Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Blaðsíða 84

82
Jón G. Friðjónsson
Við lauslega athugun sambærilegra dæma úr fomu máli virðist sam-
beyging í persónu (og tölu og kyni) miðast við kjamann (sjá einnig
dæmin hjá Nygaard 1966:66):
(11) a hafa þeir undir sik tekit eigur allra várra frænda, er að lang-
feðgatali erum komnir frá Haraldi inum hárfagra (Hkr. 11:43-
44)
b okkr skaltu ok, Guðrún, gráta báða, er hér sitjum feigir á
mömm (Hamð., 10. vísa)
c öllum vil eg yður þökk kunna, er hér eruð komnir (ísl.: 1541)
Hér að framan hafa verið tilgreind nokkur tilvik þar sem samræmi í
persónu virðist nokkuð á reiki. Slík dæmi em þó tiltölulega fá og bund-
in ákveðnum orðskipunum og því má telja að samræmi milli fmmlags
og persónu sé í föstum skorðum í nútímamáli.
3. Samræmi í tölu
3.0 Yfirlit
í íslensku kemur fram samræmi í persónu og tölu milli nefnifalls-
fmmlags og umsagnar og ef kyn kemur fram gætir einnig samræmis
í kyni (og falli) milli fmmlags og sagnfyllingar. Ef frumlag stendur í
eintölu er umsögn f eintölu og öfugt:
(12) a Bíllinn(3.p.kk.et.) er(3.p.et.) bilaður(kk.et.)
b Bílamir(3.p.kk.flt.) eru(3.p.flt.) bilaðir(kk.flt.)
Með aukafallsfmmlagi er hins vegar jafnan notuð 3.p.et. í sögn og
hk.et. í sagnfyllingu:(i) * * 4
(i) a Fjöldi skipa liggur við bryggju
b ?Fjöldi skipa liggja við bryggju
(ii) a Milljónir manna eru einangraðar
b ?Milljónir manna eru einangraðir
í a-dæmunum er miðað við kjama frumlagsins og þar er samræmi málfræðilegt. í
ö-dæmunum, sem oft eru reyndar talin röng, er miðað við ákvæðislið frumlags og
er samræmi röklegt. Sjá nánar Jón Friðjónsson (1989:22).
4 Frávik frá þessu eru auðvitað alkunn, t.d: