Morgunblaðið - 17.07.2010, Síða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 2010
Gaman hefur mér
þótt að fylgjast með
þeim umræðum um
íslenzka tungu, sem
hafa geisað nú um
sinn, ennþá einu
sinni. Ekki ætla ég þó
að elta hér uppi
hverja grein sem
birzt hefur, enda ekki
ástæða til, en aðeins
þakka Þorgrími
Gestssyni ágæta
grein hans í Fréttablaðinu 10. júlí.
Það er hins vegar skrýtinn sam-
setningur Bergsteins Sigurðssonar
í Fréttablaðinu 9. júlí, sem hratt
mér af stað að hripa þennan grein-
arstúf. Eftir að Bergsteinn hefur
birt tilvitnanir í Sunnudagsblað
Tímans frá árinu 1968, segir hann:
„Nú kinka kannski sumir kolli
og tauta eitthvað um orð í tíma
töluð. Málið er hins vegar að þessi
texti eftir Jón Helgason ritstjóra
birtist í Sunnudagsblaði Tímans
16. júní 1968. Hann er hins vegar
nánast samhljóða málflutningi
málumvöndunarsinna í dag. Ef það
vitnar ekki um staðnaða umræðu
veit ég ekki hvað“. Þarna ratast
höfundi satt á munn, því ef taka á
orð hans trúanleg, þá veit hann
ekkert hvað „stöðnuð umræða“ er
og botnar ekkert í um
hvað málið snýst (sem
ég trúi reyndar naum-
lega).
Umræða um tungu
okkar er hvorki stöðn-
uð né úrelt, af þeirri
einföldu ástæðu að
málefnið er eilíft og
ævarandi. Það er
skylda hverrar kyn-
slóðar í landinu að
vernda móðurmál sitt
og skila því til næstu
kynslóðar eins góðu
og helzt betra en hún
tók við því. Þeirri starfsemi lýkur
aldrei, á meðan íslenzkar mann-
eskjur búa í þessu landi. – Þarf að
segja fullorðnu fólki svona einfald-
an hlut?
Bögubósarnir sem Jón Helgason
var að ávíta árið 1968 eru nú löngu
hættir að strá ambögunum í kring-
um sig (sumir líklega gengnir fyrir
ætternisstapann, því miður). En
það hafa komið nýir í þeirra stað,
og það er við þá sem Eiður Guðna-
son á orðastað núna. Hafi grein
Jóns Helgasonar verið orð í tíma
töluð árið 1968, þá á hún ekki síð-
ur erindi til okkar núna, sumarið
2010, – „að breyttu breytanda“,
eins og þar stendur. Nýjar ambög-
ur koma með nýjum mönnum!
Sama er mér, þótt köldu andi
frá Bergsteini til „málvernd-
armanna“. Ef hann er „reiðareks-
maður“, þá er það hans mál – og
hans böl! Bendi aðeins á að „í dag“
sem hann notar í merkingunni „nú
á dögum“ er hrá útlenzka og fer
alltaf heldur kauðalega í íslenzkum
texta.
Að lokum: Ég held að fjölmiðl-
ungar nútímans ættu að fara var-
lega í að tala í háðstón um Jón
heitinn Helgsson. Þeir munu aldr-
ei komast með tærnar þangað sem
hann hafði hælana, hvorki í stíl né
málfari. Hann var einn af snill-
ingum sinnar kynslóðar eins og
hann átti ættir til. Og Sunnudags-
blað Tímans þekki ég miklu betur
en Bergsteinn Sigurðsson.
Bakþankar Bergsteins
Sigurðssonar
Eftir Valgeir
Sigurðsson »Ég held að fjölmiðl-
ungar nútímans
ættu að fara varlega í að
tala í háðstón um Jón
heitinn Helgason. Þeir
munu aldrei komast
með tærnar þangað sem
hann hafði hælana,
hvorki í stíl né málfari.
Valgeir
Sigurðsson
Höfundur er fyrrv. blaðamaður (m.a.
á Sunnudagsblaði Tímans).
Ummæli Gylfa
Magnússonar við-
skiptaráðherra um
niðurstöður Hæsta-
réttar er varla unnt að
skilja öðru vísi en ákall
um allsherjar upp-
stokkun á öllu efna-
hagskerfi landsins og
reyndar þjóðkerfinu
öllu saman vegna
hæstaréttardómsins
um gengisviðmiðun íslenskra lána.
Taka á væntanlega núna upp ein-
hvers konar sanngirnissamfélag í
stað misskiptingarsamfélagsins sem
við höfum búið við.
