Svart á hvítu - 01.10.1977, Blaðsíða 14

Þegar hér er komið í myndinni, klippi ég inn í þar
sem Steinar sést fljúga á hægum hraða í mínútu
eða lengur. Hann flýgur á skíðum. Stórkostlegur
maður, hann flýgur í algjörri leiðslu eins og inn í
jökulsprungu, eins og hann væri að fara inn í
dimmasta djúp sem hægt er að hugsa sér. Þangað
flýgur hann og flýgur og flýgur og svo lendir hann
og er aleinn í brekkunni og sést þar óskýrt, mjög
einkennilega. Þá birtist texti, skrifaður texti,
byggður á oröum Róberts Walser, yfir myndinni.
Og þar stendur ,,Ég ætti aö vera aleinn í þessum
heimi, ég Steinar, og engin önnur lifandi vera. En-
gin sól, engin menning, ég nakinn á háum kletti,
enginn stormur, enginn snjór, engin stræti, engir
bankar, engir peningar, enginn tími, enginn
andardráttur. Þá mundi ég ekki lengur vera
hræddur.“
Persóna í verkum Goethes segir á einum stað:
„Við kunnum að ímynda okkur að við séum í hvaða
aðstöðu sem er, en við hugsum alltaf um okkur
sem sjáandi. Ég held að ástæða þess að manninn
dreymir sé að hann ætti ekki að hætta að sjá. Einn
dag mun ef til vill hið innra Ijós lýsa af okkur og þá
þurfum við ekki á öðrum Ijósum að halda." Ég
vitna í þetta núna vegna þess að mér virðist
leyndardómur mynda þinna felast í því hvernig þú
birtir þetta sérstaka innra Ijós sem stafar af hinum
sjálfhuga, af daufum, dumbum og blindum.
Já ég reyni alltaf að komast að hinu innsta Ijósi
sem brennur hið innra með okkur. í Kaspar Hauser,
er Kaspar aö skrifa nafn sitt með illgresi í grasið og
þá sýnir andlit hans þetta Ijós. Eöa þegar hann
segir „Mig dreymdi Kákasus" — þá má líka sjá það.
Mig dreymir svo til aldrei, kannski einu sinni á ári.
En þegar ég er á gangi t. d. þá lifi ég heilar skáld-
sögur. Eða þegar ég keyri lengi í bílnum mínum, þá
sé ég heilar kvikmyndir og verö hræddur. Einu sinni
var ég næstum búinn að valda slysi vegna þess að
það voru hundruð fiðrilda í bílnum og vildu ekki út.
Ég vissi að þau voru ekki raunveruleg, svo ég
stöðvaði bílinn og hleypti þeim út. Ég opnaði
hurðina, en þau vildu ekki fara. Ég var á hraðbraut
uþpi í sveit, en það var eins og ég væri á götu í Vín
með gömlum húsum og hundruð manna sem
hölluðu sér útum gluggana og horfðu á mig, og ég
var óttasleginn, og var að keyra og fiðrildin í kring-
um hausinn á mér . . . og heilar sögur spruttu upp
úr þessu.
Það er líka mjög sérkennilegt draumkennt and-
rúmsloft þegar þú ert að stjórna. f byrjun
„Jafnvel dvergar byrja smátt“ sýnirðu t. d. Hombre,
minnsta dverginn, sitjandi milli glugganna meðan
verið er að yfirheyra hann, og þegar hann segir
„Það suðar í eyrunum, einhver er að hugsa um
mig“ þá fer myndavélin ...
Já, það er eina skiptið sem myndavélin hreyfist,
hún byrjar að hreyfast í átt að glugganum og horfir
út um gluggann vegna þess að Hombre horfir á
gluggann og segir: „Einhver er að hugsa um mig“
og þá sést þessi hrjóstrugi staður um leiö og
vélin hreyfist burt í hálfhring.
Á því augnabliki heyrist þetta annarlega malag-
uena-lag sem ung spænsk stúlka syngur, og svo
sést landslagið aftur, en núna úr fjarlægð og
næstum í mistri, eins og landslagið væri nú séð af
annarri og hærri vitund.
