Morgunblaðið - 11.03.2011, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. MARS 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Uppreisn-armenn íLíbíu virð-
ast eiga í vök að
verjast. Gaddafí of-
ursti, sem stjórnað
hefur landinu með
harðri hendi í fjóra áratugi,
virðist vera að sækja í sig veðr-
ið. Í raun fór hann mjög hægt af
stað, og her hans veitti litla
mótspyrnu í austurhluta lands-
ins fyrstu vikurnar. Einræðis-
herranum og sonum hans virtist
brugðið og ekki vera vissir um
hvernig Bandaríkin og sam-
herjar þeirra í Nató myndu
bregðast við. Þeir skoruðu á
einræðisherrann að fara. Hans
tími væri loks liðinn. Gaddafí
reyndi að setja sjálfan sig á stall
sem veltenntan varðhund á veg-
um vestursins gegn Alkaída –
samtökum Bin Ladens, sem
hann hélt fram að væru í raun á
bak við uppreisnarmennina og
eins að án sín yrði flóttamanna-
straumur frá og um Líbíu frá
Afríku stjórnlaus. Fyrri rök-
semdin þótti ekki halda vatni,
en viðurkennt er að eitthvað
kunni að vera til í hinni síðari.
En svo rann upp fyrir Gaddafí
að Vesturlönd voru öll í orði en
ekki á borði. Það fylgdi ekkert
bit bofsi þeirra. Breski for-
sætisráðherrann fór langt fram
úr sjálfum sér þegar hann boð-
aði að Vesturlönd myndu án taf-
ar framfylgja flugbanni yfir
Líbíu. Bandaríski varnarmála-
ráðherrann sló hugmyndina
kalda þegar hann sagði að slíkt
yrði ekki gert án heimildar Ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna.
Ekkert bendir til að slík heimild
fengist. Rússar hafa þegar lagst
gegn hugmyndinni og líklegt er
talið að það muni Kínverjar
einnig gera. Bretar eiga fullt í
fangi með að gegna hlutverki
litla bróður Bandaríkjanna í
bardögum í Afganistan, enda
hafa þeir þegar boðað mikinn
niðurskurð til varnarmála.
Uppreisnarmönnum í Líbíu
voru gefnar falskar vonir. Og
Gaddafí er ákveð-
inn að nota þann
tíma sem gefst til
að brjóta þá á bak
aftur. Hann heyrir
Vesturveldin ræða
um möguleika á
flugbanni án sjáanlegs árang-
urs og taka um leið fram að ekki
komi til greina að fara með
landher gegn honum. Birt hafa
verið viðtöl og myndir af upp-
reisnarmönnum í vígaham
hrópandi níð og óhróður um
einræðisherra landsins. Þessar
myndir eru ekki eingöngu af
leiðtogum og talsmönnum held-
ur venjulegu fólki sem flykktist
undir merki þeirra í upphafi
uppreisnar sem virtist á sig-
urbraut. Nái Gaddafí fullum yf-
irráðum á ný munu Vesturlönd
láta viðskiptaþvinganir duga
sem viðbrögð við því. Slík
óþægindi óttast einræðisherr-
ann ekki. Og hann veit það sem
hinn „siðaði“ heimur hefur lengi
vitað: Það borgarvirki hefur
aldrei verið reist sem er nógu
hátt til þess að asni, klyfjaður
gulli, komist ekki yfir það.
Asna- og úlfaldalest Gaddafís er
ekki klyfjuð gulli í bókstaflegri
merkingu. Hún ber tunnur af
olíu og þær eru gulls ígildi í
olíuþyrstum heimi. Og upp-
reisnarmennirnir, sem birtar
hafa verið þúsundir mynda af í
fjölmiðlum, glaðbeittum og
hugdjörfum, munu ekki kemba
hærurnar. Hin dug- og döng-
unarlausu vestrænu ríki munu
að nokkru verða ábyrg fyrir
þeim illu örlögum sem upp-
reisnarmanna bíða ef allt fer á
versta veg. Það er enginn Reag-
an eða Bush í Hvíta húsinu
núna og það er engin járnfrú í
Downingstræti 10. Margur er
vísast þakklátur fyrir það. En
ekki endilega þeir sem veifa
gamla konungsfána Líbíu með
annarri hendi með riffil í hinni,
óvarðir aftan á venjulegum pall-
bíl, þegar þotur einræðisherr-
ans fljúga yfir og vísa skrið-
drekunum leið.
Vestrænir leiðtogar
hefðu betur þagað
en vekja óraunhæfar
væntingar}
Uppreisnarmenn einir
Þeir eiga ekki ónýta minn-ingu sem sáu Thor Vil-
hjálmsson í síðasta sinn ber-
höfðaðan í gaddinum við
bálköstinn á lokadegi liðins ár.