Einnig er ljóst að fjármálagern-
ingar eiga þá ekki í framtíðinni að
fara fyrir Hæstarétt heldur ein-
hvern annan rétt eða sérstakan
ákvörðunar- og úrskurðaraðila.
Það er aðeins of seint að tala eins
og Gylfi Magnússon gerir nú. Svona
umræða hefði átt að fara fram strax
eftir hrunið haustið 2008 þar sem þá
hefði verið unnt að gefa upp á nýtt í
samfélaginu.
Eignir og peningar hefðu þá yf-
irgefið þáverandi eigendur og ríkið
hefði gefið allt upp á nýtt því það er
það sem Gylfi er að segja núna, að
ríkið hafi ekki efni á að lúta nið-
urstöðum Hæstaréttar núna og að
það verði að „handgefa“ upp á nýtt í
þessum gengistryggðu lánum. Ann-
ars gæti bankakerfið farið á haus-
inn. Almennar réttarreglur eða
markaðsreglur geti ekki gilt lengur
og það verði að „handstýra“ öllu.
Ríkið var allt fallið fjárhagslega
haustið 2008 og er það líklega ennþá
í samræmi við orð Gylfa enda nær
engir nýir peningar komið inn í hag-
kerfið síðan í hruninu nema AGS-
peningar sem liggja á bankabók úti í
Bandaríkjunum.
Samkvæmt Gylfa standa bankar
og fjármálastofnanir einnig svo tæpt
að þeir geta ekki lotið dómi Hæsta-
réttar eða þá að hagkerfið sé svo
veikburða að ekki sé unnt að taka
áhættuna á að láta dóm Hæstaréttar
gilda.
Öll ummæli í þessa veru segja
bara eitt og það er það að það voru
mistök að fara þá leið sem farin var
haustið 2008 og fram til
dagsins í dag. Að betra
hefði verið að „hand-
gefa“ allar eignir og
skuldir upp á nýtt eftir
hrunið.
Enginn hefði labbað
burtu með milljarða og
allir hefðu borið ein-
hverjar skuldir sem rík-
ið hefði úthlutað öllum
Íslendingum, hverjum
fyrir sig, og allir hefðu
fengið einhverja pen-
inga úr hendi „úthlutunaraðila“.
Hruninu hefði verið jafnað á alla
landsmenn jafnt. Það hefði verið
réttlátt í samræmi við það sem Gylfi
segir núna, að það sé ekki réttlátt að
láta dóm Hæstaréttar gilda.
Annaðhvort sitja allir við sama
borð og allir Íslendingar fá réttlátan
skammt af skuldum og peningum út
úr þessu hruni eða við höldum áfram
í misskiptingunni sem er búin að
tröllríða öllu hér undanfarin ár og
áratugi, bæði í bólunni og í hruninu
og allar götur síðan fiskveiðiheimild-
irnar voru gefnar frá ríkinu.
Aldrei hafa Íslendingar verið jafn
misjafnlega ríkir eða fátækir og
núna. Bilið milli ríkra og fátækra
hefur aldrei verið meira á Íslandi en
nú og bilið milli feigs og ófeigs er
nær glæpsamlega mjótt eins og
dómur Hæstaréttar sýnir.
Þeir sem voru komnir með snör-
una um hálsinn voru allt í einu
skornir niður og fá gjafvexti á sín lán
meðan þeir sem hafa verið með verð-
tryggð íslensk lán og voru með mun
betri stöðu eru nú allt í einu með
glæpsamlega háa vexti og allt of há
lán miðað við hina sem voru að fá
nær allt sitt fellt niður með dómnum.
Þetta er hins vegar í samræmi við
alla sanngirnina og réttlætið, eða
öllu heldur óréttlætið sem er búið að
vera grasserandi hérna í samfélag-
inu allar götur síðan bankarnir voru
einkavæddir og líklega, ef betur er
að gáð, allar götur síðan fiskveiði-
heimildirnar voru gefnar frá ríkinu.
Þetta er okkar samfélag og það
þjóðfélagskerfi sem Íslendingar
hafa byggt upp síðustu áratugi, eins
konar gullgrafarasamfélag þar sem
fáir komast eftirlitslaust og með
leyfi ríkisins í mikil auðæfi með
engri fyrirhöfn meðan aðrir sitja eft-
ir.
Út á þessa hugsun gekk allur
hlutabréfamarkaðurinn, að fólk ætl-
aði að græða, og gat í mjög skamm-
an tíma grætt himinháar fjárhæðir
sem reyndust síðan blekking ein og
endaði með hruni fjármálakerfisins
og reyndar alls samfélagsins.
