Morgunblaðið - 17.09.2010, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2010
Mæða Þeir voru heldur brúnaþungir starfsmenn efnahags- og viðskiptaráðuneytis á blaðamannafundi í gær sem yfirmaður þeirra boðaði til í framhaldi af dómi hæstaréttar.
Golli
Það er ekki öfunds-
vert hlutskipti sveit-
arstjórna allt í kring-
um landið að fá nýjan
ráðherra sem á
fyrstu dögum sínum í
embætti snýr stefnu,
sem búið er að vinna
eftir, algerlega á
haus þannig að ekki
stendur steinn yfir
steini. Sveitarstjórnir
allt í kringum landið
eru búnar að vera að undirbúa yf-
irtöku verkefna frá ríkinu í sam-
ræmi við yfirlýsingar fráfarandi
ráðherra sveitarstjórnarmála í
landinu. Öllum var ljóst að miklar
sameiningar væru í farvatninu.
Í sveitarfélagi mínu, Grund-
arfirði, var ekki vitað um hvers
konar sameiningu yrði um að
ræða en vitað var að minnsta
mögulega sameiningin yrði allt
Snæfellsnesið sameinað, jafnvel
var talað um að sameina allt Vest-
urland í eitt sveitarfélag. Ákvörð-
un um þessa sameiningu átti að
liggja fyrir í haust eða í vetur í
síðasta lagi. Tugir ef ekki hundruð
manna um allt land eru búin að
vera að undirbúa þessar stóru
breytingar sem búið var að boða.
Samtök sveitarfélaga hafa verið
stuðningsmenn og talsmenn þess
að farið verði í þessar samein-
ingar.
Þá bregður svo við að við fáum
nýjan ráðherra, Ögmund Jónas-
son. Án samráðs við nokkurn
mann lýsir hann því yfir að hann
sé búinn að hætta við lögskipaðar
sameiningar. Þetta kom fram á
fundi samtaka sveitarfélaga á
Vesturlandi á föstudaginn 11.
sept, algerlega eins og þruma úr
heiðskíru. Nú er sem sagt öll þessi
vinna í uppnámi, væntanlega fram
að næsta ráðherra. Guð einn veit
hvað sá ráðherra mun hafa í
hyggju, kannski að taka upp
gömlu hreppana. Svona kúvend-
ingar eru gersamlega óþolandi,
svona samráðsleysi einnig. Það
vita allir að auðvitað geta menn
farið í sameiningar að eigin frum-
kvæði en reynslan
hefur sýnt það að
slíkt er of seinfarin
leið og menn voru
orðnir sammála um
að slíkan tíma höfum
við ekki.
Ég gef mér að ráð-
herrann sé það nýr í
embætti að hann hafi
ekki haft tíma til að
setja sig inn í öll mál
er snúa að ráðuneyti
hans, og þá sennilega
hefur þetta mál ekki
verið efst á lista ráðherrans að
setja sig inn í, en þá er hægt að
minna ráðherra á að enginn er svo
skyni skroppinn að hann geti ekki
þagað gáfulega. Að koma með
svona yfirlýsingar er þvílík óvirð-
ing við störf samtaka sveitarfé-
laga, störf sveitarstjórnarmanna
og störf undirmanna hans í ráðu-
neytinu að það nær ekki nokkru
tali. Stjórnsýsla sem þarf að sætta
sig við að nýr ráðherra í sömu rík-
isstjórn geti tekið slíkar ákvarð-
anir án samráðs við nokkurn
mann er handónýt stjórnsýsla.
Það er lágmarkskrafa að einhver
stöðugleiki ríki um slíkar stór-
ákvarðanir sem lögskipuð samein-
ing sveitarfélaga er og alger krafa
að um slíkt sé eitthvert samráð.
Þetta eiga ekki að vera geðþótta-
ákvarðanir ráðherra á hverjum
tíma.
Ég óska nýjum ráðherra vel-
farnaðar í starfi en fyrstu skrefin
virðast bæði afar illa stigin og illa
ígrunduð.
Eftir Þórð Áskel
Magnússon
» Þá bregður svo við
að við fáum nýjan
ráðherra, Ögmund Jón-
asson. Án samráðs við
nokkurn mann lýsir
hann því yfir að hann sé
búinn að hætta við lög-
skipaðar sameiningar.
Þórður Áskell
Magnússon
Höfundur er frkvstj. og er oddviti
sjálfstæðismanna í Grundarfirði.
Ráðherraræði og
handónýt stjórnsýsla
Í þingræðu á þriðju-
daginn sagði Stein-
grímur J. Sigfússon að
þingmenn gætu ekki
skorast undan því hlut-
verki, sem þeim væri
falið samkvæmt stjórn-
arskrá og lögum, að
taka afstöðu til þess
hvort ákæra ætti fyrr-
verandi ráðherra. Þetta
er auðvitað rétt hjá fjár-
málaráðherranum svo langt sem það
nær, en með því er auðvitað ekki sagt
að niðurstaða þingmanna hljóti að
verða sú að samþykkja ákærurnar.
Grundvallarreglur
sakamálaréttarfars gilda
Tvær tillögur liggja nú fyrir Alþingi
um að gefa beri út ákærur af þessu
tagi og hefja dómsmeðferð fyrir lands-
dómi. Til þessara tillagna mun þingið
taka afstöðu á næstu dögum. Þing-
menn þurfa í þessum málum að svara
þeirri erfiðu spurningu hvort gefa
skuli út ákærur og setja um leið til-
tekna einstaklinga í stöðu sakborninga
í refsimáli. Þegar þingmenn gera upp
hug sinn verða þeir að hafa í huga
sömu sjónarmið og öðrum ákær-
endum ber að fylgja. Ekki er um það
deilt að í málum út af ráðherraábyrgð
á að fylgja öllum grundvallarreglum
um sakamálaréttarfar að svo miklu
leyti sem lögin um landsdóm kveða
ekki sérstaklega á um annað. Þannig
verður t.d. að virða almenn réttindi
sakborninga, sanna að fyrir hendi séu
skilyrði um saknæmi og ólögmæti,
gæta að skýrleika refsiheimilda, sýna
fram á að meint ólögmæt háttsemi
falli undir refsiákvæði og svo má
áfram telja.
