Morgunblaðið - 15.09.2010, Blaðsíða 9

FRÉTTIR 9Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 2010
„Við viljum leggja
okkar af mörkum
til þess að niður-
staða fáist og
væntum þess að
hinir aðilarnir
geri það líka. Það
er forsenda þess
að árangur náist,“
sagði Tómas H.
Heiðar, formaður
samninganefndar
Íslands í makrílviðræðunum, í samtali
við Morgunblaðið í gær. Framsetning
tilvísunar á forsíðu blaðsins í grein
um samningaviðræðurnar þykir hins
vegar hafa verið villandi, en í fyrir-
sögn var ýjað að því að Íslendingar
þyrftu að gefa „ýmislegt“ eftir. Því
ber að árétta að orðalagið sem notað
var í fyrirsögn er ekki frá Tómasi
komið og alfarið á ábyrgð Morgun-
blaðsins, sem biðst afsökunar á vill-
andi orðalagi.
Ísland, Noregur, Færeyjar og Evr-
ópusambandið, hafa sett sér einhliða
makrílkvóta sem gefa til kynna hvaða
væntingar þeir hafa hver um sig um
hlutdeild í stofninum. „Það er hins
vegar alveg ljóst að menn verða að
gefa eftir ef það á að nást samkomu-
lag þar sem kvótarnir samanlagðir
eru langt umfram það sem Alþjóða-
hafrannsóknaráðið (ICES) hefur ráð-
lagt. Það þurfa því allir að leggja sitt
af mörkum svo samkomulag náist og
er Ísland ekki undanskilið í þeim efn-
um,“ sagði Tómas og einnig að vax-
andi skilningur væri á því að sam-
komulag væri nauðsynlegt og í allra
þágu.
Taka þarf tillit til breytts
göngumynsturs makríls
Sjónarmiðum Íslands hvað varðar
makrílveiðar hefur verið gert hærra
undir höfði í erlendum fjölmiðlum upp
á síðkastið. Tómas segir að æ fleiri
viðurkenni að það hafi verið mistök að
neita Íslendingum um sæti við samn-
ingaborðið og halda þeim frá stjórnun
makrílveiða. Taka þurfi tillit til hins
breytta göngumynsturs makrílsins
sem hafi gengið í íslensku lögsöguna í
miklu magni á undanförnum árum og
ná samkomulagi milli strandríkjanna
fjögurra til að tryggja heildarstjórn-
un makrílveiðanna.
Allir aðilar þurfa
að leggja sitt af
mörkum í málinu
 Íslendingar vilja ná samningum og
tryggja þannig sjálfbærni makrílveiða
Tómas H.
Heiðar
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Róbert R. Spanó, lagaprófessor og
forseti lagadeildar Háskóla Íslands,
telur ekki tilefni til að draga í efa að
vanræksluákvæði í lögum um ráð-
herraábyrgð,
sem hugsanleg
ákæra gegn fyrr-
verandi ráðherr-
um mun byggjast
á, standist kröfur
um skýrleika
refsiheimilda. Þá
hafi Mannrétt-
indadómstóll
Evrópu komist
að þeirri niður-
stöðu á árinu 1999 að málsmeðferð
fyrir danska ríkisréttinum í svoköll-
uðu Tamíla-máli brjóti ekki gegn
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Eins og kunnugt er leggur meiri-
hluti þingnefndar um viðbrögð við
rannsóknarskýrslu Alþingis til að
Alþingi höfði mál gegn fjórum fyrr-
verandi ráðherrum fyrir alvarlega
vanrækslu í aðdraganda banka-
hrunsins. Meirihluti nefndarinnar
telur að þessi háttsemi brjóti gegn b-
lið 10. greinar um ráðherraábyrgð
og því eigi að stefna þeim fyrir lands-
dóm.
Ýmsir hafa orðið til að gagnrýna
þessa niðurstöðu og m.a. sagt að lög
um landsdóm standist ekki kröfur
nútímans um skýrleika réttarheim-
ilda. Málsmeðferðin brjóti sömuleið-
is í bága við lög um mannréttindi og
þá standist það ekki að þingnefnd
skuli leggja fram ákærur.
