Morgunblaðið - 23.08.2010, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. ÁGÚST 2010
Hlauparar Liðlega 10 þúsund manns tóku þátt í Reykjavíkurmaraþoninu og Latabæjarhlaupinu í fyrradag auk þess sem nokkrir ferfætlingar voru eigendum sínum til halds og trausts.
Eggert
Með trúnaðarskyldu
taka menn á sig mikla
byrði. Það er ekki gert
til að hylma yfir með
glæpamönnum og því
síður til þess að þagga
niður brot eða hindra
fórnarlömb ofbeldis í
að leita rjettar síns.
Augljóst er, að á prest-
um hvílir sú meg-
inskylda að verja þá
sem varnarlausir eru.
Eitt það úrræði sem við prestar höf-
um til þess að hjálpa brotaþolum, er
að geta talað við brotamenn í trúnaði
og þannig reynt að hjálpa þeim til að
gangast við brotum sínum og láta af
þeim. Ef það að tala við prest er í
huga brotamanns það sama og að tala
við lögregluna, þá mun hann ekki
leita til prestsins.
Hugleiðingar um tilkynn-
ingaskyldu presta, sje þeim trúað fyr-
ir hinum alvarlegustu glæpum, hafa
hins vegar litla raunhæfa þýðingu,
því án trúnaðar verður þeim aldrei
trúað fyrir nokkru. Slík tilkynn-
ingaskylda verður í reynd ekki til
þess að tilkynningar berist frá prest-
um, heldur mun fremur til þess eins,
að brotamenn leiti ekki til þeirra, og
fái þannig síður hjálp til þess að horf-
ast í augu við gjörðir sínar og láta af
brotum sínum. Það bætir ekki stöðu
brotaþola, og allra sízt í kynferð-
isbrotamálum, að brotamaður þori
hvergi að leita hjálpar. Með þeirri
kröfu um fortakslausa tilkynn-
ingaskyldu allra stjetta, sem menn
tala fyrir, vitaskuld í góðum hug, er
mikil hætta á að þeir vinni brotaþol-
um í raun ekki það gagn sem þeir
vilja og vona.
Hlíta ber lögum
Í fyrri grein minni um skriftamál
og trúnaðarskyldu er tekið fram, að
enginn maður og engin stofnun eru
hafin yfir lög. Landslögum ber að
hlýða og þau skulu jafnt yfir alla
ganga.
Hins vegar er á það bent, að taki
prestur eða ríki sjer það vald að
ógilda þann trúnað sem er skilyrði
skrifta og sálusorgunar, þá eru for-
sendur þeirrar prest-
legu þjónustu brostnar.
Vel þekki eg ákvæði
barnaverndarlaga nr.
80/2002 sem kveða á
um að tilteknar starfs-
stjettir skuli tilkynna
barnaverndaryf-
irvöldum verði þær
þess áskynja, að barn
verði fyrir ofbeldi. Er
eg auðvitað undir þau
lög settur eins og aðrir,
og fer að sjálfsögðu eft-
ir gildandi rjetti í landinu í störfum
mínum.
Sjerstök trúnaðarskylda
tiltekinna stjetta
Það er athyglisvert, að í nýlegum
lögum um meðferð sakamála, sem
tóku gildi 1. janúar 2009, er lögð ríkari
trúnaðarskylda á presta, for-
stöðumenn trúfjelaga og verjendur en
aðrar stjettir. Samkvæmt lögunum er
dómara heimilt að skylda lækna, end-
urskoðendur, fjelagsráðgjafa, sál-
fræðinga og aðra til þess að upplýsa
um það sem skjólstæðingur hefur trú-
að þeim fyrir, en sjerstakt bann lagt
við því að prestar vitni um slíkt. Þann-
ig er prestum fortakslaust bannað,
jafnvel í lokuðu þinghaldi, að skýra
frá því fyrir dómi sem ákærður maður
hefur trúað þeim fyrir um málsatvik.
Í greinargerð með lögunum eru rakt-
ar sjerstaklega ástæður þess, að trún-
aðarskylda þessara stjetta skuli vera
ríkari en annarra. Þær ráðstafanir
hefur löggjafinn ekki gert að ástæðu-
lausu.
Eftir Geir Waage
Geir Waage
Höfundur er sóknarprestur.
Þagnarskylda
presta
»Hugleiðingar um til-
kynningaskyldu
presta, sje þeim trúað
fyrir hinum alvarleg-
ustu glæpum, hafa hins
vegar litla raunhæfa
þýðingu, því án trún-
aðar verður þeim aldrei
trúað fyrir nokkru.
Síðustu vikur hefur
mikið verið rætt um
frumvarp sjávar-
útvegs- og landbún-
aðarráðherra til
breytinga á búvöru-
lögum. Því miður hef-
ur sú umræða þvælst
inn á talsverðar villi-
götur og oft fjarri því
að vera upplýsandi
um raunveruleika
málsins. En hvernig horfir þetta
mál við bændum?
Engin lög án viðurlaga
Í gildi er samningur milli ríkis
og bænda um starfsskilyrði mjólk-
urframleiðslunnar. Samkvæmt
honum er framleiðslukvóta út-
hlutað til bænda sem ætlað er að
tryggja jafnvægi milli framleiðslu
og sölu á innanlandsmarkaði. Þar
með skal öll mjólk sem framleidd
er utan kvóta flutt á erlendan
markað. Þetta fyrirkomulag bygg-
ist á ákvæðum búvörulaga sem
verið hafa í gildi frá árinu 1993.
