Svart á hvítu - 01.10.1977, Page 55

fyrirlitlega safngrip. Fútúristar lögóu mikla áherslu
á ytri búnaö, gul skyrta og klunnaleg slaufa var
búningur Mayakovskys. ,,Gott, þegar gul skyrta/
ver sálina forvitnum blókurn." Þeir máluðu sig í
framan grettu sig og geifluóu, ruddust inní sam-
komusali og gerðu skandal. Ekki hefðu þeir verið
ragir við að bendla Fjölnismenn við sífylis.
Trotsky telur þessi leikbrögð ,,bernskubrek“,
sem spegli vanmátt þeirra gagnvart hinum bylt-
ingarsinnuöu hræringum. Flann segir:
„Rússneska verkalýðsbyltingin brauzt út áður en
fútúrismanum gafst færi á aó frelsa sig frá eigin
bernskubrekum, frá gulu blússunum og ytri æsin-
gum, og áður en þeir voru opinberlega vióur-
kenndir, þ. e. gerðir pólitískir meinleysingjar í list-
rænu tilliti. Við valdatöku öreiganna voru fútúristar
á stigi ofsótts hóps. Og þessi staðreynd færöi
fútúrismann nær nýjum kennimeisturum, sérstak-
lega vegna þess að fútúrisminn átti auóvelt með aó
nálgast byltinguna sakir virðingarskorts þeirra fyrir
gömlum verómætum. En fútúrisminn bar einkenni
síns uppruna, borgaralega bóhemíu, inná hið nýja
stig þróunarinnar."
Fútúrisminn er ekki einföld afneitun hefðarinnar.
Hann gerir uppreisn gegn þeim borgaralegu blóó-
sugum sem nærast á hefðinni, gegn þeim prelátum
borgaralegrar menningar sem gert höfðu hefðina
aó steingeldri fortíðarhrifningu. ,,En merkingarfirra
þessa (þ. e. að fútúisminn sé einföld höfnun á for-
tíðinni) verður augljós þegar um verkalýðsstéttina
ræðir" segir Trotsky. Þetta byggir hann á því aó
verkalýðsstéttin bjó ekki yfir neinni bókmenntalegri
hefð. Það var hlutverk hennar á komandi tímum, aö
ná valdi yfir heföinni til aó geta sigrast á henni.
Vegna þessa lítur Trotsky á fútúrismann sem ,,of-
viðri í lokuðum heimi menntamanna", þeirra
menntamanna sem ekki féllu, lágu hundflatir fyrir
stílbrögöum fortíðarinnar eins og konu, heldur
skorti sálrænan endurnýjunarmátt til að mæta nýj-
um tíma.
,,Það er bóhemiskur nihilismi í oflátungslegri
höfnun fútúrista á fortíðinni en ekki próletarisk
byltingarstefna. Við marxistar búum yfir hefóum, en
þar með er ekki sagt að viö séum byltingarmenn"
(Trotský)3
En hverju voru fútúristar að hafna? Voru þeir aö
hafna gömlum veruleik eöa voru þeir aö bregðast
öðruvísi vió nýjum? Að mínu mati er hió síóara for-
senda hins fyrra. Með því að túlka nýjan veruleik
afneita þeir hinum gamla að nokkru leyti.
Symbolisminn sem þeir risu gegn hafði átt fullan
rétt á sér, m. a. sem andsvar við ósigrinum 1905. En
með breyttum veruleik í kringum styrjöldina stóöu
menn andspænis vandamálum, sem leysa skyldi á
hinu hversdagslega plani. Nú sögðu dagblöð og
áróðurspésar meira en tarotspil og kampavín-
dregnir ananassálmar. Hin symbolska dýrkun á
dulrænu höfóaði ekki til þeirrar ungu kynslóðar er
horfði framaní stríðsmálaó andlit kapitalismans, og
var reióubúin að fletta af því grimmdinni eða a. m. k.
veita því skrámur.
