Ísfirðingur - 15.12.1960, Blaðsíða 6

6
ÍSFIRÐINGUR
JÓH. GUNNAR ÓLAFSSON, BÆJARFÓGETI:
v
Ur annál Grunnavíkur-Jóns
Frá Níels Fuhrmann amtmanni og Appollonne
Schwartzkopf, heitmey hans.
V__________________________________________________)
Á
XJlrið 1718 kom nýr amtmaður til
íslands, Níels Fuhrmann að nafni,
norskrar ættar. Hann þótti vera
röggsamlegt yfirvald og færðist
opinber málarekstur í betra horf
um hans daga. En Islandsdvöl
hans varð ærið söguleg og vakti
atferli hans í kvennasökum mikið
umtal og furðu, enda gerðust á
heimili hans válegir atburðir, sem
leiddu til opinberrar rannsóknar
og afskipta konungs.
Nokkrum árum eftir að Fuhr-
mann var seztur að á Bessastöð-
um, kom til Islands dönsk kona,
Appollónía Schwartzkopf að nafni
og settist upp hjá honum. Hafði
hún hæstarétetardóm fyrir því, að
amtmaður skyldi kvænast henni,
en ella sjá fyrir henni um lífstíð.
Appolonne hafði ekki dvalizt
lengi á Bessastöðum, er hún tók
torkennilega sótt, og andaðist hún
skömmu síðar með harmkvælum.
Lék grunur á lað henni hefði verið
byrlað eitur í mat. Féll sá grunur
á mæðgur tvær, sem voru í þjón-
ustu amtmanns og miklum kær-
leikum við hann. Við rannsókn
málsins sannaðist þó ekkert á þær
mæðgur, en séra Þorleifur Arason,
sem skipaður hafði verið til rann-
sóknarstarfans, þótti hafa gengið
slælega fram í því máli, og mátti
það til sanns vegar færa. Þessar
mæðgur hétu Katrín og Karen
Holm. Arfleiddi Fuhrmann Karen
að öllum eignum sínum skömmu
áður en hann andaðist.
Appolonne virðist hafa verið af
göfugu standi og vel menntuð. Lét
hún eftir sig allmikið laf bókum á
dönsku þýzku, frönsku og latínu,
sem ætla má að hún hafi lesið sér
til dægrastyttingar í fásinninu og
einverunni á Bessastöðum, meðan
hún beið þess að amtmanni snérist
hugur og gengi til eiginorðs við
hana. Einnig átti hún hina dýru
biblíuútgáfu, sem kennd er við
Kristján IV. Danakonung.
Til er uppskrift á reytum henn-
ar, sem Cornelius Wulf fógeti og
sýslumaður í Gullbringusýslu
gerði eftir andlát hennar, og ber
hún með sér að Appollonne hefur
átt verðmætan og mikinn fatnað
og dýra skartmuni. Munir hennar
voru geymdir í fjórum forsigluð-
um kistum.
Stuttu eftir að Fuhrmann var
setztur hér að, kom mikill reki á
fjörur hans, er Guðmundur ríki í
Brokey gaf honum allan auð sinn.
Vakti það mikla furðu og hefur
mikið verið um það skeggrætt og
skrifað.
Jón Ólafsson frá Grunnavík var
samtíðarmaður Fuhrmanns, alinn
upp í Víðidalstungu hjá Páli lög-
manni Vídalín. Hann hafði því
nánar fregnir af öllum atburðum,
sem við báru í landinu, og er frá-
sögn hans, sem hér fer á eftir öll
hin merkilegasta, þó aðeins sé um
drög að annálum 18. aldar að
ræða. Þessi annáladrög Jóns hafa
ekki verið prentuð, en eru varð-
veitt í Árnasafni, eins og önnur
handritaeign Islendinga.
Þessi fáu orð verða að nægja til
skýringar á útdrætti þeim, sem hér
fer á eftir.
1720
Þann 18. janúar 1720 gjörði
Guðmundur Þorleifsson í Brokey
sinn testamentsgjörning á öllu
sínu gózi til amtmanns Niels Fuhr-
manns og eins gjörði kona hans,
Helga Eggertsdóttir, tilknúð af
manni sínum Guðmundi, að menn
segja. Þótti flestum eða öllum
þetta undarleg og ónáttúrleg ráð-
stöfun á því mikla gózi, sem eitt
hefur verið hið mesta á Islandi.
