Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Page 16

14
Guðrún Kvaran
ætti erfitt með að skýra atviksorðið árdegis. Það geti ekki talist myndað
af lýsingarorði af ja- eða ýö-stofni og ekki sé um að ræða nafnorð af
hvorugkyns y'a-stofni því að það ætti að gefa *deg-s en ekki degis
(Sturtevant 1927-8:139). Virðist hann ekki þekkja hvorugkynsorðin
hádegi og skammdegi í fomu máli.
3. ís-atviksorð í fornu máli
3.0
Mér þótti áhugavert að kanna nánar zs-atviksorð í fomu máli og
áframhaldandi þróun þeirra í yngra máli. Eirikur Rögnvaldsson og
Ömólfur Thorsson4 létu mér í té lista yfir atviksorð sem enda á -is í
íslendingasagnaútgáfu Svarts á hvítu ásamt Sturlungu og sjálf fór ég
yfír bók Larssons, sem áður er getið, og orðabók Fritzners (1886-96;
1972) (Fr.). í þeirri síðartöldu fann ég rúmlega eitt hundrað orð en vel
getur mér hafa sést yfir einhver.
3.1 Elstu dæmi
Ef litið er á dæmin úr Larsson (1891:436) em þau aðeins átta: áleiðis
og afleiðis af leið, árdegis af -degi sem til var í samsetningunum há-
degi og skammdegi, samdœgris af dœgri sem til var í samsetningunni
jafndægri, samsætis af sœti, umhverfis af hverfi, vilgis sem myndað er
af kvenkyns- eða hvorugkynsorðinu vil í merkingunni ‘löngun, vild’
og áhersluviðskeytinu -gi + s og að síðustu öllungis (sjá hér á eftir).
Af þessum átta atviksorðum úr elsta máli eru því fimm mynduð af
hvomgkyns zý'a-stofnum, eitt er myndað af kvenkyns nafnorði en tvö
eiga sér annan uppmna.
3.2 Dœmi úr Fritzner
í þeim liðlega hundrað orðum sem ég fann í orðabók Fritzners koma
fyrir 52 síðari liðir samsetninga og teljast 28 til hvomgkyns zý'a-stofna.
Aftan við hvem lið er getið aldurs elsta dæmis um atviksorð. Styðst ég
þar við seðlasafn orðabókarinnar í Kaupmannahöfn og heimildaskrá í
4 Kann ég þeim bestu þakkir fyrir hjálpina.