Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Qupperneq 35

Beygingarsamrœmi
33
sem hýsi persónubeygðu sögnina og sett fram sú tilgáta að gagn-
kvæm fallbrautarvensl séu á milli þessa báss og þess nefnifallsliðar
sem ræður beygingarsamræmi: Hjálparbásinn „úthlutar“ neftiifalli eft-
ir fallbraut sem tengir hann við þann lið sem nefhifallið fær og persóna
og tala nefnifallsliðarins hafa „aðgang“ að hjálparbásnum eftir sömu
fallbraut.4
En þótt nefnifall sé þannig nauðsynleg forsenda beygingarsamræmis
í persónuháttarsetningum eru vissar hömlur á beygingarsamræmi sem
em óháðar nefnifallsmörkun: Nefnifallsnafnliður getur ekki ráðið per-
sónusamræmi sagnar nema honum sé stjórnað (e. govemed) af hjálp-
arbásnum og ef setning hefur fleiri en einn nefnifallsnafnlið ræður, að
öðm jöfnu, sá þeirra beygingarsamræminu sem hjálparbásinn stjómar
beint. Það er því svo að sjá að beygingarsamræmi í persónuháttarsetn-
ingum sé alls ekki skilyrt af því hvort nafnliðurinn sem samræminu
ræður er frumlag eða ekki heldur einkum af tvenns konar venslum
hans við hjálparbásinn: í fyrsta lagi fallbrautarvenslum og í öðru lagi
stjómunarvenslum.
Meginmarkmið greinarinnar er að sýna fram á að þessi sé einmitt
raunin. Efnisskipan hennar er á þessa leið: í 1. þætti verður skýrt í
stuttu máli hvers vegna skynsamlegt er að líta svo á að svokölluð
.,fmmlagsígildi“ í íslensku séu fmmlög. Þar eð þessi fmmlög ráða
aldrei beygingarsamræmi, sbr. (3)—(4), sýnist ekki gerandi ráð fyrir að
fmmlög almennt krefjist beygingarsamræmis í íslensku. í 2. þætti er
m.a. bent á að beygingarsamræmi miðast oft við nefnifallsnafnliði sem
em andlög eða sagnfyllingar en ekki fmmlög. Það bendir til þess að
beygingarsamræmi í persónuháttarsetningum sé skilyrt af nefnifalli. í
3- þætti er leitað skýringar á þessum sérstöku tengslum nefnifalls og
beygingarsamræmis. Eins og áðan var nefnt er tilgáta mín um þetta sú
að hjálparbás (sem hýsir persónubeygða sögn) sé „ábyrgur“ fyrir nefni-
falli en liðurinn sem nefnifallið ber deili öðmm beygingarþáttum sínum
4 Hér verður einungis fjallað um setningar í persónuháttum og í þeim er beyging-
arsamræmi alltaf bundið við nefnifall. Beygingarsamræmi í svokölluðu „þolfalli með
nafnhætti" (accusativus cum infinitivo) virðist líka felast í fallbrautasamræmi (Halldór
Árrnann Sigurðsson 1989b) en hér verður sem sagt ekkert um það rætt.