En hvernig á samfélagið eiginlega
að ganga upp?
Ráðamenn tala ýmist eins og Gylfi
gerir, að almenn sanngirni eigi að
ríkja í samfélaginu og enginn eigi að
verða skyndiríkur umfram aðra til
dæmis vegna mála eins og hæsta-
réttardómsins, þegar aðrir ráða-
menn einkavæða eignir ríkisins, svo
sem banka og fiskveiðiauðlindir, og
gera litla hópa moldríka. Auk þess
hefur bankakerfið og lífeyrissjóðir
tekið sig til og lánað sameiginlega
einum aðila um þúsund milljarða
sem virðist að miklu leyti hafa fallið
sem skuld á fólkið í landinu.
Allt eru þetta einhverjar óskiljan-
legar öfgar sem ráðamenn þjóð-
arinnar létu viðgangast og enginn
augljós hagur af öllu þessu brjálæði
fyrir fólkið í landinu.
Málið virðist snúast um það að
gera einhverja útvalda hópa eða ein-
staklinga moldríka en enginn al-
mennur Íslendingur flokkast í þann
hóp og erfitt að sjá hvernig valið er í
þann hóp sem annaðhvort fær auð-
lindir eða banka landsins gefins eða
um þúsund milljarða lán úr bönkum
og lífeyrissjóðum landsins.
Stjórnvöld fengu ekki að velja
hverjir fengu bónusa við dóm
Hæstaréttar og því er dómurinn
óheppilegur og stjórnvöld hafa því
óspart talað gegn honum.
Nýtt og betra Ísland?
Eftir Sigurð
Sigurðsson
Sigurður Sigurðsson
» Þeir sem voru komn-
ir með snöruna um
hálsinn voru skornir
niður meðan þeir sem
hafa verið með verð-
tryggð íslensk lán eru
nú með glæpsamlega
háa vexti
Höfundur er cand. phil. bygg-
ingaverkfræðingur.
Í umræðunni um
kvótann gleymist
gjarnan forsaga
kvótakerfisins sem
tekið var upp á árinu
1983 sem varð ekki
að hreinu aflamarks-
kerfi fyrr en á árinu
1992 þegar sókn-
ardagakerfið var af-
lagt.
Það var fyrst á
árinu 1976 sem Hafró
setti fram tillögu um hámarksafla
úr þorskstofninum. Árið eftir, eða
1977, var skrapdagkerfið tekið
upp sem átti að tryggja að heild-
araflinn af þorski væri innan
þeirra marka sem Hafró lagði til
sem síðar var staðfestur af sjávar-
útvegsráðherra. Því miður, þá hélt
hvorki skrapdagakerfið né sókn-
armarkskerfið utan um heildarafl-
ann af þorski. Það kemur glöggt í
ljós ef heildaraflinn af þorski frá
og með 1976 og til 1992 er borinn
saman við ráðgjöf Hafró á sama
tímabili.
Hafró lagði til að árlegur með-
alafli af þorski yfir nefnt tímabil
yrði sem næst 287 þús. tonn á ári,
sem varð 349 þús. tonn eða 62
þús. tonnum, 22%, meiri ár hvert
en ráðgjöfin kvað á um.
Nokkrar staðreyndir
Við þessar aðstæður var kvóta-
kerfið tekið upp, til þess að halda
utan um heildaraflann vegna
þeirrar auðsæju staðreyndar að til
þess að byggja upp þorskstofninn
á Íslandsmiðum yrði að hafa
stjórn á veiðinni, þ.e. hve mikið er
tekið úr stofninum árlega. Til þess
að átta sig á hvernig kerfinu tókst
að halda utan um heildaraflann
skulum við bera saman úthlutaðar
aflaheimildir aflamarksskipa af
þorski yfir tímabilið frá og með
1992 og til og með 2003.
Á tímabilinu var aflamarksskip-
unum úthlutað 1.878.677 tonnum.
Veiðin varð 1.892.650 tonn eða
13.973 tonn umfram úthlutun, eða
0,74%, sem vart telst nú verulegt
frávik m.v. 22% frávikið sem áður
var nefnt. Staðreyndin er að
kvótakerfið er eina stjórnkerfið
sem hefur hingað til verið reynt
hjá okkur sem ræður við það að
halda utan um heildaraflann sem
er forsenda þess að hægt sé að
byggja upp sterkan þorskstofn á
Íslandsmiðum.
