SunnudagsMogginn - 09.01.2011, Blaðsíða 9

9. janúar 2011 9
Líklegast eigum við þaðmörg sameiginlegt aðþað er ekki létt verk aðkoma sér af stað á
morgnana. Það er dimmt úti,
frost og hvasst. Þessi árstími er
mörgum þungbær, en talið er að
um 6% Íslendinga eigi við eða
finni fyrir skammdeg-
isþunglyndi eða vetraróyndi.
Meðal einkenna vetraróyndis
eru: Þunglyndi, depurð, at-
hafnaleysi, kvíði, þreyta, aukin
svefnþörf, erfiðleikar við að
komast á fætur. Eins og gefur að
skilja þá er það lítið framboð af
dagsbirtu sem orsakar vetr-
aróyndi. Samkvæmt kenning-
unni ætti vetraróyndi að aukast
eftir því sem fjær dregur mið-
baug. Svo er þó ekki, því vetr-
aróyndi er ekki eins algengt á
meðal Íslendinga og annarra
þjóða sem búa á svipaðri
breiddargráðu. Ekki veit ég
hvernig á þessu stendur, Íslend-
ingar hafa þó kúldrast í myrkri
lengur en aðrar þjóðir Evrópu. Í
hart nær þúsund ár hafði þjóðin
nánast ekkert ljósmeti annað en
grútarlampa sem rétt tírði á. Það
hafa því líklegast orðið ein-
hverjar efnabreytingar í þjóð-
inni sem gera það að verkum að
hún þolir betur skammdegið en
aðrar þjóðir sem búa á sömu
breiddargráðu. Ástæðan fyrir
því að myrkur og vetraróyndi er
gert að umræðuefni á þessum
vettvangi er að í liðinni viku var
efnt til málþings á vegum Líf-
eðlisfræðistofnunar Háskóla Ís-
lands um rannsóknir í lífeðl-
isfræði. Málþingið var haldið til
heiðurs Jóhanni Axelssyni pró-
fessor emeritus. Jóhann er með
merkustu vísindamönnum
þjóðarinnar, hann lauk tveimur
doktorsprófum og hafa rann-
sóknir hans vakið heimsathygli,
til dæmis rannsóknir hans á of-
kælingu. Jóhann er eins og
margir aðrir andans menn fag-
urkeri, unnandi málara-
listarinnar og sígildrar tónlistar.
Þess vegna er nánast allt það
sem frá Jóhanni kemur áhuga-
vert og fræðandi, jafnvel fyrir
okkur leikmenn. Meðal athygl-
isverðra rannsókna Jóhanns og
samstarfsmanna hans voru
rannsóknir á vetraróyndi í Kan-
ada. Rannsóknir á Íslendingum
og Kanadabúum af alíslenskum
ættum sýndu fram á mun lægri
tíðni skammdegisþunglyndis
hjá Íslendingum og Vestur-
Íslendingum en hjá fólki af öðru
þjóðerni sem býr á mun lægri
breiddargráðum. Niðurstöður
þessara rannsókna sýndu, svart
á hvítu, að líkur á að greinast
með vetrarþunglyndi, þung-
bærara form vetraróyndis, voru
þrefalt meiri meðal íbúa í
Winnipeg sem höfðu ekki ís-
lenskt blóð í æðum. Mörgum
útlendingum sem búa hér á Ís-
landi finnst skammdegið erfitt.
Eiginkona erlends sendiherra
var svo hart leikin af skamm-
degisþunglyndi að hún treysti
sér ekki að dvelja hér í Reykja-
vík yfir svartasta skammdegið.
Það fór svo að lokum að sendi-
herrann bað um flutning til þess
að bjarga hjónabandinu. Nú er
hægt að koma í veg fyrir eða
draga úr vetraróyndi með svo
kallaðri birtumeðferð. Þeim sem
eiga við vetraróyndi að stríða er
ráðlagt að sitja fyrir framan sér-
stakt ljós eða flúrljósbox á degi
hverjum í skammdeginu. Fyrir
flest okkar sem búum hér í
Reykjavík er skammdegið lítið
vandamál, allstaðar eru öflugar
raflýsingar. Ferðaþjónustan
kvartar meira að segja nú orðið
yfir „ljósmengun“ víða nálægt
byggð. Ekki lengur hægt að sjá
stjörnur himinsins og norður-
ljósin nægjanlega vel. Það er
nefnilega stórkostleg upplifun
að vera úti í náttúrunni fjarri
byggð í skammdeginu og virða
fyrir sér stjörnubjartan him-
ininn og leik norðurljósanna á
himinhvolfinu. Birta stjarna og
norðurljósa lýsir upp snævi
þakta jörðina með ólýsanlegum
litum sem stöðugt breytast. Þá
hefur það frábær áhrif á streitu
að sitja við kertaljós í hlýju húsi
úti í sveit og njóta friðarins,
hlýða á vindinn og í stað þess að
horfa á sjónvarpið, að njóta feg-
urðar himinsins. Það kæmi mér
ekki á óvart að erlendir ferða-
menn mundu í framtíðinni
þyrpast til Íslands til þess að
njóta myrkurs og vetrar. Það
koma að vísu nú þegar ferða-
menn til landsins til þess arna,
aðallega þá Japanir, til þess að
skoða norðurljósin. Íslendingar
eru merkilegur þjóðflokkur sem
hokrað hefur hér norður í
Dumbshafi í þúsund ár, hluta
ársins í myrkri og kulda.
Getur verið að einhverjar
erfðabreytingar hafi orðið í
þjóðinni á þessum tíma eins og
sannast hefur hvað varðar
vetraróyndið? Eftir hrunið
mætti ætla að svo sé, því hegðun
Íslendinga við stjórnun efna-
hagsmála, stjórnvalda og ein-
staklinga, er allt öðruvísi en hjá
öðrum þjóðum. Væri ekki rétt
að fá dr. Jóhann Axelsson til að
rannsaka þetta?
Myrkur
Sigmar B. Hauksson
Kertaljós og
skammdegis-
þunglyndi
Norður-Kóreumenn riðu ekki feitum hesti frá
heimsmeistaramótinu í knattspyrnu síðastliðið
sumar og ætla sér ugglaust stærri hluti á Asíu-
mótinu sem hófst í Katar á föstudag. Þeir leika í riðli
með Íran, Írak og Sameinuðu arabísku furstadæm-
unum.
Hvernig Norður-Kóreumenn hyggjast beita
þessari leikaðferð sem þeir æfðu stíft á Al Gharrafa-
leikvanginum í Doha á föstudag skal ósagt látið en
gera má því skóna að hún eigi eftir að koma and-
stæðingum liðsins í opna skjöldu. Alla vega þeim
sem ekki lesa Sunnudagsmoggann að staðaldri.
Handagangur í öskjunni
Reuters