Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Page 73

Beygingarsamrœmi
71
c Ef tveir nafnliðir fullnægja frumforsendunum í a og sé öðrum
þeirra, A\, stjómað beint af hjálparbásnum ræðst beygingar-
samræmi af A\
d Nafnliður getur því aðeins ráðið „raunverulegu“ persónusam-
ræmi að honum sé stjómað (beint eða óbeint) af hjálparbásn-
um
Oflugastir ráðendur beygingarsamræmis em m.ö.o. þeir nefnifallsnafn-
flðir sem hjálparbásinn stjómar beint (fmmlög), því næst þeir sem hann
stjórnar óbeint (nafnorðslegar sagnfyllingar) og sístir þeir sem hjálp-
arbásinn úthlutar að vísu falli en stjómar ekki (nefnifallsandlög). Þetta
er athyglisverður tröppugangur og bendir óneitanlega til þess að það
sé rétt tilgáta að formleg vensl hjálparbássins og nafnliða ráði úrslitum
um beygingarsamræmi: í fyrsta lagi verða nafnliðir sem ráða beyg-
wgarsamræmi að tengjast hjálparbásnum með nefnifallsbraut og slíkir
nafnliðir em því öflugri ráðendur beygingarsamræmis sem stjómunar-
vensl þeirra og hjálparbássins em nánari.
Enn um frumlög
Við höfum nú séð að ástæða þess að nefhifallsfrumlög em öflugast-
lr ráðendur beygingarsamræmis í persónuháttarsetningum virðist vera
að hjálparbásinn úthlutar þeim ekki aðeins falli heldur stjómar þeim
líka beint. í þessum 5. þætti verður aftur vikið stuttlega að frumlögum
Sem hjálparbásinn stjómar að vísu beint (í yfírborðsgerð) en úthlutar
ekki falli 0g samræmist þar af leiðandi ekki, sem sé aukafallsfrumlög-
um.
Eins og rakið var í 3.4 virðast aukafallsfmmlög vera leidd af djúp-
gerðarandlögum. E.t.v. er ástæða til að leggja áherslu á að þetta þýðir
Þó ekki að aukafallsfrumlög séu á einhvem hátt ófullburða fmmlög í
yfirborðsgerð. Ekki verður betur séð en fjölmörg nefhifallsfrumlög séu
uPprunnin úr andlagssæti og því hefúr m.a.s. verið haldið fram að þetta
eigi við um öll fmmlög sem ekki em virkir gerendur, t.d. í setningum
ems og Stúdentarnir hurfu og Pétur er veikur (sjá Halldór Ármann
Sigurðsson 1989a:241-283 o.v.). í þessa átt benda t.d. setningapör eins