Því miður virðist mér að þetta
meginverkefni kerfisins sé nánast
gleymt í allri umræðunni um kvót-
ann sem snýst um braskið og fjár-
magnsflutningana sem átt hafa sér
stað eftir að heimilað var að færa
kvótann á milli skipa.
Allt byrjaði það nú á fremur
sakleysislegan hátt þegar heimilað
var að flytja mætti kvóta frá einu
skipi til annars innan sömu út-
gerðarinnar. Sú heimild var rök-
studd á þann hátt að útgerðir sem
áttu mörg skip vildu hagræða hjá
sér með að leggja ef til vill einu
skipanna og færa heimildir þess
yfir á hin skipin sem réðu vel við
auknar aflaheimildir.
Þá var röðin komin að ein-
yrkjum sem töldu á sig hallað ef
þeir mættu hvorki flytja til sín
auknar heimildir né láta frá sér til
hagræðingar fyrir reksturinn. Hér
var auðvitað um eitt þessara sann-
girnismála að ræða sem eiginlega
engin leið var að vera á móti því
samkvæmt fjálglegum yfirlýs-
ingum þá áttu allir að
hagnast á því að gefa
einyrkjunum kost,
bæði á að flytja til sín
auknar heimildir og
sömuleiðis að láta frá
sér heimildir í
ákveðnum tegundum
sem átti þá að vera
undanfari þess að við-
komandi skip sér-
hæfði sig í veiði
ákveðinna tegunda.
Þannig yrði sérhæf-
ingin innan flotans
miklu meiri sem leiða átti til auk-
innar hagsældar bæði til handa
sjómönnum og útgerðarmönnum
sem kemur heim og saman við eft-
irfarandi orð formanns LÍÚ á að-
alfundi LÍÚ 2009.
„Eftir að kvótakerfinu var kom-
ið á og sérstaklega með tilkomu
frjálsa framsalsins 1991 tók við
mikið umbyltingarskeið í íslensk-
um sjávarútvegi. Viðvarandi tap-
rekstur vék fyrir hagræðingu og
arðsemi. Það er á grundvelli þess-
arar umbyltingar að stærstur hluti
íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja
mun standa af sér þær hamfarir
sem á þeim hafa dunið á und-
anförnu.“
Hvert fór ávinningurinn?
En hvernig koma nú þessi um-
mæli heim og saman við nið-
urstöður skýrslu Háskólans á Ak-
ureyri, um innköllun aflaheimilda
frá í maí 2010. Þar segir efnislega:
Í árslok 1997 voru nettóskuldir ís-
lensks sjávarútvegs 87 ma. ISK.
En í árslok 2008 voru þær 465 ma.
ISK. Eða hafa rúmlega fimmfald-
ast á nefndu tímabili. Af sjálfu
leiðir að efnahagsleg staða grein-
arinnar hefur stórversnað á sama
tíma. Höfundar áætla að 8%-12%
af aflaheimildum (og þá tekjum)
sé nú hjá félögum sem eru í óvið-
ráðanlegri skuldastöðu. Félög í
erfiðri stöðu áætla þeir að hafi
45%-50% aflaheimilda. Félög í
góðri stöðu áætla þeir að séu með
30%-35% af aflaheimildum og
skuldlaus félög, þ.e. félög sem
hafa engar nettóskuldir, telja höf-
undar skýrslunnar að séu með 8%-
12% af aflaheimildum.
Með vísun til skýrslunnar er al-
veg ljóst að öll hagræðingin, þ.e.
fækkun og stækkun rekstrarein-
inga, hefur ekki leitt af sér þá
bættu afkomu greinarinnar sem
allir reiknuðu með þegar kvóta-
kerfinu var komið á.
Eðlilega er spurt, af hverju er
staðan svona bágborin þrátt fyrir
alla hagræðinguna? Því miður
liggja ekki fyrir einhlít svör þar
um. Til þess að nálgast hinar
raunverulegu ástæður þarf a.m.k.
að skoða tvennt. Hvaða áhrif hafa
viðskiptin með veiðiheimildir haft
á greinina og hvað er búið að
draga mikla fjármuni út úr grein-
inni á liðnum árum.
Hvað klikkaði?
Eftir Helga Laxdal
» Allt byrjaði það nú á
fremur sakleys-
islegan hátt þegar heim-
ilað var að flytja mætti
kvóta frá einu skipi til
annars innan sömu út-
gerðarinnar.
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur
og fyrrv. yfirvélstjóri.
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið
smáauglýsingar
mbl.is