Svart á hvítu - 01.10.1977, Síða 31

hann bættist sjússaskyldan. Vegna þess hversu
dýrt var að sækja staðina höfðu ýmsir þeir sem
mestan áhuga höfðu á hinum nýju straumum svo
sem fátækari hluti svertingja og stúdentar minnsta
möguleika á að hlýða á tónlistarmennina í eigin
persónu. Djassinn er sprottinn úr umhverfi svörtu
fátækrahverfanna. Hann er hluti af menningu
þeirra og á ekkert sameiginlegt með hinum fínu
næturklúbbum hinna hvítu þar sem svartir tón-
listarmenn neyðast til að spila.
Umboðsmenn og hljóm-
plötuútgáfa.
Þaö var nógu slæmt fyrir þá að eiga undir klúbb-
unum lifibrauð sitt. En þeir voru ekki einu sinni
frjálsir að því að neita að spila á einstökum klúbb-
um. Því þeir voru algerlega á valdi annars milliliðs
milli þeirra og áhorfenda, umboðsmannsins. Tónlist
sumra djassleikaranna var nátengd réttindabaráttu
svertingja. Og menn eins og Charles Mingus voru
ekkert að dylja andúð sína á kúgurunum og um-
boðsmennirnir fengu sinn hluta af ákúrunum. Við-
brögö miðlaranna var að halda Mingus frá starfi í
tæp níu ár.
Sama var uppi á teningnum í hljómplötuútgáf-
unni. Þeir máttu þakka fyrir ef þeir fengu að spila
inn á plötu. Greiðslur til Ornette Colemans fyrir tíu
fyrstu plötur sínar voru aldrei það háar að þær
nægðu til að greiða símareikning hans. Hljóm-
platan er djassinum þaö sem nótnaheftið var
klassískri tónlist. Illmögulegt er að skrá djasssóló á
nótur. Djassinn er varðveittur á hljómplötum.
Vegna þröngsýni hljómplötuútgefenda hafa merk
tímabil í sköpunarferli manna eins og Cecil Taylor
farið forgörðum fyrir djassáhugamenn.
Á 7. áratugnum stofnuðu free djass-hljómlistar-
menn með sér ýmis samtök til þess að standa vörð
um hagsmuni sína. Þau áttu að styrkja samnings-
aðstöðu tónlistarmannanna gagnvart kapítalistun-
um og jafnframt stunda eigin plötuútgáfu og
hljómleikahald. Af þessum samtökum má nefna
„Jazz Composers Guild", „Jazz Composers Orc-
hestra Association" og „Association for the Adv-
ancement of Creative Musicians".
„Jazz Composers Guild" var fyrsta tilraun í
þessa veru, stofnsett 1964. Flestir þeirra sem voru
framarlega í djass á þessum tíma tóku þátt í
félagsskapnum. [ raun var þetta n. k. fagfélag og
um leið ráðningamiðstöð. Strax í upphafi komu upp
deilur. Tónlistarmennirnir voru vanir að keppa inn-
byrðis um hvern mola sem til féll og samstaðan
myndaðist ekki á einni nóttu. Hápunkturinn í ferli
samtakanna var að skipuleggja „tónlistarhátíð
negra". Fjöldi fólks mætti og ,,lmpulse“-plötufyrir-
tækiö hljóöritaði tónleikana. Cecil Taylor benti á aö
Impulse væri dótturfyrirtæki Paramont-auðhrings-
ins og það andstætt upphaflegum markmiðum
samtakanna að semja við slíkt fyrirtæki. Enda kom
þaö á daginn að laun tónlistarmannanna fyrir
plötuútgáfu upp á tugi milljóna voru sama og engin.
Vegna þessara erfiöleika lögðust samtökin niður.
Mikilvægi Jazz Composers Guild fólst í því for-
dæmi, sem hann veitti fyrir frekari baráttu.
Tónlist er ekki ein-
angraó fyrirbæri
Eins og áður sagói hefur djass svartra alltaf verið
nátengdur þeim minnihlutahóp sem þeir tilheyrðu.
Erfiðleikar þessara tónlistarmanna eru svipaöir og
erfiðleikar kúgaöra kynþáttahópa í USA. Þeir hafa
þó sérstöðu að því leyti aö þeir hafa að bjóða bæði
vinnuafl og hráefnið. Flestir hafa aðeins yfir að ráða
hinu fyrrnefnda.
Free djassinn var mikilvægur þáttur í breyttri
sjálfsmynd svertingja á sjöunda áratugnum. Þessi
vakning meðal svertingja birtist á margvíslegan
hátt. Pólitískar hreyfingar nátengdar arfleifð þeirra
urðu áhrifamiklar. [ fyrstu einkenndi þessar hreyf-
ingar ákveðin trúarviöhorf (t. d. Black Muslim) en
þróuðust síðar í átt til vinstri róttækni (t. d. Black
Panthers). Þessi nýju viðhorf komu líka fram í
klæðaburði, og áherslu á séreinkenni svarta.
Og svo er það
heimsfrægðin . . .
Free Djass-hreyfingin kom fram í byrjun 7. ára-
tugsins. Það mætti ætla að þeir sem mesta frægð
hafa hlotið af fulltrúum hennar stæðu betur að vígi
nú en fyrir 15 árum. Vissulega er rétt að þeir hafa
hlotið viðurkenningu og haft mikil áhrif, en aðstaða
þeirra til tónlistarsköpunar er nánast sú sama og
fyrir hálfum öðrum áratug. Stóru hljómplötufyrir-
tækin hafa aldrei á öllum ferli Cecil Taylor gert
langtíma plötusamning við hann. Flestar plötur
hans hafa verið gefnar út af smáfyrirtækjum í
Evrópu. Coleman, sem hefur gefist upp á að leika í
klúbbum, hefur reynt í þess stað að einbeita sér að
því að semja verk fyrir stærri hljómsveitir. Einungis
eitt þessara stærri verka hans, „Skies of America",
hefur verið hljóðritað, þrátt fyrir það að hann hefur
verið að semja slík verk síðan 1962. Hann þurfti
lengi að bíða eftir þessu tækifæri og að eigin sögn
var honum gefinn alltof stuttur tími með hljóm-
sveitinni. Einn af yngri fulltrúum tónlistar svartra,
Anthony Braxton, fullyrðir að hann hafi meiri
möguleika til tekjuöflunar með því að tefla skák en
leika djass. Þó er hann viðurkenndur sem einn af
hæfustu hljóðfæraleikurum samtíðarinnar.
Mikinn hluta þeirrar fordæmingar sem free
djassinn hefur orðið að sæta má rekja til kynþátta-
fordóma. Kynþáttafordómar nú á dögum eiga upp-
tök sín í þörf evrópsku nýlenduþjóðanna til þess að
réttlæta þrælahald og arðrán sitt á lituðu fólki.
Hugmyndafræði sú, sem heldur fram yfirburðum
hins hvíta kynþátts og menningar hans á kostnað
annarra, er afurð kapitalískrar útþenslustefnu og
27