilt um
Munch-safn
Ópið Safnið á að
hýsa mörg kunn-
ustu verk Munchs.
STRENGJASVEITIN Skark
leikur í Þjóðmenningarhúsinu í
kvöld kl. 20. Strengjasveitina
skipa ungir íslenskir tónlist-
armenn sem eru í framhalds-
námi víða um Evrópu, á Ís-
landi og í Bandaríkjunum. Á
efnisskránni verða verk eftir
barokktónskáldið Corelli sem
og splunkunýtt verk eftir Vikt-
or Orra Árnason liðsmann
Hjaltalín. Einnig verða flutt
verk eftir Jón Leifs, Edvard Elgar og Petris
Vasks. Skark er leidd af yngsta hljómsveit-
arstjóra landsins, hinum tvítuga Bjarna Frímanni
Bjarnasyni sem hefur leitt sveitina í tvö ár, en
hann leikur einnig á víólu með sveitinni.
Tónlist
Skark í Þjóðmenn-
ingarhúsinu í kvöld
Bjarni Frímann
Bjarnason
ARNALDUR Arnarson gít-
arleikari heldur tónleika í
Listasafni Íslands kl. 20 í
kvöld, til styrktar Mæðra-
styrksnefnd. Hann leikur verk
eftir Jón Ásgeirsson, Elsa Oli-
veri Sangiacomo, Mario Cast-
elnuovo-Tedesco, Bach, Mauro
Giuliani, Paulo Bellinati og
William Walton. Arnaldur lauk
gítarnámi frá Tónskóla Sig-
ursveins D. Kristinssonar, tók
lokapróf frá Royal Northern College of Music í
Manchester 1982 og var eitt ár við framhaldsnám
hjá José Tomás í Alicante á Spáni. Hann vann
fyrstu verðlaun í alþjóðlegu „Fernando Sor“ gít-
arkeppninni í Róm 1992.
Tónlist
Arnaldur Arnarson
í Listasafninu
Arnaldur
Arnarson
ÚT er komin bókin Limrur
fyrir landann, eftir Braga V.
Bergmann, kynningarfulltrúa,
kennara, fyrrverandi knatt-
spyrnudómara og ritstjóra.
Bragi er þekktur hagyrðingur
en valdar limrur úr safni hans
birtast nú í fyrsta sinn á bók.
Bókin er hafsjór sagna af Ís-
lendingum til sjávar og sveita í
leik og starfi og allar eru þær
meitlaðar í limruformið. Ort er
um bankahrun, framhjáhald, íslenskt mál, bjart-
sýni, kvennafar, stjórnmál, íþróttir, lauslæti,
drykkjuskap og margt fleira. Bókin fæst í helstu
bókabúðum en einnig er hægt að panta hana hjá
útgefanda á netfangið fremri@fremri.is.
Bókmenntir
Limrur fyrir land-
ann komnar á bók
Limrur fyrir
landann.
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
ÞAÐ er ekki laust við að fortíð-
arþráin sæki að manni við lestur
bókar Unu Margrétar Jónsdóttur,
Allir í leik, sem kom út nú fyrir jólin.
Bók Unu Margrétar er fræðileg út-
tekt á söngvaleikjum barna á Íslandi
með ítarefni um uppruna leikjanna
og tilbrigðin við þá og afar fróðleg-
um og skemmtilegum texta höfund-
arins. Skólalóð bernskunnar verður
ljóslifandi, Bimm bamm, Tína ber,
Fram, fram fylking, Mamma segir
komdu inn, og romsurnar; Úllen dúl-
len doff, Ugla sat á kvisti, og allir
hinir leikirnir sem sumir virðast
horfnir í dag – nýir leikir sem mín
kynslóð þekkti ekki og eldgamlir
leikir sem voru horfnir á árunum
uppúr 1960. Þetta er mikill fróð-
leikur sem tekið hefur Unu Margréti
áratug að safna saman, með aðstoð
heimildafólks alls staðar að af land-
inu.