Um 1908 tekur að örla á uppreisnarhræringum í
listum. Ungir menn vilja bylta Ijóöinu eins og kú-
bistar og impressionistar málverkinu. Þessir hópar
eru ekki fullklárir á sjálfum sér og tjá m. a. áhrif frá
Marinetti, en rússneskir fútúristar standa þó í heild í
lítilli þakkarskuld við hann. Hann á þó líklega nafnió
á firmaskrá sögunnar.
Fyrsta fútúristaávarpið leit dagsins Ijós 1912.
Þaö var samið af Burljúk, Krútsjonikh, Klobníkov og
Majakovskí. Þaó bar hiö óvægilega heiti: Al-
menningsálitinu gefið á kjaftinn. Það hefst á
ruddalegri staðhæfingu: Við einir erum andlit
tímans. Allt er það hlaðið myndrænum hvatn-
ingum eins og ræða eða ,,opið“ Ijóð: Dostojevski
og Tolstoy á aö „henda fyrir borð á gufuskipi
samtímans." Og „Allir þessir Maxim Gorkíar, Blok-
ar . . .“ (takió eftir fyrirlitningartóninum) eru undir
sama þaki, „alla dreymir þá um einbýlishús við
ströndina" og „Af hæðum skýjakljúfanna lítum við
auðviröileik þeirra."
En þrátt fyrir þessa níhílísku þætti, þetta stolt
neitunarinnar setja þeir fram ákveðna kröfu. Þeir
heimta:
I. rétt til að nota orðaforðann að eigin vild —
auka hann.
II. rétt til ótakmarkaðs haturs á öllu máli, sem notaó
hefur verið fram að þessu.
III. rétt til að hrifsa tignina af grobbhausum bók-
menntanna og það með hrollvekjandi tilburöum.
IV. rétt til að standa á fjalli flt. orðsins ,,VIГ.
Yfir þessu ávarpi hangir höfuð Marinettis eins og
dauf Ijósakróna. Áherzlan er sú sama og hjá
ítölunum: troðið fortíðinni í rassgat akademíunnar,
yfirgefið hina sökkvandi fornaldarfegurð og faðmið
hió vélræna nú. Troöum tunglsjúkum tilfinningum í
pústurrör sporvagna og drævum gegnum um-
ferðarmiðstöó hversdagsins, því þar býr fegurðin
með stóru effi. Þaó er einhver þvíumlíkur töffara-
bragur eða þetta faðirvor fyrirlitningarinnar, sem
gefur rússunum og ítölunum svipaðan blæ.
Almennt má segja að fútúristaávarpið spegli of-
stæki nýjunganna, fullkomna fyrirlitningu á ellinni.
Þetta er alþýðlegur jakobinismi sem einnig má
finna í kvæðum þeirra, eins og t. d. Makovskis. Sbr
eftirfarandi.
Svo flögg megi trosna í stórskotadyn,
eins og jafnan á merkisdögum hjá okkur —
þá, Ijósastaurar, dragið að hún
kauphéðnanna blóðugu skrokka.
Hvern rámar ekki í Robespierre? eða sama
Jakobinska ofstækið þegar ráðist var á vetrarhöll-
ina og allt brotið og bramlað og fútúriskur málari
skellti skeggi á hverja kvenmynd sem fyrir var?
Gárungarnir segja að það hafi farið tepruhrollur um
miðstjórnina.4
Fútúristarnir rússnesku litu á skáldskap síns tíma
sem nautnalyf, veruleikafirrtan vímugjafa. „Bak við
listgagnrýni þeirra lá gagnrýni á samfélagið" segir
CM. Bowra í bók sinni „The Creative Experiment".
Þetta er afar mikilvægt vegna þess að aðferða-
fræðilegir skoðanabræóur þeirra á ítalíu litu lífið
ekki sömu augum. Hjá Marinetti er það dýrkun
hlutanna í sjálfu sér, vegsemd athafnar og dýrð
51