SunnudagsMogginn - 09.01.2011, Qupperneq 26

26 9. janúar 2011
Tilgangur Vistbyggðarráðs er aðvera lifandi vettvangur á sviðisjálfbærrar þróunar við skipu-lag, hönnun, byggingu, rekst-
ur og viðhald mannvirkja á Íslandi.
Lífsferill byggingar, allt frá því að hún
er bara hugmynd og þar til hún er rif-
in, er skoðaður með sjálfbærni í huga
og reynt að finna svokallaðar „grænar
lausnir“ í hverjum fasa,“ segir Sverrir
Bollason, hjá VSÓ ráðgjöf og stjórn-
armaður í Vistbyggðarráði.
Fyrirmyndin að ráðinu er fengin frá
útlöndum en sambærileg batterí hafa
verið stofnuð víða um lönd. „Mark-
miðið er að ná fram úrbótum í átt að
sjálfbærri þróun með það sem endatak-
mark að mannvirkjagerð lúti lögmálum
sjálfbærrar þróunar.“
Fyrsta skrefið í átt að því markmiði
er að skilgreina ákveðin viðmið um það
hvað teljist vistvæn bygging. „Fólk
hefur mjög mismunandi skilning á
því,“ segir Sverrir. „Síðan þarf að
koma þessum viðmiðum áleiðis á ein-
hvern kerfisbundinn hátt.“
Ein leið til þess er að styðjast við
matskerfi, en nokkur slík hafa þegar
verið þróuð erlendis. Eitt þeirra hefur
skotið nokkrum rótum hér, svokallað
BREEAM kerfi sem upprunalega er frá
Bretlandi. „Þegar bygging er í hönnun
er allt sem henni viðkemur skráð nið-
ur; hvernig hún á að líta út, hvernig
efni eru notuð og ýmislegt fleira, sam-
kvæmt ákveðnum stöðlum. Út úr þeirri
samantekt kemur einkunn sem gefur
til kynna að byggingin sé allt frá því að
vera ótæk sem vistarverur og yfir í að
vera framúrskarandi dæmi um hvernig
megi nota arkitektúr og verkfræði til
að búa til sjálfbært mannvirki.“ Þannig
er visthæfi byggingarinnar metið út frá
mælanlegum viðmiðum í stað huglægs
mats.
Sparnaðarklósett eða
eiturefnalaus málning
Sverrir bætir því við að stofnunin eða
fyrirtækið í Bretlandi sem þróaði
BREEAM kerfið sé stöðugt með rann-
sóknir í gangi til að endurbæta það og
til að forgangsraða þáttum er varða
mismunandi gerðir bygginga. „Þetta
geta verið þættir eins og hvort mik-
ilvægara sé að hafa klósett sem sturtar
með hálfu vatnsmagni eða að nota
málningu sem losar ekki út eiturefni.“
Hann segir raunsæi mikilvægan þátt í
byggingu vistvænna húsa samkvæmt
slíku kerfi. „Á tímabili var vinsælt að
hafa vélloftræstingu í húsum en sá
böggull fylgdi skammrifi að þá mátti
helst ekki opna glugga því það kom
ójafnvægi á það sem vélin gerði. Stað-
reyndin er hins vegar sú að fólk vill
geta opnað glugga og loftað út og sá
möguleiki hefur bein áhrif á vellíðan
þess í húsinu. Í dag átta menn sig betur
á þessu.“
Þótt matskerfi hafi reynst vel þar
sem þau eru upprunnin segir Sverrir
mikilvægt að heimfæra þau upp á ís-
lenskar aðstæður. „Í einu kerfi er t.d.
gerðar kröfur um varnaraðgerðir gegn
því sem kallað er „Heat Island Effect“.
Þetta er fyrirbæri sem kemur fyrir í
sólríkum borgum og sé of mikið af
svörtum þökum í borginni getur hita-
stigið innan hennar hækkað um tvær,
þrjár gráður því byggingarnar sjúga í
sig hita. Þetta á augsjáanlega ekki við á
Íslandi.“ Mikill vatnssparnaður er ann-
að atriði, en vegna góðs vatnsbúskapar
hér hefur það ekki verið talið eins
mikilvægt atriði og víða annars staðar.
„Í sumar var hins vegar vatnsskortur á
ákveðnum svæðum hérlendis, s.s. á
Suðurlandsundirlendinu þannig að
kannski þurfum við að hafa það meira í
huga, a.m.k. staðbundið. Aðalatriðið er
að við höfum þessi viðmið og þurfum
að skilja þau í samhengi við Ísland.“
Þar breytir töluverðu sú gnótt sem
Íslendingar hafa af endurnýjanlegri
orku og varma, en orkumálin eru gríð-
arstór hluti af vistvænum pælingum í
tengslum við mannvirkjagerð erlendis.