Breytingar með tíðarandanum
Ég spyr Unu hvað leikirnir segi
um okkur, og hvernig þeir hafa mót-
ast og breyst í tímans rás. Það kem-
ur kannski ekki á óvart, að leikirnir,
eins og svo margt annað, end-
urspegla tíðaranda samfélagsins
hverju sinni.
„Á tveimur tímapunktum í sögu
söngvaleikjanna sé ég ákveðin skil.
Á fyrri hluta 20. aldar voru róm-
antískir dansar mjög vinsælir meðal
stúlkna; Meyjanna mesta yndi,
Mærin fer í dansinn og slíkir leikir.
Um 1960 verða þau skil, að þessir
dansar hverfa að mestu leyti, en
nýrri leikir verða vinsælir í staðinn,
eins og Tveir fílar lögðu af stað í leið-
angur og Höfuð, herðar, hné og tær.
Þeir leikir eru gjarnan hraðari og
fjörlegri, og ekki með rómantískum
texta. Þjóðfélagið var að breytast og
rómantíkin ekki lengur í tísku. Staða
konunnar var að breytast og hraðinn
í samfélaginu varð meiri.
Önnur skil verða milli 1980 og 90.
Gamlir leikir frá fyrri hluta ald-
arinnar, sem ekki voru rómantískir
en höfðu haldið vel velli fram yfir
1960, eins og Pílaranda og Bimb-
irimbirimmbann, fóru að láta undan
síga en klappleikir urðu hins vegar
gífurlega vinsælir og eru það enn í
dag.“
Klappleikir og rapp
Una Margrét segir skýringuna á
þessum breytingum hugsanlega
liggja í því að á þessum árum fór æ
fleira barnafólk í nám til útlanda,
ekki síst til Norðurlandann. „Okkar
klappleikir virðast líka vera mjög
mikið í takt við það sem tíðkast þar,
og ég hef átt auðveldara með að
rekja þá þangað en til enskumæl-
andi landa. Á þessum tíma var rapp-
ið líka að verða mjög vinsælt og
klappleikirnir bera keim af því.
Þetta eru þó bara kenningar.
En ef við lítum enn lengra aftur,
til byrjunar 20. aldar, þá sjáum við
mun á íslenskum söngvaleikjum og
sömu leikjum hér. Á Íslandi breytt-
ust þeir á þann hátt að þeir urðu
glaðlegri. Þetta er merkilegt í ljósi
þjóðlagahefðar okkar sem hefur þótt
heldur dapurleg. Bjarni Þorsteins-
son þjóðlagasafnari sagði í innangi
að þjóðlagasafni sínu að langflest ís-
lensk þjóðlög hefðu sorglegt yf-
irbragð og fá þeirra væru gleðileg. Í
þessu ljósi er það athyglisvert að
söngvaleikirnir skuli hafa orðið glað-
legri hér. Ég held að þetta endur-
spegli líka breytingar í þjóðfélaginu.