Já, ég stjórna dýrum, og ég held því fram að líka
sé hægt að stjórna landslagi.
í Fata Morgana segir þulurinn: „í paradís ferðu
yfir sandinn án þess að sjá skuggann þinn. Til er
landslag jafnvel án dýpri merkingar.“
Það er meira að segja sagt tvisvar. Það er eitt-
hvað sjáandalegt viö þetta lándslag eins og það er
sýnt. Flestar myndir mínar hafa sprottið upp úr
stöðum eða landslagi, hafa farið aó byggjast upp í
kringum þessi landssvæði.
Ég leita nýrra myndsviða fyrir kvikmyndir. Ég er
orðinn þreyttur á tímaritamyndum, þreyttur á póst-
kortum, nenni ekki að labba inn á ferðaskrifstofu og
sjá Pan Am auglýsingar með myndum af Grand
Canyon: þetta eru svo útþvældar myndir. Og ein-
hvern veginn hef ég nef fyrir nýjar myndir, eins og
landslag í fjarska út við sjóndeildarhring. Ég sé
nýjar myndir og reyni aö móta þær. Ég reyndi þetta
í Fata Morgana og í draumaþáttunum í Kaspar
Hauser. Ég er að reyna að uppgötva innstu veru
okkar, og það er vitneskja sem liggur mjög djúpt.
Við hlustuðum áðan á tónlist frá 13. og 14. öld: þar
er minn tími. Það er hægt að sjá sérstakt landslag
eöa vissa árstíð í hverjum manni. Til dæmis í De G-
aulle — hans landslag er Lorraine og árstíð hans
finnst mér vera Nóvember. Og ef til vill gildir hið
sama um ákveðin tímabil.
Sumir hafa skrifað að ég sé 19. aldar maóur, en
þaö er rangt. Rétti tíminn fyrir mig er síóari hluti
miðalda. Mér finnsí ég standa tónlist og myndlist
þess tíma nær. Það mundi líka ná yfir hugmyndir
mínar um verk mitt. Mér finnst ég ekki vera lista-
maður, heldur iönaöarmaður. Allir myndhöggvarar
og málarar þessa tíma litu ekki á sig sem listamenn,
heldur sem iönaðarmenn og voru atvinnumenn
eins og þeir. Það er einmitt þannig sem ég upplifi
vinnu mína vió kvikmyndagerð — eins og ég væri
nafnlaus og stæði nákvæmlega á sama. Ég vissi til
dæmis aö Fata Morgana var viðkvæm eins og
kóngulóarvefur. Ég sagði við vini mína: Ég er búinn
að gera kvikmynd en það má ekki koma við hana.
Ekkert grófgert. Hún á að vera ósnert, ónafngreind,
ég ætla að geyma hana og sýna einungis besta vini
mínum áður en ég dey. Og sá vinur á að geyma
hana og áður en hann deyr á hann að sýna hana og
gefa besta vini sínum, og svona ætti það aö ganga
nokkrar kynslóðir . . . og þá fyrst mætti sýna hana
opinberlega. Nú, ég geymdi myndina í tvö ár u. þ. b.
án þess að sýna hana, og svo var mér einhvern
veginn ýtt út í það, gabbaður til þess. Það er vit í því
að sýna hana, en ég hafði samt hugsað mér að
sýna hana ekki. Reyndar á ég stutta mynd sem ég
hef engum sýnt í 12 ár, — hún heitir Leikur í Sandi.
Aðalþersónan er hani, hún er um fjögur börn og
einn hana.
í einni senu í Kaspar Hauser er sýnd kjöt-
kveðjuhátíð þar sem Kaspar er leigður sem sýn-
ingargripur; Hombre, sem kom fram í „Jafnvel
dvergar byrjuðu smátt"; og Mozart hinn ungi í
leiðslu, að rýna inn í hin djúpu hol jarðar, „hugur
hans upptekinn af eigin rökkri“. Það er athyglis-
12