Birtingur - 01.06.1962, Page 44

um erfiðleikum og af einlægni reyndi hann að
semja verk sín að fyrirs'kipunum Zdanoffs. Og
hver varð árangurinn?
Meðal þeirra verka, sem Sostakovits samdi á
næstu árum má nefna 11 sönglög við gyðinga-
kvæði (1949). Þau voru auðsjáanlega dulbúin
gagnrýni á gyðingaandúð Stalíns, en árið 1948 lét
hann loka leikhúsi Gyðinga í Moskvu og bann-
aði þeim alla menningarstarfsemi.
En slík verk voru ekki vænleg til vinsælda hjá
valdinu. Sostakovits tók því að semja tónverk eft-
ir forskrift Zdanoffs til þess að sýna hollustu sína
við flok'kinn og fyrirmæli hans.
Taka má óratóríið „Skógasöngur" sem dæmi.
Textinn er hjákátlegur leirburður um vizku hins
Mikla Stalíns, sem vildi rækta skóg. Laglína allra
þáttanna er sviplaus og líflaus, oftast byggð á ör-
fáum — tveim-þrem — tónbilum. Hljómbygging
er frumstæð og einföld. Einna helzt mætti ætla, að
þetta verk sé eftir viðvaning, sem hefði ætlað að
ráðast í stórvirki, en reist sér hurðarás um öxl.
Áheyrandinn fær vart trúað, að þetta klúður hafi
komið frá hendi hins mikla meistara tónanna. Svo
ömurlegt er það, að áheyrandann langar mest til
að gráta. Því að ekki verður um villzt: Þetta er
sú tónlist, sem meistarinn varð að semja til að
þóknast hinum mikla inkvísitor og listpáfa: Þessi
tónlist er einföld, auðskilin, þjóðleg, „lagræn",
laus við formalisma, natúralisma og aðra vonda
isma. Uppskeran er semsé eins og til var sáð: Tu
l’a voulu, George Dandin.
í marz 1953 önduðu allar þjóðir Sovétríkjanna
léttar við dauða hins Mikla Föður og Vinar, Leið-
toga og Lærimeistara. Það sumar samdi Sostako-
vits 10. symfóníu sína, sem tjáir ekki sízt fegin-
leik tónskáldsins við burtköllun Alvaldans.
Frá þeim tíma hefur Sostakovits látið frá sér fara
nokkur verk. Öll hafa þau valdið meira eða
minni umræðum og deilum, en ék'kert þeirra hef-
ur þó markað nein tímamót í list hans. Árið 1951
var fiðlukonsert frumfluttur (þótt hann væri
saminn 1947—1948) og 1957 11. symfónía (um
byltinguna 1905), og mun Sostakovits áður hafa
samið merkari verk.
Árið 1958 gaf Miðstjórn Kommúnistaflokksins
enn út tilskipun um tónlist, en nú var það Hrús-
joff, sem stóð að baki hennar. Hann kveður til-
skipunina frá 1948 réttilega hafa lagt áherzlu á
þjóðlega tónlist, lýðræðislega, fordæmt formal-
isma, nýjungar og tilraunir til að gera tónlist að
einkaeign fagurkera. „Þróun sovézkrar tónlistar
á árunum, sem á eftir fóru, staðfestu réttmæti og
nauðsyn þessara fyrirmæla flokksins." *) Zdanoff
á semsagt að hafa haft rétt fyrir sér, — en — bíð-
um við — þó ekki að öllu leyti. „En samt sem áð-
ur var mat á listsköpun einstakra tónskálda, sem
getið var í tilskipuninni, í mörgum tilfellum ó-
sannað og óréttmætt", — segir Hrúsjoff. Þessi
tónskáld voru: V. Múradélí og „félagarnir D. Sos-
takovits, S. Prokoféff, A. Khatsatúrjan, V. Seba-
lín, G. Popoff, N. Mjaskofskí o. fl.“. Þeir höfðu
vissulega sýnt „rangar formalistatilhneigingar” í
*) ívitnað eftir „ínostrannaja Líteratúra nr. 6, 1958.
42
BIRTINGUR