Tók hann vinum sínum fagn-
andi, líka þeim sem ekki voru
vopnabræður hvunndags á Ís-
landi. Rithöfundurinn hafði
farið víða, sjálfur auðvitað, en
ekki síst í bókum sínum og
þótt þær væru ekki allar allra,
sem stóð ekki endilega til af
hans hálfu, fór orðkynngi,
stundum orðkrókar og kúnst
höfundarins ekki framhjá
neinum. Hlaut hann iðulega
verðskuldaða viðurkenningu,
lof og prís. En þess utan var
Thor víkingur í gömlu merk-
ingunni og víkingseðli hans
fékk sem betur fer iðulega út-
rás. Gerði rithöfundurinn því
strandhögg í öðrum list-
greinum, myndlist eða kvik-
myndum, þegar þess var síst
von og stóð fátt fyrir. Og svo
steytti hann sig í þágu þess
málstaðar sem átti hann að
vini þegar hann taldi að þess
þyrfti með. En Thor var einnig
notalegur þegar hann fór með
friði, lét vaða á súðum og
deildi lífsgleði sinni í fámenni.
Hann verður þeim sem þá voru
þar ætíð minnisstæður.
Thor Vilhjálmsson É
g tel mig vera rökhyggjumann og
ég reyni hvað ég get að nálgast öll
málefni með rökrænum og yfir-
veguðum hætti. Ég er náttúrlega
mannlegur og því breyskur og
það er langt frá því að ég nái alltaf að lifa og
hegða mér eftir þessum formerkjum, en þetta er
fyrirmyndin sem ég reyni að tileinka mér.
Af þessum orsökum eru ákveðnir hlutir sem
ég læt fara í taugarnar á mér í meira mæli en ef
til vill kann að vera heilbrigt. Þar má telja svo-
kallaða miðla, sem telja fólki trú um að þeir geti
haft samband við látna vini og ættingja – gegn
gjaldi náttúrlega. Sumir miðlar eru eflaust sjálfir
sannfærðir um eigin náðargáfu og gera sér ekki
grein fyrir því að þeir eru einfaldlega næmir á
fólkið sem hjá þeim situr, en aðrir misnota með
kaldlyndum hætti trúgirni fólks sem á um sárt
að binda.
Þá læt ég skottulækningar af hvaða tagi sem er fara í
taugarnar á mér, bæði vegna þess að í þeim felst afneitun á
hinni vísindalegu aðferð og þar með rökhugsun almennt, en
ekki síður vegna þess að þar er verið að misnota veikt fólk.
Það er kannski ekki skrýtið að maður láti svona hluti fara í
taugarnar á sér, en ég á það til að ganga lengra og pirra mig
á hlutum, sem í raun eru meinlausir eins og feng shui,
stjörnuspeki og galdrakukl. Það verður enginn fyrir skaða
með því að krota hringi á stofugólfið, kveikja á kertum og
fara með illskiljanlega galdraþulu. Enginn hefur meitt sig á
því að færa sófann þvert yfir stofuna til að koma
í veg fyrir að einhver ímyndaður dreki geti haft
óæskileg áhrif á líðan heimilisfólks. Þetta pirrar
mig nú samt af sömu ástæðum og miðlar og
skottulæknar pirra mig. Þetta er ekki rökrænt.
Ég var að hugsa um þetta um daginn þegar
ég gerði mér grein fyrir því að ég, trúlaus mað-
urinn, læt ekki hefðbundin trúarbrögð trufla
mig að sama skapi. Þegar maður horfir hlutlaust
á þetta þá eru trúarbrögð jafn órökræn og feng
shui eða galdrar, því í þeim felst ákveðin höfnun
á veraldlegri rökhyggju og trú á hið yfirnátt-
úrulega.
Ástæðurnar fyrir því að trúarbrögð trufla
mig síður eru eflaust nokkrar. Ég var skírður,
fermdur og gekk í sunnudagaskólann, þannig að
ég er vanur kristni að minnsta kosti. Aðal-
ástæðan er hins vegar, að því er ég held sjálfur,
sú að trúarbrögð ganga flest út á að hjálpa fólki að bæta sig
sjálft – að verða að betri manneskjum. Í þeim er að finna sið-
ferðilegan boðskap sem í flestum tilvikum stuðlar að mann-
vænna samfélagi.
Galdrakuklið og hinir hlutirnir sem ég leyfi mér að pirrast
á eru hins vegar snauðir að þessum hlutum sem gera trúar-
brögð almennt að jákvæðum þáttum í mannlegu samfélagi.
Þeir ganga út á að svala fýsnum og löngunum án þess endi-
lega að hafa unnið fyrir því. Þeir hafa engan siðferðilegan
grunn til að styðjast við þegar erfiðlega gengur. Þess vegna
pirrar þetta mig meira en trúarbrögðin gera. bjarni@mbl.is
Bjarni
Ólafsson
Pistill
Trúarbrögð, miðlar og feng shui
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
S
taða hrygningarstofns
þorsks og ýsu í Barents-
hafi er mjög góð um þess-
ar mundir. Samkvæmt
mati ráðgjafarnefndar Al-
þjóðahafrannsóknaráðsins er þorsk-
stofninn nálægt sögulegu hámarki og
ýsustofninn í hámarki.
