SunnudagsMogginn - 09.01.2011, Side 42

42 9. janúar 2011
Við notum áramót til að láta afósiðum og taka góða siði upp.Við ætlum að hætta að étasnakk og byrja í líkamsrækt,
við ætlum að njóta betur þess sem við
höfum í stað þess að þusa yfir því sem við
ekki höfum, hætta að reykja og byrja að
skokka. Sum setjum við okkur jafnvel
enn háleitari markmið eins og að láta gott
af okkur leiða og vera betri við aðra en við
höfum verið. Allt felur þetta í sér að við
ætlum að bæta okkur, vanda okkur meira
á nýju ári en því sem er nýliðið.
Vonandi höfum við mörg strengt þess
heit að vanda tungutak okkar á nýju ári.
Ekki endilega af því að við tölum ekki
gott, rétt, viðeigandi, fjölbreytt og fallegt
mál, heldur af því að við höfum tekið eftir
því að tungutak manna hefur áhrif, og að
menn ganga alltaf lengra og lengra í að
níða andstæðinga sína. Ekki dugir minna
en hæsta stig lýsingarorða til að lýsa and-
úð sinni á mönnum og málefnum og upp-
hrópanir og gífuryrði hafa verið (verða
vonandi úr sögunni á nýju ári) nær dag-
legt brauð.
Tungumálið er ein tegund valdatækis,
það er hægt að stjórna glettilega miklu
með tungumálinu og orð eru notuð til að
vekja ótta og öryggisleysi úr öllum
tengslum við raunveruleikann. Skyldi
það til dæmis vera raunhæft að Íslend-
ingar verði algjörlega einangruð þjóð frá
heiminum gangi þeir ekki í Evrópusam-
bandið, nú eða að Evrópusambandið sé
fullt af kúgurum sem heillist mjög af
landráðamönnum sem vilji selja þjóðina í
þrældóm? Þetta er þó það tungutak sem
fylgjendur og andstæðingar Evrópusam-
bandsins hafa notað. Ekki í þeim tilgangi
að skiptast á skoðunum heldur til að
stjórna tilfinningum og skoðunum ann-
arra, nota tungumálið sem stjórn-
unartæki og vekja ótta, hver vill verða
hnepptur í þrældóm eða einangraður frá
umheiminum? Sennilega enginn. Hvað
ætli þeim sem hafa verið hnepptir í þræl-
dóm þyki um þessar líkingar? Nú eða
þeim sem í Evrópusambandinu eru?
Fasisti og talíbani eru orð sem vekja
neikvæðar tilfinningar hjá okkur flestum.
Þegar menn nota þau í samsetningum
með öðrum orðum er það augljóslega gert
í þeim tilgangi að gera þá sem talað er um
tortryggilega. Umhverfisfasisti getur til
að mynda tæplega verið einhver sem við
viljum deila skoðunum með. Og sá um-
hverfisfasismi sem viðkomandi aðhyllist
hlýtur að vera hættulegur. Þetta vita þeir
sem taka sér svona orð í munn og þeir vita
líka, eða ættu að vita, að með orðavalinu
hafa þeir áhrif á hugmyndir fjölmargra
um þá/þann sem talað er um. Að sjálf-
sögðu er okkur hollt að skiptast á skoð-
unum en það er lúalegt að nota tungu-
málið í þessum tilgangi.
Femínistar hafa mátt sitja undir harðri
gagnrýni og hugtakið talíbanafemínisti
spratt upp þegar andstæðinga femínisma
skorti rök. Tungutaki af þessu tagi er ætl-
að að gera femínista tortryggilega, jafnvel
hættulega. Sjaldnast þora þeir sem nota
tungumálið á þennan hátt að gera það
augliti til auglitis við þann sem talað er
um, enda vita þeir upp á sig skömmina og
þora sjaldan að standa við orð sín, axla
ekki ábyrgð á því valdi sem þeir hafa og er
fólgið er í tungutaki þeirra.
Í Bók fyrir forvitnar stelpur eftir Krist-
ínu og Þóru Tómasdætur er meðal annars
fjallað um baktal og kvart. Í bókinni eru
lesendum gefin góð ráð til að greina á
milli kvarts og baktals. Fólk kvartar ef
það getur kvartað yfir manneskju við
hana sjálfa, en baktalar ef það treystir sér
ekki til að standa augliti til auglitis við
hana og segja hug sinn. Auðvelt er að yf-
irfæra þessa umfjöllun yfir á áramótaheit
málnotandans. Kvartið getur verið gagn-
leg umræða, þar sem fólk skiptist á skoð-
unum augliti til auglitis og leikur sér ekki
að því að vekja tilhæfulausan ótta og óör-
yggi. Baktalið getur aftur á móti verið
upphrópanir og gífuryrði sem einkum er
ætlað að stjórna tilfinningum og skoð-
unum annarra á lúalegan hátt.
Spörum upphrópanir og gífuryrði í
umræðunni á nýju ári, hugsum um það
vald sem í tungutaki okkar felst og förum
vel með það.
Áramótaheit
málnotandans
’
Spörum upphrópanir
og gífuryrði í um-
ræðunni á nýju ári,
hugsum um það vald sem í
tungutaki okkar felst og
förum vel með það.
Málið
El
ín
Es
th
er
Hvað ertu eiginlega
að tuða þarna?
Ég er að
baktala þig!
Já já! Og hvernig
gengur það?
Hægt. Þú ert með
svo rosalega stóran
bakhluta!