Íslendingar bjuggu áður við mjög
erfið kjör, en eftir því sem mér hefur
sýnst bárust margir þessara leikja-
söngva hingað undir lok 19. aldar og
í byrjun þeirrar 20. þegar margt var
að breytast á Íslandi. Þá hillti undir
sigur í sjálfstæðisbaráttunni og ung-
mennafélögin voru farin að láta að
sér kveða með bjartsýni að leið-
arljósi. Á skemmtunum þeirra var
oft farið í þessa leiki og menn væntu
mikils af nýrri öld.“
Nokkrir leikir alíslenskir
Tvo leiki hefur Una Margrét ekki
fundið í öðrum löndum, Bimm bamm
og Pílaranda. „Danmörk var líkleg-
asti kosturinn þegar ég fór að rann-
saka þetta, en Svend Nielsen sem
hefur rannsakað danska söngvaleiki
hefur ekki fundið þá þar. Ein ég sit
og sauma virðist líka vera íslenskur
og svo vitum við að Friðrik Bjarna-
son er höfundur Jólasveinar ganga
um gólf og Elín Laxdal, eitt fyrsta
kventónskáldið okkar samdi leikinn
Hvað kanntu að vinna, Baggalútur
minn. Eldri og sjaldgæfari leikir
eins og Hver vill kaupa kompás og
Að hverju leitar lóa, gætu líka verið
alíslenskir, því ég hef ekki fundið
heimildir um þá annars staðar.“
Ensk áhrif frá Norðurlöndum
Að sögn Unu Margrétar, hafa
söngvaleikir helst borist til landsins
frá Norðurlöndunum; ekki bara frá
Danmörku, heldur ekki síður, og
jafnvel stundum frekar frá Noregi
og Svíþjóð. Rómantísku söngdans-
arnir eiga sér til dæmis margir hlið-
stæður í Svíþjóð. Áhrif frá ensku-
mælandi löndum hafa auðvitað orðið
meira áberandi í seinni tíð. „En ým-
islegt bendir þó til þess að leikir sem
eiga rætur að rekja til Bandaríkj-
anna og Englands komi ekki beint
hingað, heldur í gegnum Norð-
urlöndin, vegna þess að þeir bera
meiri keim af þeim skandinavískum
gerðum leikjanna sem ég hef fundið
en þeim ensku og amerísku. Það er
merkilegt að þrátt fyrir geysimiklar
þjóðfélagsbreytingar með hernám-
inu, þá get ég ekki séð að þær séu
sýnilegar í leikjasöngvunum,“ segir
Una Margrét.
Það er Bókaútgáfan Æskan sem
gefur bókina út, en Una leggur nú
lokahönd á annað bindi.
Gleðin meiri hér á landi
Una Margrét Jónsdóttir er höfundur bókarinnar Allir í leik, sem hefur að geyma
fjölmarga söngvaleiki, dansa, romsur og fleiri leiki frá fyrri tíð til okkar daga
Morgunblaðið/Kristinn
Allir í leik Una Margrét Jónsdóttir höfundur bókarinnar hefur unnið að
rannsóknum á söngvaleikjum í áratug og hefur þegar lokið öðru bindi.
Það kannast margir við skollaleik,
þar sem bundið er fyrir augu þess
sem er’ann –
er skolli, og
honum snúið
í hringi áður
en hann má
láta til skarar
skríða og
finna hina.
Romsan sem
þulin er yfir
skolla er ærið
marg-
breytileg,
bæði eftir
tíma og landshlutum. Una Margrét
lýsir þeim í bók sinni og hér fara
nokkrar þeirra, og velji nú hver fyr-
ir sig í áramótaboðið.
Hollinn skollinn
datt oní pollinn.
Ekki skaltu finna mig
fyrr en á mánudagsmorgni.
Klukk, klukk skolli
skellur í hverju horni.
Aldrei skaltu mér ná
fyr en í kvöld um sólarlag
þegar þú drepur hestinn þinn
og þig sjálfan þar á.
Skolli skolli
skíttu’ í hverju horni.
Aldrei skaltu ná mér
fyrr en á miðjum morgni.
Og þó ekki það.
Skolli skolli
skýst í hverju horni,
aldrei skaltu ná mér
fyrr en á laugardagsmorgni.
Hollinn skollinn
sitt í hverju horni.
Ekki skaltu finna mig
fyrr en á laugardagsmorgni
í voða voða stórum drullupolli.
Hollinn skollinn
skíttu’ í andapollinn,
dettu’ í drullupollinn,
reyndu okkur að ná,
en passaðu þig að klessa ekki á.
Hollinn skollinn
skíttu bara í pollinn,
þú skalt ekki finna mig
fyrr en á laugardags-, sunnu-
dags-, mánudagsmorgni.
Hollinn skollinn
datt í drullupollinn,
hér er kaffibollinn,
nú máttu byrja, Una mín.
Það er ekkert einhlítt með skolla