Svart á hvítu - 01.10.1977, Síða 30

Omatte Colwnan.
götum úti af engu tilefni, heimta skilríki og leita á
þeim hátt og lágt.
f Los Angeles stofnaði Coleman eigin hljómsveit
ásamt trompetleikaranum Don Cherry, trommu-
leikaranum Billy Higgins og bassaleikaranum
Charlie Haden. Þeir léku inn á fyrstu hljómplötu sína
í kringum 1957. Litlu síðar kynntist þeim John
Lewis, pianoleikarinn í Modern Jazz Quartet, og
varð mjög hrfinn af — taldi Coleman arftaka
Charlie Parker. Lewis bauð Coleman og Cherry á
námskeið í The Lenox School of Jazz. Aðrir þátt-
takendur voru tónskáldið Gunther Schuller, píanó-
leikarinn Bill Evans, Max Roach, o. f. Eftir þetta
kom Coleman fram í Five Spot-klúbbnum í New
York og vakti þá mikla athygli og hefur síðan verió í
fremstu víglínu free djassins.
Á umslagi plötunnar „Change of the Century",
sem Coleman gaf út árið 1960, skrifar hann: ,,Nú-
tímadjass, sem einu sinni var svo djörf og fram-
sækin tónlist, er á margan hátt orðinn staölaður og
háttbundinn. Ég og félagar mínir í hljómsveitinni
erum að reyna að skapa nýja og frjálsari tegund af
djassi, sem hafnar öllu vanabundnu og öllum klisj-
um í ,,nútíma“-djassi. E. t. v. er mikilvægasti þáttur í
tónlistarsköpun okkar hin frjálsa hóp-impróvisa-
sjón. Hugmyndin um hóp-impróvisasjón er í sjálfu
sér langt frá því að vera nýtilkomin. Hún gegndi
mikilvægu hlutverki í fyrstu hljómsveitunum í New
Orleans. Big Bands swing-tímabilsins breyttu
þessu. Þar hverfur einstaklingurinn innan heildar-
innar, nema þegar hann tekur sóló á meðan hinir
blásararnir bíða aðgerðarlausir eftir að röðin komi
að þeirra sólóum. ( hljómsveit okkar er sérhver
hljóðfæraleikari frjáls að því aó leika það sem hon-
um þóknast hvenær sem hann vill. Við byrjum ekki
á að ákveóa fyrirfram hvaða áhrifum við ætlum að
ná. Heildaráhrifin ákvarðast af hæfni hljóðfæra-
leikaranna, skapgerð og smekkvísi þeirra og
hvernig þeir ná innbyrðis saman“.
Coleman hefur búið í New York síðan hann ,,sló í
gegn“. New York var að því leyti ólík Texas og Los
Angeles aó hann var ekki lengur kallaður ,,nigger“
né heldur fórnarlamb skyndikannana lögregl-
unnar. En honum hefur gengið jafnilla þar og ann-
ars staóar að koma tónlist sinni á framfæri og að
lifa af henni.
Aóstæöur og kjör
svartra djassleikara.
Djassleikarar hafa um langan aldur verið arð-
rændir af umboðsmönnum, næturklúbbaeigendum
og eigendum hljómplötufyrirtækja. Cecil Taylor
segir: „Djassinn hefur aldrei notiö fjárhagslegs
stuðnings, en allir hafa viljað græöa á honunrT.
Sá frægi klúbbur Five Spot var um langt skeið
miðdepill free djass-hreyfingarinnar. Menn eins og
Cecil Taylor, Ornette Coleman og Archie Shepp
nutu fyrst viðurkenningar eftir að þeir höfðu spilað í
þessum klúbbi. Bæði Coleman og Taylor fylltu
húsið í 6 vikur. Að þeim tíma liónum var Taylor
meinað að spila í klúbbnum. Ástæðan sem eigandi
klúbbsins, Joe Termini, gaf fyrir þessu var harkaleg
meðferð Taylors á píanóinu. Taylor segist sjálfur
aldrei hafa lent á öðrum eins píanógarmi. Gróðinn af
þessum 6 vikum hefói nægt til þess að kaupa tugi
slíkra. Tónlistarmönnum hljómsveitarinnar til sam-
ans var borgað jafnmikió og einum barþjóni og
gróði Terminis var fimmföld sú upphæð. Ást þessa
djassunnanda á leik þeirra var ekki meiri en svo að
þegar gróði hans var nægur til þess að opna nýjan
staö í fínna hverfi var Five Spot breytt í pizza-sjoppu
og kvartett Dave Brubeck borguð stór fjárupphæð
fyrir að leika á nýja staðnum. Þar með var lokað
höfuðvígi nýrra strauma í djassi í New York. Mörg
slík dæmi mætti týna til. Ástandió var hið sama alls
staðar. Það var ekki nóg með að free-djassistarnir
væru útilokaðir frá þessum stöðum. ( fyrsta lagi
þurftu þeir að spila í uppundir 10 tíma eftir fast-
skorðuðum reglum. Þannig máttu þeir ekki leika
lengur en 50 mínútur í einu. Ástæðan var einföld.
Gróði klúbbanna fólst í vínsölu. Ef áheyrendur
gleymdu sér í tónlistinni vildi farast fyrir að þeir
drykkju ,,skyldusjússana“, sem oft voru 3 glös á
hverjar 50 mínútur. Hin rígbundna skipting í pásur
var án tillits til innblásturs hljómlistarmannanna,
sem þurftu oft að hætta í miðju kafi. Fyrir free-
djassistana kom þetta enn verr út því verk þeirra
voru lengri en áður hafði tíðkast. Auk þess þurftu
þeir að þola alls konar móðganir. Barþjónar skip-
uðu þeim að leika annars konar tónlist og ýmist að
hækka sig eða lækka. Termini, sem áður var minnst
á, lét fylgja brottrekstri Archie Shepp þau orð, aö
djass væri ekki list. Að spila free djass í 10 tíma
útheimtir mikla orku. T. d. vildi John Coltrane helst
leggja sig í hléum. Á flestum stöðunum varð hann
að láta sér nægja að tylla sér í stiga eða eldhúsið.
Djassleikararnir þurftu ekki aðeins að líða fyrir
fyrirkomulag klúbbanna heldur líka unnendurtón-
listarinnar. Bæði var aðgangseyririnn hár og vió
26