Refsimál en ekki
hugmyndabarátta
Þingmenn geta ekki við ákvörðun
um ákæru gert minni kröfur til sjálfra
sín heldur en þeir gera til annarra
handhafa ákæruvalds. Þeir geta ekki
heldur leyft sér að láta einhver önnur
sjónarmið, pólitísk eða persónuleg,
ráða afstöðu sinni. Nauðsynlegt er að
árétta þetta sérstaklega í ljósi van-
hugsaðra eða afhjúpandi ummæla
sumra þingmanna og
ráðherra um að ákær-
urnar séu liður í ein-
hvers konar hug-
myndafræðilegu eða
pólitísku uppgjöri, eða
að leikurinn sé til þess
gerður að sefa reiði al-
mennings. Sjónarmið af
því tagi eiga að sjálf-
sögðu ekki við þegar
taka á ákvörðun um
ákærur í refsimálum.
Ákærur á slíkum for-
sendum væru ekkert
annað en valdníðsla.
Eru meiri eða minni
líkur á sakfellingu?
Meginspurningin, sem ákærendur
verða að taka afstöðu til við ákvörðun
um ákæru, er sú hvort líkur á sakfell-
ingu í dómi séu meiri en líkur á sýknu.
Fyrir slíkri niðurstöðu verða að vera
sterk rök. Ekki ber að gefa út ákæru
til þess eins að gefa sakborningi tæki-
færi til að verja sig eða til þess að at-
huga hvort hugsanlega hafi verið um
refsiverða háttsemi að ræða. Til-
gangur ákæru hlýtur alltaf að vera sá
að ná fram sakfellingu vegna tiltekins
brots eða brota og að beitt verði refs-
ingu eftir því sem við á. Meg-
inröksemdin fyrir þessari grundvall-
arreglu felst að sjálfsögðu í því að
ákæra gegn einstaklingi í sakamáli er í
sjálfu sér þungbær fyrir þann sem í
hlut á. Í ákæruvaldinu sem slíku felst
mikið vald og því ber að sjálfsögðu að
beita af varúð.
Þingið getur ekki
afturkallað ákærurnar
Reglur sakamálaréttarfars gera ráð
fyrir að ákvörðun ákæru sé ekki tekin
fyrr en að lokinni rannsókn máls. Þá
ber ákæranda að taka ákvörðun sína
og horfa bæði til þeirra atriða sem
horft geta til sýknu og sektar. Vandinn
við Landsdómsfyrirkomulagið er ekki
síst sá, að þingið á að taka ákvörðun
um ákæru áður en rannsókn eftir
reglum sakamálaréttarfarsins hefst og
að saksóknarinn, sem þingið kýs sam-
hliða, er bundinn af ákærunni eins og
hún birtist í tillögu þingsins. Hann get-
ur þannig hvorki breytt ákærunni né
fellt hana niður. Eftir að þingsályktun-
artillaga um ákæru hefur verið sam-
þykkt er ákvörðunarvald um fram-
hald málsins líka komið úr höndum
þingsins. Að vísu er talið að koma
megi að viðbótarkæruatriðum með
nýrri þingsályktunartillögu en þingið
getur hins vegar ekki afturkallað
málsóknina. Þetta á auðvitað að leiða
til þess að þingmenn beiti ákæruvaldi
sínu af sérstakri varfærni.
Margvíslegar efasemdir
Hér er ekki kostur á að rekja þær
fjölmörgu efasemdir sem fram hafa
komið síðustu daga í tilefni af ákæru-
tillögunum. Þó er rétt að minna á að
löggjöfin um Landsdóm hefur lengi
sætt gagnrýni út frá réttaröryggis-
og mannréttindasjónarmiðum. Jafn-
framt hafa komið fram rökstuddar
efasemdir um að saknæmisskilyrði
um ásetning eða stórfellt gáleysi séu
fyrir hendi, að refsiheimildirnar séu
nægilega skýrar og í samræmi við
réttarþróun og dómaframkvæmd og
loks um að unnt sé að heimfæra
meinta ólögmæta háttsemi þessara
tilteknu einstaklinga undir tilgreind
refsiákvæði með viðhlítandi hætti.
Vafa ber að túlka
hinum ákærðu í hag
Öll þessi atriði verða þingmenn að
hafa í huga þegar þeir taka afstöðu til
ákærutillagnanna. Ábyrgð þeirra og
skylda felst í því að byggja afstöðu
sína á vel yfirveguðum og rök-
studdum forsendum í samræmi við
meginsjónarmið sakamálaréttarfars
og grunnhugmyndum um réttarríkið.
Niðurstaðan verður að byggjast á
sannfæringu um að meiri líkur séu á
sakfellingu en sýknu. Verða þing-
menn í því sambandi að hafa í huga að
sönnunarbyrðin hvílir á ákæruvald-
inu og allan vafa ber að túlka hinum
ákærðu í hag.
Eftir Birgi
Ármannsson » Þingmenn geta ekki
við ákvörðun um
ákæru gert minni kröf-
ur til sjálfra sín heldur
en þeir gera til annarra
handhafa ákæruvalds.
Birgir Ármannsson
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík.
Ákæruvald Alþingis og
ábyrgð þingmanna