Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Side 58

56
Halldór Ármann Sigurðsson
að persónu og tölu nafnliðar að hann hafi úthlutað nafnliðnum nefni-
falli. Þá og einungis þá tengir fallbraut hjálparbásinn og nafhlið.
4. Stjórnunarhömlur á beygingarsamræmi
Það virðist nú nokkuð Ijóst að beygingarsamræmi f persónuháttar-
setningum er „nefnifallssamræmi" fremur en „frumlagssamræmi“. En
þótt beygingarsamræmi í persónuháttarsetningum sé skilyrt af fallbraut
á milli hálparbáss og nefnifallsnafnliðar leyfa slík fallbrautarvensl ekki
alltaf beygingarsamræmi. M.ö.o.: Nefnifall er nauðsynleg en ekki alltaf
nægjanleg forsenda beygingarsamræmis í persónuháttarsetningum. í
fyrsta lagi eru til setningar með nefnifallsandlagi í 3. persónu sem
ekkert beygingarsamræmi hafa, a.m.k. í málfræði margra, og í mál-
fræði flestra virðast nefnifallsandlög í 1. og 2. persónu aldrei geta ráðið
beygingarsamræmi.231 öðru lagi hafa semingar með nafhorðs- eða for-
nafhssagnfyllingu oftast tvo nefnifallsnafnliði og getur að sjálfsögðu
aðeins annar þeirra (yfirleitt frumlagið) ráðið persónu- og tölusamræmi
sagnar.
Beygingarsamræmi við nefnifallsliði er sem sagt ákveðnum takmörk-
unum undirorpið.24 Eg mun hér lýsa þessum takmörkunum aðeins nán-
Þráinssonar (1985) og tilgátu Yip, Maling og Jackendoff (1987) um „fallalög“ (e.
Case-tiers); sjá líka Maling (1990).
23 Hugtakið „málfræði" er margrætt. Þama er það notað um það kerfi málreglna
sem hver einstaklingur ber í huga sér og beitir þegar hann notar málið. í þessum
skilningi eru „fslenskar málfræðir" því jafnmargar einstaklingunum sem tala íslensku
(og möguleikamir á þvf að einhverjar tvær þeirra séu nákvæmlega eins í öllum atriðum
em sennilega nánast alls engir). Með hugtakinu „íslensk málfræði" er þó venjulega átt
við allt annað, sem sagt þær málregur sem annaðhvort njóta sérstakrar viðurkenningar
sem „góðar“ eða „réttar" eða talið er að flestir íslendingar fari eftir (og líkumar á því að
þessi íslenska málfræði sé nákvæmlega eins og málfræði einhvers íslensks einstaklings
em sennilega ekki ákaflega miklar). Báðar merkingar hugtaksins „fslensk málfræði"
eiga fullan rétt á sér en varast verður að mgla þeim saman.
24 Beygingarsamræmi við samsetta nafnliði er undirorpið þessum takmörkunum
á sama hátt og beygingarsamræmi við ósamsetta nafnliði. Þar að auki em sérstakar
hömlur á beygingarsamræmi við samsetta nafnliði (sem ekki eiga við um beygingar-
samræmi við ósamsetta nafnliði) og þessar sérstöku hömlur virðast vera mismunandi
eftir einstaklingum (og merkingu og setningarlegri stöðu nafnliðanna í hinum sam-
setta nefnifallslið). Hér verður ekki að neinu leyti fjallað um setningar með samsettum