Grein um vanrækslu er skýr
Í grein eftir Róbert R. Spanó frá
2005 kemst hann að þeirri niður-
stöðu sinni að a-liður 10. greinar laga
um ráðherraábyrgð sé svo óskýr að
ekki standist kröfur stjórnarskrár-
innar. Í samtali við Morgunblaðið í
gær tók hann á hinn bóginn fram að
hann hafi í sömu tímaritsgrein kom-
ist að öndverðri niðurstöðu hvað
varðar b-lið 10. greinar, sem tillögur
þingmannanefndarinnar eru m.a.
reistar á. Þá sé ótvírætt að 8. gr. c,
sem tillögur þingmannanefndarinn-
ar byggjast einnig á, standist kröfur
stjórnarskrárinnar.
Róbert segir að afar mikilvægt sé
að skipta álitamálum um meðferð Al-
þingis á málinu í tvennt. Annars veg-
ar fjalli málið um álitaefni sem teng-
ist ákæruvaldi þingsins og
málsmeðferð saksóknara þingsins
fyrir landsdómi samkvæmt gildandi
lögum. Hins vegar sé deilt um hvort
kerfið sem slíkt sé gamaldags og
hvort það geti verðið svona til fram-
tíðar.
Sambærilegt við Danmörku
Hvað fyrrnefndu spurninguna
varðar bendir Róbert á að nú sé deilt
um hvort málsmeðferð landsdóms
brjóti í bága við mannréttinda-
ákvæði íslensku stjórnarskrárinnar
eða Mannréttindasáttmála Evrópu.
„Ég bendi þar aðeins á að sambæri-
legt fyrirkomulag, og raunar mjög
sambærileg málsmeðferð og gildir
hér á landi, var notuð í Danmörku
þegar danska þingið höfðaði mál
gegn danska dómsmálaráðherranum
árið 1993, en í framhaldi af sakfell-
ingu fyrir danska ríkisréttinum, í
júní 1995, reyndi á málsmeðferðina
fyrir Mannréttindadómstóli
Evrópu sem vísaði
málinu frá á árinu
1999,“ segir Ró-
bert.
Í því tilfelli
hafi reynt á
landsdómskerf-
ið í heild sinni, á
hæfi lands-
dómsmanna, á málsmeðferð fyrir
landsdómi og fleira. Þar hafi sömu-
leiðis verið rannsóknarnefnd sem
hafi verið ætlað að gera tillögu til
þingsins um hvort beita ætti ákæru-
valdinu. „Öllum sjónarmiðum, sem
fram komu um að danska kerfið
bryti í bága við mannréttindi ráð-
herrans og réttláta málsmeðferð, var
hafnað af Mannréttindadómstóln-
um,“ segir hann. „Þessi niðurstaða
er skýr vísbending um að ekki sé
ástæða til að ætla að okkar lands-
dómskerfi brjóti í bága við ákvæði
stjórnarskrárinnar eða mannrétt-
indasáttmálans um réttláta máls-
meðferð.“
Byggist á rannsókn
Róbert telur að ýmislegt skorti á
að þeir sem hafa gagnrýnt landsdóm
hafi fært fullnægjandi rök fyrir máli
sínu. Vissulega sé landsdómur og
þær reglur sem um hann gilda frá-
brugðnar réttarfari í hefðbundnum
sakamálum. Menn verði að átta sig á
því að þau mál sem koma til kasta
landsdóms séu ólík þeim sem fjallað
sé um í venjulegum sakamálum.
„Hér er um að ræða ákæru vegna
pólitískra embættisbrota ráðherra.
Þetta er mjög sérstakt fyrirbæri.
Þegar stjórnarskráin var sett taldi
Alþingi að ef ákæra ætti ráðherra
fyrir brot í starfi sínu, sem eru tekin
í pólitísku umhverfi, þá þurfi hún að
koma frá þinginu sjálfu,“ segir hann.
Róbert segir að vissulega verði
hugsanleg ákæra þingsins ekki
byggð á eiginlegri sakamálarann-
sókn. Hún byggist hins vegar á rann-
sókn rannsóknarnefndar Alþingis.