Tungutak
Halldóra Björt Ewen
hew@mh.is
Í Ljósmyndasafni Íslands í Þjóð-minjasafninu er varðveitt eittstærsta myndasafn landsins. Þjóð-minjasafnið hefur staðið fyrir söfn-
un mynda frá stofnun þess árið 1863. Í
upphafi var um að ræða málaðar myndir,
en söfnun ljósmynda hófst árið 1908.
Fyrsta glerplötusafn ljósmyndara barst til
safnsins árið 1915 og síðan hefur filmu- og
plötusöfnum fjölgað þar jafnt og þétt og
enn berast því filmusöfn bæði frá ein-
staklingum, ljósmyndastofum og fyr-
irtækjum. Nokkrar milljónir mynda eru
nú varðveittar í safninu. Þar er að finna
úrval þjóðlífs- og mannamynda frá því að
ljósmyndin var fundin upp árið 1839 til
dagsins í dag en þar er líka besta varð-
veitta úrval teiknaðra, málaðra og prent-
aðra manna- og þjóðlífsmynda frá Íslandi
á 16.-19. öld. Ljósmyndasafn Íslands er nú
ómetanleg þjóðareign, sem eflist með
hverju árinu með nýjum aðföngum, nýrri
þekkingu og miðlun.
Liður í starfi Ljósmyndasafns Íslands er
að rannsaka og kynna ljósmyndaarfinn og
safnkostinn fyrir almenningi og er það
meðal annars gert með útgáfu bóka í
tengslum við sýningar safnsins. Síðan
Þjóðminjasafnið opnaði í endurbættum
húsakynnum árið 2004 hefur Ljós-
myndasafnið haft góða sýningaraðstöðu,
sem markaði kaflaskil. Fjölmargar vand-
aðar sýningar innlendra og erlendra ljós-
myndara í safnhúsinu, bæði frá fyrri tíma
og samtíma okkar hafa verið settar upp
með tilheyrandi útgáfu, nú síðast sýn-
ingin Sögustaðir. Í fótspor W.G. Coll-
ingwoods í samvinnu við Einar Fal Ing-
ólfsson ljósmyndara. Bók sem gefin var út
í tilefni sýningarinnar er nú tilnefnd til
hinna íslensku bókmenntaverðlauna.
Ljósmyndasafn Íslands veitir aðgang að
myndasöfnum í sinni vörslu og er sérstök
myndastofa starfrækt í Þjóðminjasafninu
sem annast gerð á eftirtökum þeirra
mynda og muna sem eru varðveittir í
Ljósmyndasafni Íslands og Þjóðminja-
safni. Þúsundir mynda Ljósmyndasafns
Íslands eru nú þegar aðgengilegar á vef
safnsins. Auk Ljósmyndasafns Íslands eru
fjölmörg önnur myndasöfn starfandi í
landinu, bæði innan minjasafna og hér-
aðsskjalasafna. Þau stærstu eru
Ljósmyndasafn Reykjavíkur og
ljósmyndasafn innan Minjasafns-
ins á Akureyri. Í safninu á Ak-
Veruleiki á
glerplötum
Þankar um
þjóðminjar
Margrét Hallgrímsdóttir
margret@thjodminjasafn.is
Lesbók
K jarvalar nefnist sýning Stef-áns Jónssonar myndlist-armanns sem verður opnuð íHafnarborg í dag klukkan
15. Eins og heiti sýningarinnar gefur í
skyn, vinnur Stefán út frá verkum Jó-
hannesar S. Kjarval; á sýningunni eru
tíu skúlptúrar og grafíkverk að auki.
Stefán hefur áður unnið út frá
kunnum myndlistarverkum, hefur
meðal annars fært sögufræg málverk
meistara eins og Giotto og Goya í þvívíð
form, og hefur þá oft notað Legokalla í
stað persónanna í verkunum.
„Fyrir um tíu árum gerði ég býsna
stórt verk út frá Fjallamjólk Kjarvals.
Svo hef ég alltaf af og til verið að skoða
verk hans. Árið 2007 var ég búinn að fá
hugmyndir að fleiri skúlptúrum og
byrjaði að gera þessi verk sem eru hér á
sýningunni,“ segir Stefán.
Hvert verkanna heitir Kjarvali og á
eftir kemur númer og síðan í sviga heiti
málverksins sem unnið er út frá.
„Stundum er sagt að fólk eigi
marga „Kjarvala“, það þykir merkilegt
og er merki um fólki búi vel. Þessi heiti
eru vísun í þetta orðalag,“ segir Stefán.
En velur hann verk Kjarvals frekar
en verk annarra íslenskra myndlist-
armanna, þar sem hann er einskonar
tákn fyrir alla málarana?
„Já, að einhverju leyti. Jóhannes
Kjarval er það fyrsta sem mörgum dett-
ur í hug þegar minnst er á málverk hér
á landi. Hann er „málarinn“ rétt eins og
Halldór Laxness er „rithöfundurinn.“
Þegar ég var byrjaður að vinna út
frá verkum Kjarvals sá ég að mögulegt
var að halda áfram og gera fleiri. Ég hef
líka gert nokkur út frá málverkum
Giottos, reyndar aðallega eftir einu
verki.“
Stefán segir að verk Kjarvals hafi
gefið sér hugmyndir um að nota ým-
iskonar efnivið. Þarna eru verk úr gifsi,
Verk Kjarvals
efniviðurinn
„Þessi verk eru engin óvirðing við landslagið
eða Kjarval, alls ekki,“ segir Stefán Jónsson um
sýningu sína, Kjarvalar, sem verður opnuð í
Hafnarborg í dag. Stefán hefur um árabil unnið
út frá verkum annarra listamanna.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is