Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Side 39

Beygingarsamrœmi
37
Þótt setningamar í (3) og (11)—(14) hafí frumlög er ekkert beyging-
arsamræmi í þeim. Sú hefðbundna skoðun að sagnir og sagnfyllingar
verði að samræmast frumlagi í íslensku virðist því ekki fá staðist. Enn
hefur hins vegar ekkert það komið fram hér sem bendir til annars en að
nefnifallsfrumlög krefjist beygingarsamræmis. Það er líka oftast raunin
en þó er til að beygingarsamræmi ráðist af sagnfyllingu þótt nefhifalls-
frumlag sé í semingunni, eins og við munum sjá í næsta þætti.
2. Fylgni beygingarsamræmis og nefnifalls
Ef „frumlagsígildi" em einfaldlega fmmlög er auðsætt að ekki er
endilega beint samband á milli fmmlaga og beygingarsamræmis. Það
er hins vegar svo að sjá að beygingarsamræmi (í persónuháttarsetn-
ingum) sé beinlínis skilyrt af nefnifalli því að þess em dæmi að það
miðist við sagnfyllingar og andlög í nefnifalli. í þessum þætti verður
fylgni beygingarsamræmis við nefnifall lýst og hún talin benda til þess
að nefnifall sé nauðsynleg forsenda beygingarsamræmis í íslenskum
persónuháttarsetningum.
Eins og nánar verður rakið í 3. þætti er nefnifall óháð „venjulegum“
fallstjómendum, s.s. aðalsögnum. Fall aukafallsfmmlaga ræðst á hinn
bóginn af einhverjum slíkum lið, oftast aðalsögn eða lýsingarorðssagn-
fyllingu. Þetta er t.d. nokkuð augljóst í a-setningunum í (15)—<18):
(15) a Þá langaði heim. (langa tekur þf.)
b Þeir vildu heim.
(16) a Þeim var flökurt. (flökurt tekur þgf.)
b Þær vom lasnar.
(17) a Þá hafði langað heim. (langa tekur þf.)
b Þeir höfðu viljað heim.
(18) a Þeim mun hafa verið flökurt. (flökurt tekur þgf.)
b Þær munu hafa verið lasnar.
a<5 greina þessi frumlög sem andlög í djúpgerð, þ.e. þau eru afleidd frumlög. En það
virðist reyndar ekki vera sérstakt einkenni á aukafallsfrumlögum, eins og rakið verður
f 5. þætti.