Birtingur - 01.06.1962, Side 41

sem vildu rjúfa öll tengsl við fortíðina, enda
samdi hann engin verksmiðjutónverk.
Tónlist Sostakovits var byggð á traustum merg
rússneskrar tónlistarhefðar. Maðurinn og mann-
leg vandamál samtímans hafa alla tíð verið
þungamiðjan í tónskáldskap Sostakovits. Hann
reyndi í upphafi að finna leiðir til jress að túlka
þessi vandamál á máli, sem hæfði samtímanum
og skírskotaði til nútímamannsins. Dmitrí var
byltingarmaður, en hann leit ekki á byltinguna
sem endalok allra vandamála, heldur sem tæki-
færi til þess að virkja betur sköpunarmátt þjóð-
arinnar og veita honum í nýjan farveg.
Snemma á árurn samdi hann óperuna „Nefið"
eftir sögu Gogols, um embættismann, sem týndi
af sér nefinu meðan hann var að raka sig einn
morgun. Síðan er sagt frá því í tíu senum hvernig
hann fór að finna það aftur. Óperan var mjög
nýstárleg í formi og tónlistin einnig, háðsk ádeila
á smáborgara.
Á þessum tíma samdi hann einnig verk fyrir pí-
anó, „Aforismar", sem vakti athygli á sínum tíma.
Á nokkurra ára millibili samdi hann svo tvær
symfóníur, sú þriðja var frumflutt 1931, op. 20,
og jrrjá balletta. Af þeim varð „Tæri lækurinn"
frægastur, verk, sem geislar af óþrjótanlegri lífs-
gleði og fjöri. Á þessum tíma samdi hann einnig
leikhússtónlist, m. a. fyrir leikrit Majakofskís,
„Flóin", sem flutt var í leikhúsi Meyerholds.
Hvert verkið rak annað. Á tíu árum (1926—1936)
samdi Sostakovits á fimmta tug verka. Árið 1933
samdi hann píanókonsert, 1932—33 24 prélúdíur
fyrir píanó, sellósónötu, létta jazztónlist og tónlist
fyrir kvikmyndir, þegar er talmyndir 'komu.
Mikla athygli vakti óperan Lafði Makbeth frá
Mtsensk (1930—31, op. 29). Efnið var sótt í sögu
eftir Níkolæ Léskoff, nítjándualdar höfund, sem
er mjög vinsæll í Rússlandi en hefur ekki náð
eyrum erlendra lesenda að ráði. Hún segir frá
ungri stúlku, sem var gift gömlum, auðugum
kaupmanni. Katarína ízmajlova aflar sér þvf
elskhuga, en hann verður henni afhuga. í ör-
væntingu myrðir hún eiginmann sinn og tengda-
föður, í von um að ná ástum búðarlokunnar Ser-
géjs á ný. Að lökum eru þau bæði tekin höndum
og dæmd til ævilangrar nauðungarvinnu í Síber-
íu. Sérgéj sví'kur Katarínu mcð skækjunni Sonju,
og þá grípur Katarína tækifærið er fangarnir eru
fluttir yfir á, að hún hrindir Sonju f strauminn
og kastar sjálfri sér út f á eftir.
Óperan hlaut þegar miklar vinsældir, og hún
hefur verið flutt í fjölmörgum óperuleikhúsum
víðsvegar um heim. Efni hennar er sótt í völund-
arhús mannlegra ástríðna og örlaga. Boðskapur
hennar heyrir ekki beint undir pólitík, og má því
segja sem svo, að endalok Katarfnu ízmajlovu
vísi engan veg út úr ógöngunum.
Yfirvöldin höfðu löngum haft illan bifur á Sosta-
kovits og „Pravda" (Zdanoff) hafði farið hörðum
orðum um ballettinn „Tæri lækurinn". Þó tók út
yfir þegar „Pravda" birti þann 21.1. 1936 rit-
stjórnargrein um óperuna „Lafði Makbeth frá
Mtsensk". Greinin hét: „Hávaði í stað tónlistar."
Þar segir, að tónlistin við óperuna sé „ruglings-
BIRTINGUR
39