„Ég myndi segja að í raun sé skipulag
byggðar langstærsta umhverfismálið
hér á landi, því það getur annað hvort
ýtt undir auknar samgöngur eða dregið
úr þörfinni fyrir þær.“
Sverrir bætir því við að í raun bæti
matskerfi á borð við BREEAM við það
gæðaeftirlit sem haft er með fram-
kvæmdunum – líkur aukist á því að
útkoman verði eins og til var ætlast.
„Gæðamál hafa verið ofarlega á baugi
síðustu árin í byggingariðnaðinum því
hraðinn var svo mikill. Það hefur aftur
leitt til leiðinda-heilbrigðisvandamála
sem áttu löngu að vera úr sögunni og
varða raka, sagga og lek þök. Raki í
húsum er í raun stærsta umhverf-
isvandamálið í dag.“
Frá sama stað og peningarnir
Hann segir töluverðan áhuga meðal
fagfólks hér á landi um umhverfisvið-
mið sem nota mætti í hönnunar- og
byggingarferli. „Það gengur mjög vel
að fá fólk til liðs við okkur og BREEAM
kerfið hefur þegar verið prófað á
nokkrum byggingum hérlendis. Stóra
stökkið er þó eftir því neytendur virð-
ast vera að bíða eftir frumkvæði fyr-
irtækja í þessum efnum og fyrirtækin
eru dálítið að bíða eftir neytendunum.
Stundum er búin til einhver umhverf-
isstefna sem eru bara einhver um-
hverfisorð á blaði en til að stefna sé
marktæk þarf hún að vera útfærð í
framkvæmdaliði, hafa mælanleg mark-
mið og tilgreina leiðir að þeim. Þó að
fyrirtæki sem kaupa stórar byggingar
séu með umhverfisstefnu hefur ekki
verið sjálfgefið að það hafi verið yf-
Hús í sátt við
umhverfið
Mikil vakning hefur orðið innan byggingariðn-
aðarins um mikilvægi vistvænna bygginga og
skipulags. Um 30 íslensk einkafélög og stofnanir
á sviði mannvirkjagerðar eiga nú aðild að Vist-
byggðarráði, sem hefur að markmiði að ýta und-
ir sjálfbærni á þessu sviði, enda gefst nú í fyrsta
sinn í langan tíma „andrými til að hugsa hlutina
upp á nýtt“.
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir ben@mbl.is
Ekki er allt sem sýnist þegar kemur að
vistvænu vali á efnum í byggingar. „Sum
efni geta verið góð ef þau eru notuð á
staðnum en ef búið er að flytja þau yfir
hálfan hnöttinn hætta þau kannski að
vera vistvæn,“ segir Björn og Egill tekur
annað dæmi. „Í BREEAM kerfinu er
steinsteypa ekki talin sérlega vistvænt
efni, sem kemur til af því að sementið
sjálft er ekki talið mjög vistvænt í fram-
leiðslu. Hins vegar er það bara lítill hluti
af því sem þarf í steypuna, þar sem
meginefnin, sandur og vatn, eru fengin
hér innanlands, og vegur það sennilega
upp á móti því að flytja eitthvert annað
byggingarefni um langan veg til Ís-
lands.“ Sverrir tekur undir þetta og segir
það geta verið ágæta heilaleikfimi að
ögra viðteknum hugmyndum um þetta.
„Menn geta t.d. velt því fyrir sér hvort
borgi sig frekar umhverfislega séð að
einangra lítið sem ekkert og kynda bara
þeim mun meira. Hér er gnægð af heitu
vatni á staðnum en einangrunin er inn-
flutt.“
Og Sverrir tekur þessa hugsun enn
lengra. „Það eru sterk rök fyrir því að
vistvænast sé að byggja úr efnum sem
eru á staðnum og þannig væri torfbær
sennilegasta sjálfbærasta form húsbygg-
inga á Íslandi. En auðvitað erum við ekki
að tala um það með þessu.“
Að einangra eða kynda?
Arkís
Glænýtt hús Náttúrufræðistofnunar Íslands í Urriðaholti sem Arkís hannaði er vottað sam-
kvæmt BREEAM kerfinu, en í því er gerð úttekt á sjálfbærni byggingarinnar.