Alþingi hafi sjálft ákveðið með skýr-
um hætti í lok árs 2008 að sú rann-
sókn hefði öðrum þræði þann tilgang
að draga saman upplýsingar til að
Alþingi gæti tekið afstöðu til hugs-
anlegra brota á lögum um ráðherra-
ábyrgð. Þetta er í meginatriðum
sami háttur og var hafður á í danska
Tamíla-málinu og var talin standast
ákvæði mannréttindasáttmálans um
réttláta málsmeðferð.
Þingmenn taki ákvörðun
Réttarstaða einstaklinga fyrir
rannsóknarnefndinni hafi verið
tryggð með því að þeir gátu neitað að
tjá sig, þeir gátu líka haft með sér
lögmann og þar að auki megi ekki
leggja neitt af því sem þeir sögðu
fyrir rannsóknarnefndinni fyrir
landsdóm. „Saksóknari þingsins
verður að leggja alveg nýjan grunn
að málinu, með yfirheyrslum, vitna-
leiðslum og svo framvegis,“ segir
Róbert. Þá er ljóst að landsdómur
hafi verulegt svigrúm til að túlka
málsmeðferðarreglur laganna um
landsdóm til samræmis við mann-
réttindaákvæði stjórnarskrárinnar.
Hvað varðar gagnrýni á að lands-
dómskerfið sé úrelt, segir Róbert að
vel geti verið að þingmenn vilji
breyta því síðar. Það sé sjálfstætt
álitamál. Nú standi þeir hins vegar
frammi fyrir því að fjalla um mál
ráðherranna út frá þeim lögum sem
eru í gildi núna. „Þingmenn verða að
gegna stjórnskipulegri skyldu sinni
og leggja efnislegt mat á fyrirliggj-
andi gögn og málsatvik í því kerfi
sem nú er í gildi og fylgja þar sann-
færingu sinni,“ segir hann.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Ráðuneyti Meirihluti þingnefndar um viðbrögð við rannsóknarskýrslu Al-
þingis vill ákæra fjóra ráðherra sem sátu í ríkisstjórn Geirs H. Haarde.
Stenst stjórnarskrá
og kröfu um skýrleika
 Ákvæði um vanrækslu í lögum um ráðherraábyrgð er skýrt
 Reynt hefur á sambærileg ákvæði hjá Mannréttindadómstólnum
Ágreiningur um hvort lög um ráðherraábyrgð séu gölluð eða hvort lands-
dómur sé úrelt fyrirbæri, komu ekki til umræðu á Alþingi þegar lög voru
sett um þingnefnd til að fjalla um skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis.
Lögin um þingnefndina voru viðbót við lög um rannsóknarnefnd Alþing-
is. Forsætisnefnd þingsins lagði frumvarp um nefndina fram á Alþingi í
lok nóvember 2009. Allsherjarnefnd bætti síðan við ákvæði um
nefndin hefði sömu stöðu og rannsóknarnefnd og væri
falið að athuga störf ráðherra, sbr. lög um ráðherra-
ábyrgð. Nokkuð var rætt um hvaða áhrif lögin hefðu á
fyrningarfrest en ekki um hvort lög um ráðherraábyrgð
eða um landsdóm væru of óskýr til að hægt væri að
byggja ákæru á þeim. Lögin voru samþykkt í lok des-
ember 2009.
Ekki rætt þegar lögin voru sett
DEILT UM HVORT LÖG SÉU ÓSKÝR
Lög um ráðherraábyrgð
» Í 8. gr. c segir m.a. að það
varði við lögin ef ráðherra gerir
ekki það sem mælt er um fyrir
að gert sé í stjórnarskránni.
» Í 10. gr. b-lið, segir m.a. að
ráðherra verði sekur ef hann
framkvæmir nokkuð sem
stofnar heill ríkisins í fyrir-
sjáanlega hættu, þótt ekki sé
framkvæmd þess sérstaklega
bönnuð í lögum, svo og ef hann
lætur farast fyrir að fram-
kvæma nokkuð það, er afstýrt
gat slíkri hættu.
Róbert R. Spanó
Opið virka daga frá kl. 10-18 laugardaga frá kl. 10-16
• Engjateigur 5
• Sími 581 2141
• www.hjahrafnhildi.is
Ný sending
Sparidress og -kjólar
Safnaðu litlum listaverkum