Birtingur - 01.06.1962, Síða 4

En myndlistin var ekki aðeins bundin átrúnaði
manna og trúarathöfnum, heldur hefur sá þáttur
hennar verið öllu meiri, sem vissi að skreyting-
um híbýla. Af því sem helzt má ráða, hefur hér
einkum verið um að ræða sagnamyndir af afrek-
um manna og guða, og hafa hinar fyrstu sögur ís-
lendinga þannig verið skráðar á veggþiljur skál-
anna en ekki bókfell. Elzta heimildin sem til
þessa bendir er í Laxdælasögu, en þar segir frá
veizlu- eða eldaskála Ólafs páa Höslkuldssonar í
Hjarðarholti. „Voru þar markaðar ágætlegar sög-
ur á þilviðinum og svo á ræfrinu," segir sagan.
„Var það svo vel smíðað, að þá þótti miklu
skrautlegra, er eigi voru tjöldin uppi.“ Sennilega
hefur hér ekki verið um málverk að ræða nema
að hálfu leyti, heldur ristar myndir og litaðar,
enda bendir orðið „skrautlegt" til þess að svo
hafi verið. Um myndir þessar orti Úlfur Uggason
drápu þá sem nefnd var Húsdrápa og enn er til í
brotum. Af henni má ráða, að myndirnar hafi
verið goðsögulegs efnis og meðal annars sýnt
dauða og bálför Baldurs, bardaga Þórs við Mið-
garðsorm og streitu Heimdallar og Loka um Brís-
ingamen. Kvæðið styrkir heimildina mjög, svo að
örugga má kalla. Ólafur pái mun hafa byggt í
Hjarðarholti nálægt 975 og stenzt efni mynd-
anna því vel á við tímann, þ. e. síðasta skeið
heiðninnar hér á landi.
Aðrar myndir í skálum hafa sýnt afrek hús-
bændanna sjálfra, svo sem segir um Þorkel hák í
Njálu. Hann hafði farið í' austurveg, barizt þar
við finngálkn og flugdreka, en slðan hélt hann út
til íslands „og lét gera þrekvirki þessi yfir lok-
hvílu sinni og á stóli fyrir hásæti sínu".
Enda þótt heimildir þessar séu skemmtilegar,
væru þær okkur harla lítils virði, ef þær tengdust
ekki varðveittum leifum þessarar merku híbýla-
og listmenntar sögualdar. En svo vel — og furðu-
lega — vill til, að okkur hafa geymzt brot af
myndskreyttum þiljum úr þremur fornaldarskál-
um, frá Möðrufelli í Eyjafirði, Flatatungu og
Bjarnastaðarhlíð í Skagafirði. Ennfremur er full
ástæða til þess að ætla, að útskorna hurðin frá
Valþjófsstað eystra sé síðasta leifðin úr miklum
og skrautlegum skála, sem þar stóð allt fram á 18.
öld. Hún er þó miklu yngri en hinir gripirnir.
í hinu merka doktorsriti sínu, Dómsdagurinn í
Flatatungu, hefur Selma Jónsdóttir listfræðingur
fært viðhlítandi sönnur á það, að fjalirnar frá
Bjarnastaðarhlíð, sem áður voru í Flatatungu,
hafi verið hlutar af mikilli dómsdagsmynd með
sterkum býzönskum einkennum. Telur hún
myndina hafa verið á þiljum hins sögufræga
skála þar á staðnum, sem sagnir kalla að Þórður
hreða hafi byggt, og hafi hún að líkindum verið
gerð á síðasta fjórðungi 11. aldar. Getur hún þess
til, að hin grísk-rómversku minni hafi borizt
hingað með þeim þrem ermsku biskupum sem
Ari fróði segir að hafi verið hér á dögum ísleifs
biskups. Þó er alls engri loku fyrir það skotið, að
áhrifanna sé að leita um Svíþjóð og til Garðarík-
is hins forna, þar sem slíkar býzanskar dómsdags-
myndir munu enn vera til í kirkjum.
Af öllu þessu er sýnt, að sterk myndlistarhefð
2
BIRTINGUR