Guðmundur hafði átt dóttur eina,
er til vonar var að hann mundi
gefa Oddi lögmanni, en hún var
önduð, ég trúi í Stórubólunni 1707,
og hafði gefið Oddi Narfeyri (Páll
lögmaður skrifaði hana Geirröðar-
eyri) til frí ábýlis. Eftir það óving-
uðust þeir. Veitti Oddur honum
stundum heimferðir til Brokeyj-
ar, einkum einu sinni, með hrifsi
og ráni, og miklum ofsa og yfir-
gang. Fékk Guðmundur því heift
til hans, klagaði aftur Eyri, en tók
þann nýja amtmann Fuhrmann að
sér og gaf honum allt sitt góz.
Menn halda fyrir víst, að hann
hafi mest gjört það í þeim ásetn-
ingi, að hann skyldi hefna sín á
Oddi, því Guðmundur var búinn að
leggja fjandskap á hann. Víða
gjörði Oddur honum ýmsar glett-
ingar ,og svo var það um Dnanga-
þings tímann, að menn Odds eltu
skreiðarskip Guðmundar og
hræddu þá. Sonur Guðmundar var
og andaður fyrir löngu, svo hann
átti engan lífserfingja. En hans
nánasti erfingi var Hannes Schev-
ing sýslumaður, sonur Lárusar
Schevings á Möðruvöllum.
Guðmundur fékk sér til orsaka,
eða lét sem sér mislíkaði það við
hann, að hann hafði kvongað sig
með Jórunni, dóttur Steins bisk-
ups, er hann átti barn með áður.
Amtmaðurinn reisti síðan
nokkrum sinnum vestur að Brok-
ey, að sýsla um sitt góz.
Björn hét gamall þénari hjá
Guðmundi, er safnaði að dæmi
húsbónda síns. Var svo húskaleg-
ur, að gekk á tréskóm. Hann vildi
og gefa amtmanni allt sitt góz,
en það vildi amtmaður eigi þiggja.
Hans erfingi var Sigurður Hann-
esson, lögréttumaður, sem bjó í
Brekku í Vatnsdal, skammt yfir
frá Þingeyrum.
Margur furðaði sig á þessari
gjöf Guðmundar við framandi
mann.
Jón Sigurðsson á Bæ í Miðdöl-
um, er fyrr var sýslumaður í Döl-
um þau sex árin, ni fallor (ef mér
skjátlast ekki), er Oddur lögmað-
ur lét Pál lögmann missa Dala-
sýslu, kvað þannig:
Gvendur var grönnum kenndur,
gaf lítið, smánýtinn og skrítinn,
heiftrækinn hefnd að sækja,
hraðsinna, klókur maður við
skaða.
Undarlega auðs lundur,
með arfinn kunni að starfa til
þarfa,
missti önd, mund og kvendi,
mold byrgir, fáir syrgja þá
lyrgju.
Ég var þá með Páli lögmanni um
vorið 1721 eða 1722 vestur í Ljár-
skógum, er hann heyrði vísu þessa
og brosti hann mjög svo að henni,
einkum seinustu oi’ðunum. Margar
sögur eru um húskaskap og sér-
vizku Guðmundar. Hann kvað
þrjár vísur, sem standa í hans Epi-
grammatica a me collectis (Spak-
mælum, sem ég hef safnað) þá
hann heyrði um veturinn andlát
Guðmundar:
Þar komst ei í þriðja lið
Þorleifs lögmanns auður,
Gvendur skildist gózið við,
gekk frá leifðu dauður.
Amtmanni lét auðnan dæmd
óðulin, seim og gengi.
Hann megi þeim með heiðri og
halda og njóta lengi. [sæmd
Svo virti amtmaðurinn Guðmund,
að hann gekk daglega í hans sauð-
svörtu belghempu eða síðhempu.
Á næsta alþingi á eftir gaf hann
óbeðinn Hannesi Lárussyni Sche-
ving (sem er systurson Guðmund-
ar og sá hinn rétti erfingi) 160
ríkisdali sjálfkrafa, forte ad
infringendam innodiam (ef til vill
til þess að draga úr kala) og að
hann sá óréttsýni Guðmundar.
Þessi mikli, en þó ófarsæli auður
kom amtmanni síðan vel í
Schwartzkopfmálinu í hverju hann
var í Kaupmannahöfn um vetur-
inn 1727. Það er eftirtakanlegt,
hversu Guðmundur dó svo gott
sem úr hungri og matleiða með
þorsta, svo hann fékk varla það
hann kunni að kæla sér á, þó
honum væri sóttur seyður upp í
Drápuhlíðarfjall. Eins fór um