Leyfilegur loðnuafli í Barentshafi í
ár er 380.000 tonn, leyfilegur ýsuafli
303.000 tonn og leyfilegur þorskafli
703.000 tonn. Íslenskum skipum er
heimilt að veiða 6.388 tonn af óslægð-
um þorski innan efnahagslögsögu
Noregs og allt að 30% meðafla af öðr-
um tegundum, en 6.390 tonn innan
efnahagslögsögu Rússlands, 799 tonn
af ýsu og allt að 10% meðafla í öðrum
tegundum. Hins vegar er aðeins búið
að úthluta 3.994 tonnum af þorski
innan rússnesku lögsögunnar þar
sem 2.396 tonn eru sölukvóti og ekki
hefur enn verið gengið frá kaupum á
honum.
Milli fimm og tíu íslensk skip hafa
stundað þessar veiðar undanfarin ár
og í Morgunblaðinu í gær var haft
eftir Vilhjálmi Sigurðssyni, skip-
stjóra á Sigurbjörgu ÓF, að ævin-
týralega mikill fiskur væri á svæðinu.
Fallegur og fínn fiskur.
Oft hefur verið talað um Barents-
hafið sem gullkistu og í því sambandi
má nefna að á árunum 1993-1998
veiddu íslensk skip samtals tæp
113.000 tonn af þorski í Barentshafi.
Mikill kostnaður, ekki síst vegna
eldsneytis, fylgir samt því að sækja
fiskinn frá Íslandi enda leiðin löng.
Góð nýliðun og hófleg veiði
Nýliðun í þorskstofninum í Bar-
entshafi var minni 1999 en hún hafði
verið frá því á árunum 1987 og 1988
þegar stofninn hrundi. Í nýjustu
skýrslu ráðgjafarnefndar Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins kemur hins
vegar fram að hrygningarstofn
þorsks hafi stækkað á undanförnum
árum og sé nú nálægt sögulegu há-
marki.
Einar Hjörleifsson, fiskifræðingur
hjá Hafrannsóknastofnuninni, segir
að sóknin í þorskinn í Barentshafi
hafi minnkað mikið á undanförnum
árum og nýliðun verið mjög góð á
sama tíma. Hann áréttar að eftir
nokkur mjög mögur ár hafi vaxið upp
sterkir árgangar og hlutfallslega hafi
minna verið veitt úr þeim undanfar-
inn áratug en á árum áður.
Erfitt er að skýra þessa góðu ný-
liðun í Barentshafi. Einar segir að al-
mennt sé mikill breytileiki í nýliðun
og kippur af góðum og slæmum árum
geti komið. Þetta hafi þess vegna
ekkert að gera með sjálfan hrygning-
arstofninn sem geti verið tiltölulega
stöðugur, heldur afkomu seiðanna á
fyrstu þremur árunum.
Þegar horft sé til lengri tíma virð-
ist nýliðun minnka þegar hrygn-
ingarstofnar fara niður fyrir einhver
ákveðin mörk en þegar þeir séu
komnir upp fyrir ákveðin mörk virð-
ist hrygningarstofnsstærðin ekki
skipta miklu máli varðandi fram-
leiðnina að meðaltali.
Þrír yngstu ýsuárgangarnir hafa
verið mjög góðir í Barentshafi og
hrygingarstofninn er í sögulegu há-
marki. 2009 veiddust 200.000 tonn og
er það mesti ýsuafli í Barentshafi síð-
an 1974.
Þorskstofninn er háður loðnustofn-
inum. Loðnustofninn í Barentshafi
hefur gengið upp og niður og vegna
lélegs ástands stofnsins voru loðnu-
veiðar til dæmis bannaðar 1994-1998
og 2004-2008. Heimilað var að veiða
390.000 tonn 2009 og veiddust
307.000 tonn en 2010 veiddust
315.000 tonn af 360.000 tonna kvóta.
Einar segir að flestar merkingar
bendi til þess að lítill samgangur sé
milli þorsks í Barentshafi og þorsks á
Íslandsmiðum og aðeins í örfáum til-
fellum hafi þorskur úr Barentshafi
veiðst á Íslandsmiðum.
Barentshafið áfram
mikil gullkista
Morgunblaðið/Ómar
Löndun Frystitogarinn Venus landar heima eftir veiði í Barentshafi.
Íslenskir togarar byrjuðu að
veiða þorsk í Barentshafi 1993
eftir langt hlé og hófst þá deila
við Norðmenn og Rússa um
þessar veiðar í Smugunni, eins
og alþjóðlega hafsvæðið hefur
verið kallað. Fyrsta árið veiddu
Íslendingar níu þúsund tonn af
þorski og veiðarnar náðu há-
marki árið eftir þegar veidd
voru 37 þúsund tonn. Síðan dró
úr veiðunum og náðu þær lág-
marki skömmu fyrir aldamót.
1999 var undirritaður samn-
ingur um veiðar í Barentshafi og
í kjölfarið gerðu Íslendingar tví-
hliða samning við Norðmenn og
Rússa um veiðar þar.
Íslendingar
með reynslu
SMUGAN