Skólablaðið - 01.03.1982, Page 69

das Ding an sich,- hina ytri veröld, eins
og hún er í sjálfu sér. Þegar menn því
reyna aö'finna lausn á því, sem er fyrir
utan sviö skynseminnar,- hinu sanna eðli
veraldarinnar, sálinni og guðdómnum, þá
komast þeir í endalausar mótsagnir. Þessar
mótsagnir, segir Kant, sýna getuleysi
mannsins til að ráða þessar gátur. Þær
sýna, að mannsandinn hefur farið út fyrir
takmörk sín. Das Ding an sich, sem Kant
telur, að liggi utan þessara takmarka,
kallar Hegel hið algera („absólúta"). Hegel
telur hið algera ekki aðeins þekkjanlegt,
- heldur verði ekki komizt hjá að þekkja
það, þar sem eiginleikar hugans séu eigin-
leikar alheimsins og því ekki nein ástæða
til að tala um hið ytra og hið innra sem
óskylda heima....Hið algera, segir Hegel,
er ekki yfirskilvitlegt. Það er ekki „nótt,
þar sem allar kýr eru svartar". Hið algera
er ekki ládeyða. Það er líf og hreyfing.
- Og það er ekki nótt dauðans. Það er andi,
vitsmunir, sem stjórna tilverunni, gefa
öllu tilgang og leiða allt til fullkomnunar
Náttúran er ekki blind. Það er vit í
byggingu og gangi stjarnkerfanna. Það er
vit í gerð og starfsemi líffæranna. Þáð
er vit £ byggingu og samræmi náttúruríkjanna
Vitsmunir stjórna öllum hlutum,- og einmitt
þessir vitsmunir eru hið algera („absólúta"
Þeir eru jafnt í hinum ytra og hinum innra
heimi. Eiginleikar hugans, sem Kant segir,
að skapi veröldina í sinni mynd, eru hjá
Hegel um leið eiginleikar alverunnar, og
einmitt þess vegna getum við þekkt das
Ding an sich ( hið algera ) eftir leiðum
rökfræðinnar. Þessar leiðir Hegels til
hinna hæstu sanninda, hins „absólúta", eru
þrjár. Förin er hafin á ólíkum stöðum,
en þær leiða allar að sama marki. Fyrsta
leiðin liggur frá hinu myrkasta, einfald-
asta og víðtækasta hugtaki rökfræðinnar
„verunni", til hins fullkomna, algera anda,
heimsandans. Önnur leiðin liggur frá heimi
fyrirbrigðanna og hinu frumstæða, eigin-
gjarna og hvatvísa „ég" mannsins. Það
vigist £ eldi baráttunnar, unz það ber
kennsl á sig sem birtingu hins algera.
Þriðja leiðin liggur frá upphafi sögunnar
til hins unga Prússaveldis. Öll þessi saga
er barátta andstæðra afla, og þessi barátta
er fæðingarhrið hins algera, sem Xeitast
við að birtast £ veröldinni, þjóðfélaginu
op mannlifinu. (Enda þótt lagt sé af stað
frá ólikum stöðum,. má með nokkru sanni
segja, að ein för hefjist, þar sem annarri
iýkur.- Innsk.L.G.)... Kn með hvaða aðferð
ætlar iiegel að rekja sig áfram eftir þessum
leiðum til veruleikans, hins algera veru-
leika?... I þessari þróun eru alltaf þrjú
stig. Hið fyrsta (þesis) er einfalt,
almennt hugtak. Þetta hugtak á sér andstæðu
(antiþesis). I baráttu bessara andstæðna
myndast þriðja hugtakið (synþesis), sem
sameinar andstæðurnar og lyftir heim um
leið upp £ hærra veldi (sjá mynd l.-L.G.)
En þessi niðurstaða verður aftur nýtt upp-
haf, sem á sér nýja andstæðu, og þannig
heldur þróunin áfram. Þetta er hið „d£al-
ekt£ska" göngulag Hegels á vegunum þremur
til hins „absólúta". Þessi aðferð var ekki
ný. Sókrates (sbr. hlutverk hans £ sam-
ræðum Platóns.-L.G.), Kant, Fichte og
Schelling höfðu allir notað áður. En Hegel
notar hana við alla s£na heimspeki." 15
Á þennan hátt gengur Hegel áleiðis til
hins algera og tökum við upp þráðinn þá er
andstæðurnar hafa sameinast £ l£finu.
„Hámark lifsins á jörðinni aftur á móti er
sköpun mannsins, birting mannsandans. Og
þróunin heldur áfram. Þótt lifið sé há-
mark náttúrunnar og mannsandinn hámark
lifsins, er sagan ekki á enda. Mannsandinn
verður aftur hornsteinn (thesis) nýrrar
þróunar. Hún byrjar á „ég" mannsins, sem
fær hann til að hugsa aðeins um sjálfan
sig. Á þv£ stigi er maðurinn ófær um að
lifa £ samræmi við umhverfi sitt sem
félagsvera. Hann lætur stjórnast að mestu
af hvötum s£num og einkennist af ágirnd og
eigingirni. Andstæða „égsins" er sam-
féiagið. Hegel álitur, að einstaklingurinn
og samfélagið sé eitt, séð frá sjónarhóli
hins „absólúta". En einstaklingurinn gerir
sér það ekki ljóst, fyrr en hann hefur
öðlast sjálfsþekkingu. „Éginu" virðist
samfélagið sér fjandsamlegt, þar sem það
takmarkar frelsi þess til að fullnægja
ýmsum hvötum sinum og tilhneigingum. Þessi
barátta einstaklingsins við samfélagið
leiðir eins og öll barátta til nýs hámarks
(synþesis), sem sameinar einstakling og
samfélag. Þegar einstaklingurinn hefur
lært að lifa £ samræmi við samfélag sitt,
öðlast hann fullt frelsi, og það leiðir
hann til hins algera: Heimsvitundin er há-
mark barattu „egsins" við þjóðfélagið".
Hér er komið að ákaflega mikilvægu og um-
deildu £ söguheimsspeki Hegels. Hefur
maðurinn £ raun frelsi og getu til að
breyta framvindunni? J.Witt-Hansen telur
eins og fyrr segir Hegel kenna að maðurinn
geti með frumkvæði s£nu vissulega haft
áhrif á söguna. Enn fremur kenni hann að
við getum þá og þv£ aðeins orðið frjáls
breytum við £ samræmi við lögmál hennar.
69