Samkvæmt þeim má hver sem er
setja á laggirnar kúabú, kaupa kýr
og framleiðslukvóta og framleiða
fyrir innanlandsmarkað. Einnig er
unnt að sleppa því að kaupa kvóta
og framleiða til útflutnings. Þann-
ig standa allir jafnfætis gagnvart
lögum hvað varðar framleiðslu
mjólkur. Eins er öllum heimilt, án
takmarkana, að stofna mjólk-
urvinnslu og selja afurðir hér
hvort heldur þær eru framleiddar
úr mjólk innan kvóta fyrir innan-
landsmarkað, eða úr umframmjólk
fyrir erlendan markað. Hinsvegar
er mjólkursamlögum óheimilt að
taka við mjólk frá framleiðendum
umfram kvóta og markaðssetja af-
urðir úr henni á innanlandsmark-
aði. Með frumvarpinu er einungis
verið að leggja viðurlög á þá sem
fara út fyrir ramma laganna. Þetta
fyrirkomulag er fyllilega sambæri-
legt við það sem gerist í nágranna-
löndunum; í Noregi og öllum lönd-
um Evrópusambandsins.
Ýtt undir nýsköpun
Einu raunverulegu breyting-
arnar eru að með frumvarpinu er
ýtt undir nýsköpun. Samkvæmt
því er bændum í
fyrsta skipti heimilt
að framleiða mjólk-
urvörur úr sem sam-
svarar 10 þúsund lítr-
um af mjólk umfram
kvóta. Þessi breyting
kemur til móts við
alla þá sem vilja
byggja upp lítil ný-
sköpunarfyrirtæki og
selja afurðir sínar
beint frá býli. Líklegt
er að þessi heimild
verði aukin í 15 þús-
und lítra, samkvæmt tillögu land-
búnaðarnefndar Alþingis.
Spila eftir reglunum
Hundruð kúabænda hafa á und-
angengnum árum skuldsett sig til
að kaupa framleiðslukvóta. Heild-
arskuldir kúabænda vegna kvóta-
kaupa nema nú 14 til 16 millj-
örðum króna. Það er því
ósanngjarnt gagnvart bændum,
sem hafa farið að reglum, að gera
nokkuð sem stefnir kvótakerfinu í
bráðan voða án nokkurrar aðlög-
unar. Það myndi stefna fjárhag
þessara bænda og fjölskyldna
þeirra í mikla hættu og í versta
falli kollvarpa þeirri gróskumiklu
mjólkurframleiðslu sem byggð
hefur verið upp í landinu.
Fjölbreytt úrval –
hagstætt verð
Opinber verðlagsnefnd, sem í
sitja fulltrúar ríkisins, ASÍ og
BSRB ásamt fulltrúum bænda og
mjólkuriðnaðarins, ákveður mjólk-
urverð til bænda. Þar standa allar
mjólkurvinnslur jafnar gagnvart
öflun hráefnis og hafa því bændur
ekki sjálfdæmi um verðlagningu á
hráefninu. Augljóst er að útgefið
lágmarksverð til bænda heldur
ekki án þess að jöfnuður sér í
framboði og eftirspurn. Því er
kvótakerfið forsenda þessarar
verðlagningar. Sama nefnd verð-
leggur einnig heildsöluverð helstu
vöruflokka mjólkurafurða, sem
stærsti hluti mjólkurframleiðsl-
unnar rennur jafnframt til.
Vinnslufyrirtækin hafa því ekki
heldur sjálfdæmi um sína verð-
lagningu. Athygli vekur að á síð-
ustu fimm árum hefur verð á
mjólkurvörum lækkað að raungildi
um 16% undir þessu kerfi. Eins
kemur fram í verðkönnun sem
Hagstofa Íslands birti 29. júní
2010 að verð á mjólkurvörum hér-
lendis er 9% lægra en meðaltali í
Evrópu. Hér á landi er einnig
óvenjufjölbreytt úrval mjólk-
urvara, enda er neysla mjólkuraf-
urða mjög mikil, en Íslendingar
neyta um 60% meira af mjólkuraf-
urðum en að jafnaði í Evrópu. Því
væri ósanngjarnt að segja að þetta
fyrirkomulag hefð reynst íslensk-
um neytendum illa.
Aðlögun nauðsynleg
Evrópusambandið hyggst leggja
kvótakerfið af, a.m.k. í núverandi
mynd eftir fimm ár. Gert er ráð
fyrir að við taki svipað eða annað
kerfi til þess að stjórna framleiðsl-
unni. Þær tillögur sem fram eru
komnar gera t.d. ráð fyrir því að
samtök kúabænda geti samið um
mjólkurverð fyrir hönd umbjóð-
enda sinna. Það er hins vegar lyk-
ilatriði að allar breytingar hafi
nægan aðdraganda. Umræðan í
aðildarlöndum ESB um afnám
kvótakerfis í mjólkurframleiðslu
hófst fyrir 12-14 árum. Verði
kvótakerfið lagt af í löndum Evr-
ópusambandsins eða breytt hinn 1.
apríl 2015, munu bændur hafa haft
tæpa tvo áratugi til að búa sig
undir nýtt framleiðsluumhverfi.
Núverandi samningur ríkis og
bænda um starfsskilyrði mjólk-
urframleiðslunnar rennur út 31.
desember 2014. Ekki hafa verið
gefin út nein fyrirheit um hvað þá
taki við. Það er hinsvegar fráleitt
að ætla íslenskum kúabændum
óstöðugra lagaumhverfi eða minni
aðlögun að breyttu fram-
leiðsluskipulagi en kollegum
þeirra í nágrannalöndunum.
Bændur og búvörulög
Eftir Sigurð
Loftsson » Breytingarnar snú-
ast einungis um
tvennt: að fylgja eftir
gildandi lögum og íviln-
andi ákvæði gagnvart
heimavinnslu mjólk-
urafurða.
Sigurður Loftsson
Höfundur er formaður Lands-
sambands kúabænda.