Svart á hvítu - 01.10.1977, Síða 22

Menning og bylting
Dragoliub Igniatovic Þýöingu og formála gerði Skapti Þ. Halldórsson
Ræða flutt á málþingi heimspek-
inga, félagsfræðinga og rithöfunda í
Dicibare 4.— 7. febrúar 1974
Nokkur formálsorð þýðanda
Andófsmaður —. Viö heyrum orðiö dag hvern.
Það hefur hlotið mjög sérstaka merkingu. í fjöl-
miðlum er það notað um gagnrýnismenn kerfisins í
verkalýðsríkjunum — gagnrýnismenn til hægri og
vinstri — menn sem gagnrýna skrifræðið út frá
afturhaldssamri heimssýn og byltingarsinna,
marxista.
Matthías Jóhannessen og Jóhann Hjálmarsson
hampa sovéskum andófsmönnum. En þeir leggja
megináherslu á að hefja merki hinna afturhalds-
sömustu. Afstaða þeirra er stéttarleg. Mikill hluti
andófsmanna eru byltingarsinnar, marxískir gagn-
rýnendur. Vestrænir fjölmiðlar minnast sjaldnast á
Þá-
Höfundur þeirrar greinar sem hér fer á eftir í
þýðingu minni er andófsmaður. Nafn hans er
Dragoliub Igniatovic. Hann er serbneskt skáld og
einlægur marxisti. Grein þessi er í rauninni ræða
sem hann flutti á málþingi heimspekinga, félags-
fræðinga og rithöfunda um efnió Menning og bylt-
ing, sem haldið var í Divcibare í Júgóslavíu 4.-7.
febrúar 1974. Fyrir þetta innlegg í baráttuna var
hann dæmdur í 3'A árs fangelsi og auk þess tveggja
ára missis allra borgaralegra réttinda. Réttarhöldin
yfir honum stóðu í einn dag og var honum meinað
að áfrýja til hæstaréttar og losna úr prísundinni á
meðan hann beið dóms. Ekki hefur undirrituðum
tekist að fá frekari upplýsingar um höfundinn, en
lögfræðingur hans var einnig ákærður fyrir að verja
hann, og lýsir það e. t. v. betur en nokkuð annaö
hvers hefur verið að vænta frá júgóslavneskum
dómstólum. Igniatovic er raunar yfirlýstur marxisti:
„Ég er leninisti", segir hann á einum stað í varnar-
ræðu sinni fyrir rétti, sem ekki fékkst flutt.
Menning og bylting
Það er ekki auðvelt að skilja kjarnann frá hisminu
og engu auðveldara er að greina það sem er frá því
sem ekki er. Umfjöllun um nútíðina, framtíðina og
jafnvel fortíðina er torveld, þegar staðreyndirnar
eru aðeins kunnar til hálfs. Sum tímabil eru
óskiljanleg og óútskýranleg af því að okkur tekst
ekki að koma auga á í hverju mikilvægi þeirra er
fólgið.
Umræður okkar í dag fara fram á mjög óheppi-
legum tíma. Öll menningarleg viöleitni alþýöunnar
er afvegaleidd. Athygli fólksins er beint aö ómerki-
legum hversdagsvandamálum og álíka hversdags-
legri neyslu félagslegra afuróa. Vitandi vits leiða
hinir pólitísku forystumenn huga fólks frá sögu-
legum framtíðarverkefnum á ófrjóu og hættulegu
stigi stöugt dýpkandi kreppu. Að vísu hentar þetta
ósköp vel núverandi valdhöfum, en óneitanlega
koma upp ýmsar efasemdir um sjálfa tilveru menn-
ingarinnar. Án hennar er ekkert brauð og ekkert
vald.
Hvaö á sér stað fyrir augum okkar? Við okkur
blasir frumstæður landbúnaður, óarðbær iðnaður,
síminnkandi framleiðni, vaxandi verðbólga og
versnandi lífskjör. Á meðan mikill hluti landsmanna
er að komast á vonarvöl sitja minnihlutahópar að
vellystingum og sópa að sér auðæfum. Vinnuafl er
flutt út og óarðbæru erlendu fjármagni er hleypt inn
í landiö. Hvergi örlar á lausn í þjóöernisvanda-
málunum (svo að alls kyns fordómar grafa um sig).
Læknisþjónusta er lítil og öll í molum og mennta-
kerfió er beinlínis hlægilegur forngripur. Við þurf-
um að horfa upp á verkföll, almennt ólæsi, af-
brotaaukningu, spillingu og hórmang og samskipti
manna á milli einkennast af lygum og hræsni.
Svona er málunum háttað. Þetta er hvorki sósíal-
ismi né kapítalismi. Hér draga menn fram lífið á
lægsta stigi samfélagshátta, einhvers konar hálf-
barbarískri Evrópumenningu, barbarisma sem ekki
verður breytt á betri veg og virðist stöðugt verða
ömurlegri.
Yfir okkur ríkir nú alræðisvald sem þykist engum
háö og ábyrgðarlaust gagnvart öllum. Það líkist
konu sem elur viðbjóðsleg kvikindi sér vió brjóst og
reynir síðan aó afneita þeim og hrista af sér — en
árangurslaust. Ófreskjurnar hanga á henni, hindra
hreyfingar hennar, fylgja henni hvert sem hún fer,
láta eitur síast um líkama hennar og afvegaleiða
hana, og allt þetta gera þær undir hennar leiðsögn.
Valdhafar og listamenn þjóðarinnar eiga nú í ill-
deilum. Sjást þess æ fleiri merki. Fjölda heimspek-
inga, félagsfræðinga og rithöfunda hefur verið
meinað að gefa út ritverk sín. Bækur sem þegar eru
komnar út eða eru í prentun hafa verið bannaðar.
Mál hafa verið höfðuð á hendur rithöfundum, kvik-
myndaleikstjórum og framleiðendum, og kennur-
18