Skólablaðið - 01.03.1982, Side 73

33
hlýtur einnig að standa kyrr, þar er
hreyfing hennar -0. Þótt óendanlega mörg
núll væru lögð saman (hinar ýmsu stöður
örvarinnar frá boganum til marksins),
yrði útkoman samt núll.- Þannig, segir
Zenón, sýnir skilningurinn okkur, að
örin getur ekki hreyfst, að hreyfingin
sé skynvilla. - Auóvitað á nútímastærð-
fræði auðvelt með að leiðrétta þetta
og önnur dæmi Zenós um, að rökfræði
3 0
lega standi hlutirnir kyrrir. „Mis-
tök Zenóns eru að gera ráð fyrir, að
við getum skilið tímann með því að
líta á hann sem summu af óendanlega
mörgum tímapunktum, og á líkan hátt að
gera ráð fyrir, að við getum skilið
breytingu og hreyfingu hlutar með því
að leggja saman óendanlegan fjölda
punkta, þar sem hver og einn'þeirra
táknar stöðu hlutarins á ákveðnum tíma-
punkti. Þetta er í raun ókleift. Ekki er
mögulegt að lýsa breytingu eða hreyfingu
sem summu kyrrstæðra eininga. Byrja
verður með staðreyndina breytingu,
byrja verður með hugmyndina með hreyfingu
á ákveðnu tímaskeiði og aðeins þá er
kleift að skilgreina (identify) ákveðinn
tímapunkt innan þessa tímaskeiðs og rann-
• 3
saka ástand hlutarins á þeim tímapunktiV'
Hegel og Engels fagna mjög þessari þver-
sögn og telja hana renna stoðum undir, að
veruleikinn sé samsettur úr andstæðum.
(Þó verður að taka með í reikninginn, að
Hegel er hughyggjumaður og því eru að
hans dómi einungis andstæður í heimi skyn-
reynslunnar. „Hegel neitaði staðreyndum
skynjunar. Það væri þó alrangt að álíta,
að Hegel neitaði stðreyndum skynjunar og
reynslu. Sá heimur er honum verulegur og
sannur, þar sem hið ytra er hið innra og
veröldin er guð. En í heimi reynslunnar
skynjum við ekki hin algildu sannindi,
heldur aðeins hin „stríðandi sannindi",
sem Platón kallar hálfsannindi. Hin stríð-
andi sannindi eru sannindi mótsagnanna
(þesis gegn antiþesis). Það sýnir, að þau
eru ekki fullkomin, en það sýnir um leið,
að þau þróast í áttina til hins algera
sannleika, vegna þess að hin stríðandi
sannindi skapa eftir lögmáli framvindunnar
hærri og hærri niðurstöður (synþesis),
uns þau enda í hinu æðsta veldi , sem er
Logos. (Heimsandinn. - L.G.). Þar er ekki
lengur um neinar mótsagnir eða árekstra að
ræða.") „Almennt séð hefur íhugun
okkar á eðli andstæðna leitt í ljós,
að ek.ki er, ef svo má að orði komast,
galli, ófullkomleiki eða lýti (Mem’sh,
imperfection, defect) einhvers, þó
að benda megi á þversögn í því"
(Hegel). Þó að Gunnar Dal og R.Norman
hyggi þverstæðu ráðna, er rétt að geta
klausu, sem er að finna í skýringum
Þorsteins Gylfasonar við Samræður um
trúarbrögðin e. David Hume. Einnig
er látin fylgja með skemmtileg athuga-
semd hans um Díogenes hundingja. „Fræg-
astur er hann fyrir þverstæður sínar
um txma, rúm og hreyfingu... Þessar
þverstæður hafa verið mönnum ráðgáta
í meira en 2000 ár og eru jafnvel enn..
. .Díógenes hundingi frá Sínópe ( 4007-32 5 ? );.
- sá, sem bjó í tunnu og gekk um Aþenu
með logandi ljós um bjartan dag til að
leita að manni, - á að hafa svarað
rökræðum lærisveina Zenóns gegn hreyf-
ingunni með því að spígspora þegjandi
. 34
fram og aftur fyrir framan þa."
Niðurstaða baráttu andstæðna er, eins
og áður hefir verið gerð grein fyrir
( 1. mynd •) , sýnþesis, sem einnig verður
mótsögn í sjálfu sér. En er synþesis ein-
hver nýr og framandi hlutur eða heldur
einhverju af forveru sinni eftir? „Það
neikvæða, sem fram kemur sem afleiðing
díalektíkur, er á sama tíma jákvætt, þvi
að það er afleiðing: Það hefur sogið inn
í sig eiginleika þess, sem það er afleið*-
. 3 5
ing af, og gert að sinum eigin."
Hegel notar orðið aufheben, þá er hann
fjallar um synþesis. „Að afnema (aufheben)
hefur tvenns konar merkingu: Annars vegar
að varðveita, að halda við, og hins vegar
enda eitthvað... Þannig að það, sem af-
3 6
numið er, e.r á sama tíma varðveitt".
Sem dæmi um þá blöndu, sem synþesis er,
má nefna sósíalismann, þ.e. hið lægra stig
kommúnísk þjóðfélags. „Hér er um
að ræða kommúnískt þjóðfélag, sem auðvalds-
þjóðfélagið getur af sér, en ekki þjóðfélag,
sem í öllum efnum, efnahagslegum, siðferðis-
legum og andlegum, hefur ættareinkenni
gamla þjóðfélagsins, sem hefur alið það í
skauti sínu."
Stutta og laggóða skilgreiningu á efnis-
hyggju er að finna í skrifum Engels um
Feuerbach. „Hann getur ekki varist þeim
skilningi, að hinn efnislegi, skynjanlegi
heimur sé hið raunverulega, og hversu yfir-
skilvitlegar sem vitundin og hugsunin virð-
ast vera, séu þær eigi að síður afurðir
efnislegs og líkamlegs líffæris, heilans.
ÍJfniö er ekki afurð andans, heldur er and-
inn sjálfur hin æðsta afurð efnisins." Og
auðvitað þarf marxisminn engan guð til að
skýra tilurð heimsins, þar eð hreyfingar-
mátturinn, díalektíkin, býr í efninu sjálfu.
Hugsun orsakast af efnislegum ferlum n?
73